ΠΑΣΟΚ: «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο» – Οι ατάκες που έγιναν pop

«Η κυβέρνηση της Αλλαγής»

Αν υπάρχει μια λέξη που έγινε συνώνυμο του ΠΑΣΟΚ, αυτή δεν είναι άλλη από την «αλλαγή». Το σύνθημα υιοθετήθηκε από το κόμμα ήδη από το 1977, έγινε αφίσα και λαϊκό αίτημα στις προεκλογικές συγκεντρώσεις του ’81 και δεν σταμάτησε να ακούγεται σε κάθε περίοδο του κόμματος, ακόμα και τις πιο πρόσφατες. Η Αλλαγή ταυτίστηκε με τη δεκαετία του ’80, έχει πολιτικό περιεχόμενο και δύο παχιά λάμδα, με την προφορά του Ανδρέα Παπανδρέου.

«Θα κλείσουμε τη Δεξιά στο χρονοντούλαπο της Iστορίας»

Hταν συμβολικό, ήταν γλαφυρό και η ιστορική του αναφορά ήταν κατανοητή σε όλους. Ο Ανδρέας ήταν ο καλύτερος επικοινωνιολόγος του εαυτού του: η φράση για το «χρονοντούλαπο» στο οποίο πρέπει να πει η Δεξιά, απευθυνόμενος σε μια Ελλάδα που έχει να δει μη συντηρητική κυβέρνηση από το 1965, ήταν πιασάρικη και ουσιώδης. Σήμερα ενδεχομένως ακούγεται καλτ. Στην εποχή της ήταν αυτό που έπρεπε να ειπωθεί, ακριβώς τη στιγμή που ήθελε να το ακούσει η ελληνική κοινωνία.

«Η Ελλάδα ανήκει στους Ελληνες»

Το βιντεάκι από εκείνη τη συνεδρίαση της Βουλής πριν το ’81 έχει πολλές χιλιάδες προβολές στο Διαδίκτυο. Ο Ανδρέας περνάει την αντιευρωπαϊκή του φάση, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής εξανίσταται: «Και βέβαια ανήκομεν εις την Δύσιν. Οπως άλλοι λαοί ανήκουν στους Αδεσμεύτους, ανήκουν στους Ανατολικούς (…) με την έννοια αυτή ανήκομεν εις την Δύσιν». Και ο Παπανδρέου του απαντάει: «Προτιμούμε να ανήκουμε εις τους Ελληνες». Εκτός πλαισίου, η φράση μοιάζει έως και εθνικιστική. Ο Παπανδρέου όμως μιλούσε για την αυτονομία της χώρας από εξαρτήσεις που έφεραν ή ανέχτηκαν την (πρόσφατη ακόμα) χούντα – ό,τι όμως καταλάβαινε κανείς, κακό δεν έκανε προεκλογικά.

«ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο»

Κρίνοντας από τη συνέχεια, από τις κινήσεις των κυβερνήσεων ΠΑΣΟΚ για την εμπέδωση και τη διασφάλιση της ευρωπαϊκής πορείας της χώρας, το σύνθημα που ακουγόταν στις προεκλογικές συγκεντρώσεις του ΠΑΣΟΚ για την ΕΟΚ και το ΝΑΤΟ είναι ο ορισμός ενός πολιτικού αφηγήματος που δεν έχει σχέση με την πραγματικότητα – και την κομματική, αλλά και την εθνική. Η πρώτη «κωλοτούμπα» που έγινε (εκ των πραγμάτων, ευτυχώς) με σχετική χάρη, λόγω ανδρεοπαπανδρεϊκού χαρίσματος.

«Περήφανα γηρατειά»

Δύο μέρες πριν από τον θρίαμβο του ’81, ο Ανδρέας Παπανδρέου στην ομιλία του στην πλατεία Συντάγματος απευθύνεται στα «περήφανα γηρατειά» και υπόσχεται την ηθική και υλική αναγνώριση των κόπων τους – μέσα στα επόμενα οκτώ χρόνια, είχε δεκαπλασιάσει τις κατώτατες συντάξεις και είχε καθιερώσει τα ΚΑΠΗ. Σήμερα η φράση χρησιμοποιείται ακόμα και για να ειρωνευτεί κανείς τους πολιτικούς που λαϊκίζουν για την ψήφο των συνταξιούχων. Το 1981, όμως, τα «περήφανα γηρατειά» στα οποία απευθυνόταν ο Ανδρέας ήταν οι επιζήσαντες της Μικρασιατικής Καταστροφής, των Βαλκανικών και του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου.

