Οταν η τέχνη παίρνει το όπλο της
Και ξαφνικά, εκεί στη μέση της συναυλίας των Idles, την ώρα που τραγουδούσαν το «Ντάνι Νεντέλκο» – ένα τραγούδι τους που ασκεί κριτική στην αντιμεταναστευτική πολιτική και κάνει μέσω των στίχων του έκκληση για ενσυναίσθηση – μια φουσκωτή σωσίβια λέμβος γεμάτη κούκλες που έμοιαζαν με πραγματικούς μετανάστες έκανε την εμφάνισή της πάνω από τα κεφάλια των θεατών. Εκείνοι θεώρησαν ότι επρόκειτο για ένα σκηνοθετικό εύρημα του συγκροτήματος. Τα μέλη του ροκ γκρουπ από το Μπρίστολ ωστόσο αποκάλυψαν ότι δεν είχαν ιδέα για το τι θα συνέβαινε κατά τη διάρκεια της συναυλίας τους στο Φεστιβάλ του Γκλάστονμπερι. Μόνο όταν κατέβηκαν από τη σκηνή πληροφορήθηκαν ότι πίσω από το εγχείρημα βρισκόταν ο γνωστός ακτιβιστής και μετρ του γκράφιτι Μπάνκσι, ο οποίος θέλησε με τον τρόπο αυτό να καταγγείλει την πολιτική της Βρετανίας απέναντι στους μετανάστες.
Στο έργο «Haywain with Cruise Missiles» (1980) ο Πίτερ Κέναρντ ενέθεσε πυραύλους κρουζ σε έναν γνωστό πίνακα του Τζον Κόνσταμπλ από το 1821
Ο Μπάνκσι δεν είναι ο μόνος που επισημαίνει τα κακώς κείμενα και επιχειρεί να ασκήσει δριμεία κριτική «κηρύσσοντας» έναν άτυπο πόλεμο με την εξουσία και τους εκπροσώπους της με «όπλο» του την τέχνη. Σε καθημερινή βάση σχεδόν στο Χ (πρώην Twitter) ο Cold War Steve (το ψευδώνυμο του καλλιτέχνη Κρίστοφερ Σπένσερ) καυτηριάζει αδιάκοπα τον Τραμπ, τον Πούτιν, αλλά και την πλειονότητα των βρετανών πολιτικών, δημιουργώντας ευφάνταστα κολάζ, με φόντο άλλοτε ένα δυστοπικό περιβάλλον, κι άλλοτε διάσημα έργα τέχνης στα οποία εντάσσει τους πρωταγωνιστές του.
«Ζοφερό φωτομοντάζ»
Και αυτή την περίοδο στη Whitechapel Gallery του Λονδίνου φιλοξενείται η αναδρομική έκθεση του Πίτερ Κέναρντ, του 75χρονου καλλιτέχνη και καθηγητή Πολιτικής Τέχνης στο Βασιλικό Κολέγιο Τέχνης που έχει χαρακτηριστεί ως ο «βασιλιάς του ζοφερού φωτομοντάζ», καθώς άφησε έντονο το αποτύπωμά του τον προηγούμενο αιώνα με τα έργα διαμαρτυρίας του κατά του πολέμου στο Βιετνάμ και συνεχίζει. Αρκεί μια γρήγορη ματιά σε ορισμένες μόνο από τις δημιουργίες του για να συλλάβουμε το πνεύμα του: Μια μάσκα αερίου με πυραύλους να βγαίνουν από τη θέση που βρίσκεται το στόμα της· πυρηνικά σιλό που αναπτύσσονται σε μια λαμπερή εκδοχή του πλανήτη Γη – όπως φαινόταν από τον δορυφόρο της κατά την πρώτη προσσελήνωση· ένα γιγάντιο χέρι που κρατά μια τεράστια βόμβα· ένας σκελετός που βγάζει τη μάσκα της Μάργκαρετ Θάτσερ. Πρόκειται για ενοχλητικούς υπονομευτές που χρησιμοποιούν την τέχνη για να εκφράσουν τις απόψεις τους εκτός του καλλιτεχνικού πεδίου ή τα καυστικά τους έργα και η διαμαρτυρία τους μέσω της δουλειάς τους αποτελούν ένα δείγμα υγιούς κοινωνικής κριτικής;
