Бажы башчысынын кармалышы талкуу жаратты
Бийлик төрт ай мурун салыкты көбөйтүү жана коррупцияны азайтуу милдети менен бажы кызматынын башына койгон Адилет Кубанычбеков паракорчулукка шектелип кармалды.
Атайын кызматтын айыптоосу
Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитет (УКМК) Бажы кызматынын төрагасы Адилет Кубанычбеков 17-январда коррупциялык схемаларга шектүү катары кармалганын билдирди. Атайын кызмат Кубанычбеков товар импорттоодо жеке компаниялардын кызыкчылыктарын колдоп, аларга жеңилдик шарт түзгөн деп кабарлады. УКМКнын маалыматына ылайык, бажылык тариздөө мыйзамдары бузулуп, системалуу пара алуу үчүн жашыруун схема түзүлгөнү аныкталган.
“Мындан тышкары, Бажы кызматынын жетекчилиги мамлекеттин кызыкчылыгына жашынып жеке баюу максатында, тышкы экономикалык ишмердиктин субъектилери үчүн туунду компаниялар көрсөткөн бажы кызматтарынын баасын негизсиз ашыра баалап тургандыгы аныкталды”, - деп айтылат маалыматта.
Учурда бажы кызматынын башчысы Адилет Кубанычбеков атайын кызматтын убактылуу кармоочу жайына киргизилип, Кылмыш-жаза кодексинин “Коррупция” беренеси менен тергөө башталды. УКМК кайсы жеке компанияларга бажыдан артыкчылык берилген жана ага кимдер катышканы тууралуу ачыктаган жок.
Кубанычбековдун жакындары жана тарапташтары Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитетинин имаратынын алдына акцияга чыгышты. Алар Адилет Кубанычбеков эч кандай коррупциялык иштерге аралашпаганын жана президент, атайын кызматтын жетекчилигинен ишти тыкыр иликтөөнү суранышты. Кубанычбековдун жакындарынын бири Сапарбек Калыбеков атайын кызматтын өкүлдөрү менен жолугуп, талаптарын айтып чыкканын билдирди.
"Эртең каралып, чечилет деди. Эгерде эртең чечилбесе кайра чыгабыз. Тынч митинг болот. Кубанычбеков таза киши", - деди ал.
Калыбековдун айтымында, Кубанычбековдун бөгөт чарасы 19-январда каралат.
Чоң тапшырма менен келген жетекчи
Бажы башчылыгына чейин мамалекеттик кызматтарда иштебеген, бир нече ири ишкананын жетекчиси катары белгилүү болгон Адилет Кубанычбеков өткөн жылдын октябрь айынын аягында кызматка отурган. Анда Министрлер кабинентинин төрагасы Акылбек Жапаров жаңы башчы бажыдан салыкты эки жарым эсеге көбөйтүү тапшырмасы менен баратканын билдирген.
Кубанычбеков кызматта эки айдай иштегенден кийин эле маалымат жыйын өткөрүп, андан кийин “Азаттык” радиосуна бир топ амбициялуу пландары, бажыдагы жасалып жаткан иштер туурасында кеңири маек берген. Жаңы жетекчи бажыда аткезчилик жоюлуп, журналисттердин иликтөөсүндө айтылган схема боюнча кызматтык териштирүү жүргүзүлгөнүн билдирген. Ал териштирүүгө ылайык, 40 кызматкердин айрымдары жумуштан кетип, кээ биринин кылмыштуу схемага тиешеси жок экени аныкталганын айткан. Бийликтин 48 млрд. сом деп коюлган планынын 45 млрд. сому толтурулганы, жаңы жылга чейин толук аткарыларын айткан.
“Биздин адистердин анализи боюнча, негизинен көмүскө схемалар менен күрөшүүнүн эсебинен көбөйүүдө. Биз 2024-жылга чейин бажы тармагын өнүктүрүү боюнча концепция кабыл алдык. Ал жерде санариптештирүү жана автоматташтыруу иштери абдан активдүү өткөрүлүшү керек. Кытай менен чектешкен Торугарт, Эркечтам пункттарындагы товар тариздөөнү толук көрбөй иштеп жатабыз”, - деген болчу бажы кызматынын башчысы.