«Εθεσε εαυτόν εκτός κόμματος»

Το ΠΑΣΟΚ δεν πήγε όσο καλά ήθελαν τα στελέχη του στις εκλογές του ’74. Τι μεσολάβησε από τότε έως τη θριαμβευτική νίκη του ’81; Μεταξύ άλλων, κι ένα καλό εσωκομματικό ξεκαθάρισμα, το οποίο άνοιγε τον δρόμο για έναν οργανωτικό μετασχηματισμό που έκανε το Κίνημα ένα κόμμα με αρχηγικό χαρακτήρα. Ο πρώτος βουλευτής που διαγράφηκε, το 1982, ήταν ο Γιώργος Πέτσος. Καθώς το καταστατικό του ΠΑΣΟΚ δεν προέβλεπε διαγραφές, η απόφαση ανακοινώθηκε με τη φράση «έθεσε εαυτόν εκτός Κινήματος» – η οποία χρησιμοποιείται πια από όλους τους αρχηγούς, όταν αποφασίζουν να «καθαρίσουν» κάποιον αντιφρονούντα με συνοπτικές διαδικασίες.

«Δεν θα χαλάσουμε τα μπάνια του λαού»

Δεν πήγαιναν καλά τα πράγματα για το ΠΑΣΟΚ το 1987. Η ΝΔ κέρδιζε έδαφος, η λιτότητα είχε φέρει γκρίνια, οι κατηγορίες για αλαζονικές συμπεριφορές είχαν φουντώσει. Σε μια κομματική συζήτηση, προτάθηκε στον Ανδρέα Παπανδρέου να πάει σε πρόωρες εκλογές μέσα στο καλοκαίρι. «Δεν θα χαλάσουμε τα μπάνια του λαού», απάντησε. Αν είχε αποφασίσει να σηκώσει τον κόσμο από την παραλία, η αποκάλυψη του σκανδάλου Κοσκωτά θα είχε βρει το ΠΑΣΟΚ σε άλλη φάση – και η έκβαση του 1989 θα μπορούσε να είναι πολύ διαφορερική.

«Τσοβόλα, δώσ’ τα όλα»

Ειπώθηκε ποτέ αυτή η φράση στ’ αλήθεια; Ο Δημήτρης Τσοβόλας αρνιόταν πως, σε μια προεκλογική ομιλία στο Περιστέρι, λίγο πριν από τις πρώτες εκλογές του ’89 (που θα έφερναν και τον ίδιο και τον Ανδρέα Παπανδρέου στην αίθουσα του Ειδικού Δικαστηρίου), ο ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ είχε πει «Τσοβόλα δώσ’ τα όλα» για την οικονομία – για την ακρίβεια, διαβεβαίωνε ότι δεν είχε δώσει ούτε μία δραχμή σε παροχή τη διετία του στο υπουργείο Οικονομικών. Η δική του θητεία, βέβαια, είχε έρθει μετά το «πρόγραμμα σταθερότητας» του Κώστα Σημίτη και την παραίτησή του από το υπουργείο Οικονομικών, όταν φάνηκε πως η σφιχτή οικονομική πολιτική που ακολουθούσε το ΠΑΣΟΚ από το ’85 έως το ’87 προκαλούσε δυσφορία στους ψηφοφόρους του.

«Αν δεν υπήρχε ο Ανδρέας Παπανδρέου δεν θα μας ήξερε ο θυρωρός της πολυκατοικίας μας»

Πώς θα ήταν η Ελλάδα χωρίς τον Ανδρέα; Ο Γιώργος Κατσιφάρας, με τη φράση που έμεινε στην Ιστορία, ουσιαστικά απαντούσε σε όσους άρχιζαν να αμφισβητούν τις αποφάσεις του ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ και την κυριαρχία του μέσα στο κόμμα: «Αν δεν υπήρχε ο Ανδρέας Παπανδρέου δεν θα μας ήξερε ο θυρωρός της πολυκατοικίας μας». Εδειξε με γλαφυρό τρόπο όχι μόνο την επίδραση του Παπανδρέου στα στελέχη του, αλλά και τα κύματα αλλαγής στάτους που είχαν συντελεστεί στην ελληνική κοινωνία μετά την εκλογή του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία.

«Δεν είναι σκυλάδικα, είναι κέντρα διασκεδάσεως»

Αν κάτι κατάφερε το ΠΑΣΟΚ, είναι να απενοχοποιήσει τη λαϊκή κουλτούρα. Μερικές φορές, σε υπερθετικό βαθμό. Οταν ο υπουργός και ιδρυτικό μέλος του ΠΑΣΟΚ Ευάγγελος Γιαννόπουλος, λάτρης των βραδινών εξόδων, ρωτήθηκε για την παρουσία στελεχών στα «σκυλάδικα», απάντησε αιχμηρά: «Ο λαός γλεντάει. Και εκείνα τα κέντρα είναι κέντρα διασκεδάσεως. Εφόσον τα κέντρα διασκεδάσεως παράγουν μουσική, η μουσική παράγει πολιτισμό, ε αυτά τα κέντρα δεν μπορείς να τα λες σκυλάδικα».