Η φουσκωτή λέμβος με μετανάστες – κούκλες, ένα εύρηματου Μπάνκσι που εμφανίστηκε στο Φεστιβάλ του Γκλάστονμπερι (καρέ από βίντεο)
«Προτιμώ έναν καλλιτέχνη που επιτίθεται στο κατεστημένο παρά δειλούς νάρκισσους που καταστρέφουν εικόνες σε μουσεία ή μολύνουν ιστορικά μνημεία» υποστηρίζει σε άρθρο του στην κυριακάτικη έκδοση των βρετανικών «Times» o βραβευμένος κριτικός τέχνης, Βάλντεμαρ Γιανούστσακ και ανακαλεί στη μνήμη του τούς διαδηλωτές που περιέλουσαν τα «Ηλιοτρόπια» του Βαν Γκογκ με τοματοχυμό και έβαψαν με πορτοκαλί χρώμα το Στόουνχετζ, αλλά και τους Ταλιμπάν που ανατίναξαν τα αγάλματα του Βούδα στην κοιλάδα του Μπαμιγιάν στο Αφγανιστάν. Και προσθέτει: «Χρησιμοποιήστε την τέχνη, μην την καταχράστε», επισημαίνοντας πως η τέχνη αποδεικνύεται πολύ πιο ισχυρό όπλο όταν την αξιοποιείς συγκριτικά με τα αποτελέσματα που έχεις όταν την καταστρέφεις.
Η δύναμη του κολάζ
Ο Πίτερ Κέναρντ και ο Cold War Steve, που βρίσκονται παγκοσμίως στην αιχμή του δόρατος ασκώντας έντονη κριτική στην εξουσία, έχουν επιλέξει ως μέσω έκφρασης το κολάζ, μια πρώιμη θα μπορούσε να πει κάποιος εκδοχή της δημοφιλούς διαδικασίας «αποκοπής και επικόλλησης» μέσω της οποίας επιχειρούν να στηλιτεύσουν την απανθρωπιά και την εκμετάλλευση, τη φρίκη του πολέμου, την απληστία των μεγάλων επιχειρήσεων, την καταστροφή του πλανήτη από τους ενεργειακούς κολοσσούς, ο καθένας με τον δικό του τρόπο, την ιδιαίτερη γραφή του.
Οι Μαρίν Λεπέν, Βλαντίμιρ Πούτιν, Νάιτζελ Φάρατζ και Ντόναλντ Τραμπ σε κολάζ του Cold War Steve
Οι δημιουργίες του Cold War Steve είναι πιο καθημερινές, μοιάζουν, όπως σημειώνει ο Βάλντεμαρ Γιανούστσακ, με «άτακτες καρτ – ποστάλ παραλίας», καθώς επιχειρούν άμεσα να πιάσουν το πνεύμα της επικαιρότητας και επιπλέον φτιάχνονται με τη λογική και τις ανάγκες που επιβάλλουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τα φωτοκολάζ του Πίτερ Κέναρντ, που έχουν φιλοτεχνηθεί σε ένα διαφορετικό πλαίσιο αποδίδουν μια πιο ζοφερή κατάσταση, μια «βιβλική αίσθηση».
Οι ντανταϊστές
To κολάζ με φωτογραφίες χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τους ντανταϊστές κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου για να δείξει την παραλογισμό της παγκόσμιας σύγκρουσης και γρήγορα έγινε το αγαπημένο μέσο όσων ήθελαν να προχωρήσουν σε μια μορφή καλλιτεχνικής διαμαρτυρίας. Κι αυτό διότι επιτρέπει άμεσα τη διείσδυση του μηνύματος στον θεατή με σχεδόν εκρηκτικό τρόπο, καθώς βασίζεται σε οικείες εικόνες τις οποίες οι δημιουργοί εντάσσουν σε νέο συγκείμενο χωρίς να χρειάζεται να επινοούν καινούργιες. «Είναι κάτι ανάλογο με το να μετακινείς τα έπιπλα αντί να τα αντικαταστήσεις» για να αλλάξεις την όψη του δωματίου, σύμφωνα με τον κριτικό τέχνης των «Times».