Ո՞վ գիտի, որ միջազգային մարդասիրական իրավունքի կոպիտ խախտումներ է թույլ տվել Ադրբեջանը, ապրում ենք կեղծ լուրերի և կեղծ օրենքների արանքում․ Ալֆրեդ դե Զայաս
Ադրբեջանը խախտել է ռազմագերիների վերադարձի մասին պայմանավորվածությունները: Այս մասին Tert.am-ի հետ զրույցում հայտարարեց ՄԱԿ-ի մարդու իրավունքների և ժողովրդավարության հարցերով նախկին անկախ փորձագետ, ամերիկացի իրավաբան և պատմաբան Ալֆրեդ դե Զայասը՝ անդրադառնալով արցախյան պատերազմի ընթացքում Ադրբեջանի կողմից գերեվարված հայերի իրավունքներին։
«Բայց ո՞վ գիտի դրա մասին, և ի՞նչ ենք կարդում New York Times- ում, Washington Post- ում և այլ լրատվամիջոցներում: Համոզված եմ, որ նրանք, ովքեր հետևում են ՄԱԿ-ի գործունեությանը, գիտեն, որ որպես Գլխավոր ասամբլեայի փաստաթուղթ, 6 լեզուներով թողարկվել է Արցախի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարար Դավիթ Բաբայանի կողմից ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղար Անտոնիո Գուտերեշին ուղղված նամակը` կապված Ադրբեջանի կողմից գերեվարված հայ ռազմագերիների և խաղաղ բնակիչների իրավիճակի հետ։ Բայց ո՞վ է կարդում նման փաստաթղթեր: Ո՞վ գիտի, որ Արցախի դեմ ռազմական ագրեսիան ենթադրում է ագրեսիայի հանցագործություն Հռոմի կանոնադրության 5-րդ հոդվածի և Կամպալայի ագրեսիայի սահմանման դեմ, ո՞վ գիտի, որ միջազգային մարդասիրական իրավունքի կոպիտ խախտումներ է թույլ տվել Ադրբեջանը»,- իր տարակուսանքը հայտնեց հայտնի փորձագետը։
Նրա դիտարկմամբ՝ մենք ապրում ենք տեղեկատվական պատերազմի մեջ: «Իրավիճակը չի կարող բարելավվել առանց ճշգրիտ փաստերի և Կարմիր խաչի կոնվենցիաների և Քաղաքացիական և քաղաքական իրավունքների միջազգային դաշնագրի համատեղ պարտավորության: Եվրամիությունը ոչ միայն չկարողացավ կանխել ադրբեջանական այս ագրեսիան, այլև այն չկարողացավ դատապարտել պատերազմական հանցագործությունները, խաղաղ բնակչության դեմ ահաբեկչությունները, Սիրիայում Թուրքիայի կողմից հավաքագրված իսլամիստ վարձկանների ներկայությունը: Եվ չնայած Թուրքիայի այս խառնաշփոթ ներգրավմանը Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի դեմ պատերազմական հանցագործություններին, ԵՄ-ն ցանկանում է «բիզնես անել» նախագահ Էրդողանի հետ»,- նշեց նա՝ հավելելով, որ ապրում ենք կեղծ լուրերի և կեղծ օրենքների արանքում, պատերազմական հանցագործությունների, մարդկության դեմ հանցագործությունների, ցեղասպանության և անպատժելիության պայմաններում, որոնք մինչ այժմ հանդուրժել են ՄԱԿ-ը և հայտնի լրատվամիջոցները։
Պատասխանելով դիտարկմանը, թե ինչ դեր կարող էր խաղալ միջազգային հանրությունը հայկական կողմի գերիների իրավունքները պաշտպանելու, նրանց վերադարձնելու գործընթացում, Ալֆրեդ դե Զայասը նշեց, որ Եվրոպայի խորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովը բազմիցս դավաճանել է եվրոպական արժեքները և մարդու իրավունքները:
