Zarema Seitablayeva: Qırımnıñ suqlanılmaycaq istiqbali
Qırım sakinleri 2014 senesi özlerini «Qırım baari» vaqialarınıñ içine çekmege musaade eterek, özlerini suqlanılmaycaq «bulutlı zonağa» mahküm ettiler. Bilgisiz birisi, yarımada sakinleri anda yalıñız demokratik halqara cemaatçılıq içün tüştiler dep tüşünse bile, bu yañlış. Rusiye içün de Qırım, içinde vatandaş olamağan vatandaşlar yaşağan bir «bulutlı zona». Ne içün böyle deyim? Bir-eki misal ketireyim.
«Sberbank» Qırımda çalışmay ve çalışmağa da niyeti yoq. Ondan da ğayrı, siz qırımlı ola turıp, bu maliyeviy muessiseden kredit almağa isteseñiz de, red cevabı alırsıñız. Bu şey Rusiyeniñ vatandaş olamağan yañı vatandaşlarınıñ diskriminatsiyası sayılmaymı?
Rusiye içün Qırım – içinde vatandaş olamağan vatandaşlar yaşağan bir «bulutlı zona»
Diger bir misal. Eger Qırım sakini qomşu Rusiyeden, meselâ, Krasnodar ülkesinden maşna satın alsa, iç bir yerli şirket maşnanı sigorta yapmay. Onıñ içün maşna vesiqalarını Qırımda daa da paalıca bir fiyatqa resmiyleştirmek kerek ola. Bunıñ üstüne bir sürü oñaytsızlıqnen beraber, insan ğururınıñ aşalanması da qoşula.
Buña oşağan misaller pek çoq. Qırım sakininiñ Rusiye pasportı Rusiyede bir «ausweis» dep tanıla, lâkin bu ayrı ve kölemli bir mevzu.
Qırımda Rusiye prezidentligine «özüni namzet etip köstergen» devletniñ şimdiki yolbaşçısı Vladimir Putin içün teşviqat qaynağan bir maaldir. Kommunal KHV, materialarnıñ reklamlar maqsadınen yapılğanını işaretlemeden, bergi tölegenlerniñ parası esabına «özüni namzet etip köstergen» şahısnı reklam ete. Oturğan yeriñde ne içün, dep şaşasın? Zaten birinci turğa bile onıñ yüksek reyler ğazanıp çıqacağında şübe yoq!
Ancaq nevbetteki prezidentlik müddeti Putin ile Rusiye «vesayeti» altında bulunğan Qırım sakinleri içün pek quvançlı olur ekenmi, aceba? Rusiyeni pek ağır künler bekley. Mesele, onıñ bütün iqtisadiyatı cermaynıñ ihracatından elde etilgen kelirge bağlı olmasınen alâqalı. Rusiyeniñ yalıñız Moskva ve daa bir qaç dane subyekti maliyeviy yardım almadan yaşay, diger seksenden ziyadesi ise, ep maliyeviy yardım esabına yaşay, o da cermay dollarları vastasınen temin etile. Şimdi keliñiz, Rusiyenin 10-11 sınıf coğrafiya dersligine bir baqayıq. Mında ne körmek mümkün? Vaziyet pek quvanılacaq kibi degil.
«Hususan araştırılıp baqılğan cermay yedeklerinen bağlı vaziyet telâş bermektedir. Eger Venesuela, İraq, Quveyt 100 yıllıq yedeklerge saip ise, Rusite -21, ABD 11 yıllıq yedeklerge saip», – denilmekte 2014 senesi neşir etilgen ders kitabında. Yani şimdiki künge kelgende Rusiyeniñ 17 yılğa yetecek cermayı qaldı. Tabi ki, şimdiki prezident bundan haberdar ve bu miqdar, tabir caiz ise, onıñ qalğan ömrüne yeter. Ondan soñ ne olacaq? Ondan soñ, felâket olacaq. Rusiyeniñ iqtisadiyatı çökecek, zaten rusiyelilerniñ alçaq ayat seviyesi daa ziyade tüşecek. Kerçek bu daa evel olması da mümkün.
Yerli bücetlerniñ toldırıluvı biznesni rağbetlendirüv yolunen yapılacağı yerine şimdiki rejim tarafından para cesaları üzerine qurulğanı içün, qalğan 17 yıl zarfında Rusiye iqtisadiyatından hayırlı bir şey beklemege acet olmağanı aşkârdır. Bu sistemanı deñiştirmege imkân yoq, çünki bu rejim deñişmege bilmey. Yigirmi yıl devamında o özüne uyacaq dayanıqlı sistema qurğan kibi körüne, lâkin kerçek ayatta o mayışma hususiyetine saip olmağanı içün, ilk ciddiy bir sarsıntıdan yıqılabile.
Musulmanlarnıñ fuqarelernen paylâşmaq kibi bir adeti bar. Bu hayırlı adetniñ başqa pragmatik tamırları da bar. Faqır insan toq olsa bile, isyan çıqarmaz. Rusiyeniñ al-azırdaki rejimi bunı unuta, insanlarnıñ kelir seviyesi tüşe, millionlarnen rusiyeli fuqarelik seviyesi altında, demek ki, ekseriyet açlıqnıñ ne olğanını idrak etti. Elderekte oligarhlarnıñ kelirleri arta. Onıñ içün sarsıntılar çoq bekletmez...
Zarema Seitablayeva, qırımlı, bloger (telüke havfından dolayı muellifniñ adı ve soyadı deñiştirilgendir)
«Bloglar» rubrikasında bildirilgen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqtaiy nazarını aks ettirip, muarririyetniñ baqışlarınen bir olmaması mumkün.