Бажынын башчысынын кармалышынын себеби
Ошентип, “коррупциялык схемаларды азайттык, бажы салыгын көбөйтөбүз” деп жаткан жетекчинин өзү паракорчулукка айыпталып кармалганы коомчулукта талкууну кызытты.
Журналист Тынчтыкбек Алтымышев бажы кызматынын жетекчиси төрт айга жетпей кармалышын саясат менен байланыштырат. Журналист жеке булактарынан уккан маалыматтары менен бөлүштү.
“Бир жагынан күтүлбөгөн окуя болду. Бирок, асмандан түшкөндөй болуп табышмактуу кадр болчу. Ошондо эле айрым саясатчылардан бул бийлик башындагылардын баарынын макулдугу жок дайындоо болуп калды, анын карьерасы кыска болушу мүмкүн дегенин уккам. Кечээ эртең менен эле кармалып, кабар кечинде чыкканы мага шек жаратат. Бул жогорку жактагы саясий күчтөрдүн пикир келишпестиги болуп жаткандай. Ал эми Казакстандын ЕАЭБге Кыргызстандагы аткезчилик боюнча жазган катын дагы чыгарып жатышат. Ал дагы шылтоо болушу мүмкүн”, - деди Алтымышев.
Журналист айткандай, анын дайындалышы коомчулукта бир топ суроо жараткан. Айрым жарандык активисттер Бишкектеги Silk Way деп аталган ири текстил-логистикалык борборунун жетекчиси катары белгилүү Адилет Кубанычбековдун бажы кызматына дайындалганы кызыкчылыктар кагылышы экенин сындап чыгышкан. Алардын бири жарандык активист Медербек Саидов Кубанычбековдун кармалышына ар кандай саясий боёк сүртүлбөшү үчүн шектелген кылмыш ишинин чоо-жайы айтылышы керек экенин белгилейт.
“Бул кишинин бизнеси дал ушул бажы тармагына байланыштуу болчу. Ошол кызыкчылык боюнча кармалышы мүмкүн. Эки айдын ичинде эч кандай жыйынтык көрсөтө албайт. Эки ай эмес, жарым жылда жыйынтык көрсөтпөгөндөр отурат. Ошондуктан, ар кандай сөз болбошу үчүн эмнеге кармалганы ачык айтылышы керек”, - деди Саидов.
Жаш кадрлардын тагдыры
Ушуну менен бийлик алмашкан 2020-жылдын октябрынан бери бажы кызматында үч жетекчи алмашты. Алардын баары бажыдагы коррупцияны жоюу милдети менен келип, 4-5 ай гана иштеп кетишти. Эми төртүнчүсү коррупцияга шектелип кармалды. Азырынча жогорку бийлик жетекчилери бажынын башчысынын паракорчулукка шектелип жатканы жөнүндө комментарий бере элек.
Кубанычбеков кызматта туруп, ар кандай шектүү иштерге аралышты деп кармалган алгачкы жаш кадр эмес. Саясат талдоочу Сейтек Качкынбай өлкөдөгү акыркы 10 жылдагы кадр саясатын сындады.
"Бир убакта мени дагы ишке чакырышкан. Айрымдар менен кеңешип барбай калгам. Анткени, ал жакта сени атайын тобокел иштерге түртүп, алдап кетишет. Анан "мына Жапониядан окуп келген Сейтектин колунан эч нерсе келген жок" деп жарыялап коюшат. Көпчүлүк жаштар жаман ат менен кетти. Мындайды жөнгө салыш үчүн өкмөт башчыдан баштап, министрлерге чейин бир команда менен барышы керек. Сырттан укмуш билимдүү кадр барбасын бир тармакты тартып кете албайт", - деди ал.
Ар кандай эл аралык уюмдардын изилдөөсүндө Мамлекеттик бажы кызматы коррупциялашкан тармактардын сап башынан түшпөйт. Өлкөдөгү бир нече басылма бажыда миллиондор айланган шектүү схемаларды ашкере кылып келет. Атайын кызматтын бир нече бажы кызматкерлерин кармаган оперативдүү видеолорунда сансыз байлыктары көрсөтүлүп, коомчулукта дайыма кызуу талкууланат. Анткен менен жемкорлукка айыпталып кармалган бажычылар айып пул менен кутулуп, эркиндикке чыгышкан.