«Այն խաղացել է էժան և Թուրքիային բավարարելու քաղաքականություն: Արդեն 2005 թ. հունվարի 25-ին ԵԽԽՎ-ն ընդունեց խայտառակ 1416 բանաձևը: 2016 թ. հունվարի 26-ին ԵԽԽՎ-ն ընդունեց ևս մեկ կեղծավոր բանաձև 2085, որը նախապատվությունը տալիս էր «տարածքային ամբողջականության» սկզբունքին `ընդդեմ ժողովուրդների ինքնորոշման արդարացի իրավունքի,- նշեց նա՝ նկատելով, որ միջազգային հանրությունը կողմնապահություն է դրսևորում, եթե հաշվի է առնվում, թե ինչպես իրեն դրսևորեց Կոսովոյի դեպքում,-Դարձյալ եվրոպացիները ցույց տվեցին, որ իրենք շահագրգռված չեն միջազգային իրավունքի միատեսակ կիրառմամբ, այլ միայն մի մասով են դա անում՝ հետևելով իրենց աշխարհաքաղաքական և աշխարհատնտեսական շահերին»։
Փորձագետը խոստովանեց, որ ՄԱԿ-ից և Կարմիր Խաչի միջազգային կազմակերպությունից (ԿԽՄԿ) եղել են կոչեր՝ ազատել բանտարկյալներին, բայց դրանք քիչ թվով մարդիկ են արել։
«Մարդու իրավունքների խորհրդում մենք ունենք բազմաթիվ հատուկ զեկուցողների ստորագրած մամլո հաղորդագրությունը, որը պահանջում է «ռազմագերիների և այլ գերիների շուտափույթ ազատում ... և դիերի վերադարձ ընտանիքներին` հուղարկավորության համար` մշակութային սովորույթները հարգելու նկատառումով»: Դա 2021-ի փետրվարի 1-ին էր, որը ստորագրել են Խոշտանգումների հարցերով զեկուցող Թաե-Ունգ Բայքը, Նիլս Մելցերը, «Հարկադիր կամ հարկադիր անհետացման հարցերով աշխատանքային» խմբից Հենրիկաս Միկկեվիչուսը, Աուա Բալդեն, Բեռնար Դուհայնը, Լյուսիանո Հազանը և Ագնես Կալամարդը ՝ Արտադատական, ամփոփ կամ կամայական մահապատիժների գծով հատուկ զեկուցողը։ Սակայն չկա հետևողական լինելու մեխանիզմ, չկան հստակ ջանքեր Գլխավոր քարտուղարի և Գլխավոր ասամբլեայի կողմից մեր առաջարկությունների իրականացմանը հետևելու համար»,- նշեց նա։
Խոսելով արդեն հայկական կողմի անելիքների մասին՝ Ալֆրեդ դե Զայասը նշեց՝ Հայաստանը պետք է ակտիվացնի իր հարաբերությունները Մոսկվայի հետ:
«Միայն Պուտինը կարող է ճնշում գործադրել Էրդողանի վրա և ասել Ալիևին ազատ արձակել ռազմագերիներին և դադարեցնել սպառնալիքները։ Ավաղ, Հայաստանը Արևմտյան Եվրոպայում քիչ ընկերներ ունի: Միգուցե Ֆրանսիայի Արտաքին գործերի նախարարությունը կարող է իր դիվանագիտությունն օգտագործել Լեռնային Ղարաբաղի համար։ Գերմանիան դա չի անի այստեղ ապրող հսկայական թվով թուրքերի պատճառով: ՆԱՏՕ-ն էլ ոչ մի ցանկություն չունի օգնելու Լեռնային Ղարաբաղին»,- ասաց նա։
Ըստ նրա՝ Հայաստանը նաև պետք է ակտիվացնի իր լոբիստական աշխատանքները ԱՄՆ-ում:
«Իրոք, ներկայումս ԱՄՆ Ներկայացուցիչների պալատի առջև կա 240-րդ բանաձևը, որով կոչ է արվում Ադրբեջանին անհապաղ ազատ արձակել 200 հայ ռազմագերիներին և գերեվարված խաղաղ բնակիչներին: Հայաստանը պետք է լոբինգ անի ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի անդամների շրջանում `ինքնորոշման հարցը Արդարադատության միջազգային դատարանի առջև բարձրացնելու համար` խորհրդատվական եզրակացություն ստանալու համար, որում պարզ կլինի, որ ինքնորոշումը բոլոր ժողովուրդների և հայերի արդարացի իրավունքն է, հայերն են Լեռնային Ղարաբաղի իրավատերերը։ Միջազգային արդարադատության նախարարությունը կարող է հստակ հայտարարել, որ «տարածքային ամբողջականության սկզբունքը» չի արդարացնում մարդու իրավունքների զանգվածային ոտնահարումները, և որ «uti possidetis» (լատիներենից՝ քանի որ տիրապետում եք) հնացած սկզբունքը անհամատեղելի է ՄԱԿ-ի կանոնադրության և ժողովուրդների իրավունքների հետ: Խորհրդատվական կարծիք կարելի է ստանալ ՄԱԿ-ի կանոնադրության 96-րդ հոդվածի համաձայն `Գլխավոր ասամբլեայում քվեարկության միջոցով»,- նշեց նա։