«Δεν αρέσουμε πλέον»

Μετά τις απανωτές ήττες του 1989, τα στελέχη του ΠΑΣΟΚ προσπαθούν να αναλύσουν τις αιτίες του αποτελέσματος. Τίποτα από όσα ειπώθηκαν εκείνες τις μέρες, λέγεται, δεν ήταν τόσο σαφές και ξεκάθαρο όσο η φράση που είπε στον Ανδρέα η Μελίνα Μερκούρη, στη διάρκεια ενός γεύματος: «Πρόεδρε, δεν αρέσουμε πλέον». Ηταν η σύνοψη των όσων είχαν συμβεί και έδινε οδηγίες για τα όσα έπρεπε να αλλάξουν.

«Εδώ είμαι, χτυπήστε εμένα»

Μετά το νεύμα προς τη Δήμητρα Λιάνη από τα σκαλιά του αεροπλάνου που τον έφερνε στην Αθήνα μετά την επέμβαση στο Χέρφιλντ, το οποίο επισημοποίησε επί της ουσίας τη σχέση τους, ο Ανδρέας Παπανδρέου θέλησε να δρα ως κυματοθραύστης στα όσα ακούγονταν για τη σύντροφό του εντός και εκτός του κόμματος. Το 1995 στη ΔΕΘ, όταν ρωτήθηκε αν η σύζυγός του πλέον παρεμβαίνει στο κυβερνητικό έργο, απάντησε θυμωμένα: «Η Δήμητρα έχει γίνει αντικείμενο επίθεσης βάναυσης και πρωτόγνωρης από τον ελληνικό Τύπο και από διάφορες ομάδες και οργανώσεις», είπε. «Είναι ντροπή, είναι ανανδρία, εμένα θέλουν να χτυπήσουν. Εδώ είμαι, χτυπήστε».

«Είναι μακέτο τούτο το έργο;»

Το σωτήριο έτος 2004 το ΠΑΣΟΚ έχει χάσει τις εκλογές, όμως τα έργα που ξεκίνησαν επί της πρωθυπουργίας του Κώστα Σημίτη συνεχίζονται – μόνο που είναι ο Κώστας Καραμανλής που κόβει τις κορδέλες πια, εν αναμονή των Ολυμπιακών Αγώνων. Σε μια σπάνια δημόσια έκρηξη για τον χαρακτήρα του, ο Σημίτης λέει: «Μας έλεγαν χρόνια για μακέτες. Ολα τα έργα είναι μακέτες. Είναι μακέτο τούτο το έργο;», αναρωτιέται δημόσια. Το σαρδάμ γίνεται διάσημο και παίζει ακόμα, σε ραδιόφωνα και σατιρικά βιντεάκια. Κρύβει πίσω του, καλώς ή κακώς, την Ελλάδα των μεγάλων έργων: του μετρό, του «Ελευθέριος Βενιζέλος», της Αττικής Οδού και της γέφυρας Ρίου – Αντιρρίου.

«Λεφτά υπάρχουν»

Στη συνέντευξή του στη ΔΕΘ, τον Σεπτέμβριο του 2009, ο Γιώργος Παπανδρέου απαντάει στην ερώτηση των «ΝΕΩΝ» για το πού θα βρει τα λεφτά για τις εξαγγελίες του. «Λεφτά υπάρχουν», επαναλαμβάνει – η ατάκα, μετά την εξαγγελία λιτότητας στο Καστελλόριζο, γίνεται viral από όσους θέλουν να δείξουν την αναντιστοιχία λόγων και έργων. Η φράση του Παπανδρέου βέβαια δεν τελείωνε εκεί: «…το θέμα είναι πού πάνε; Aν πάνε στην αδιαφάνεια, αν πάνε στη φοροδιαφυγή, αν πάνε στη σπατάλη, βεβαίως δεν θα έχουμε να δώσουμε», συμπλήρωνε τότε ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ. Το δεύτερο κομμάτι, όμως, άρχισε να ακούγεται πολλά χρόνια μετά.

«Μαζί τα φάγαμε»

21 Σεπτεμβρίου του 2010: το πρώτο Μνημόνιο έχει ήδη υπογραφεί και στη διάρκεια μιας συνεδρίασης της Επιτροπής Δημόσιας Διοίκησης στη Βουλή ο Θεόδωρος Πάγκαλος λέει κάτι που δεν του συγχωρήθηκε ποτέ, αλλά δεν ήταν απολύτως ψέμα – «μαζί τα φάγαμε». Και εξήγησε: «Μέσα στα πλαίσια μιας σχέσης πολιτικής πελατείας, διαφθοράς, εξαγοράς και εξευτελισμού της έννοιας της ίδιας της πολιτικής». Θεωρήθηκε κυνικό και ελαφρυντικό για την κακοδιαχείριση των κρατικών χρημάτων που είχε γίνει διαχρονικά ως τότε από το πολιτικό σύστημα. Ενόχλησε περισσότερο όμως γιατί έδειξε την άλλη πλευρά των αιτιών της κρίσης.