Το όνομα

Σε ένα κείμενό του που δημοσιεύτηκε το περασμένο Σαββατοκύριακο στους Financial Times, ο γνωστός βούλγαρος πολιτικός επιστήμονας Ιβάν Κράστεφ έβαλε στους (καλά ενημερωμένους) αναγνώστες ένα κουίζ: ξέρετε το όνομα του πρωθυπουργού της Βουλγαρίας; Οχι βέβαια. Και έχετε δίκιο, για δύο λόγους. Πρώτον, τον άλλο μήνα θα γίνουν εκεί οι έβδομες βουλευτικές εκλογές την τελευταία τριετία, έχετε χάσει λοιπόν τον λογαριασμό. Δεύτερον, αντίθετα με την Ουγγαρία ή τη Σλοβακία, η Βουλγαρία έχει πετύχει να κρατήσει την άκρα Δεξιά εκτός κυβέρνησης, οπότε δεν έχετε λόγο να ασχολείστε.

Η Βουλγαρία είναι μια «κατεψυγμένη δημοκρατία», λέει ο Κράστεφ. Και δεν είναι η μόνη. Γιατί αυτού του είδους οι δημοκρατίες, όπου οι κυβερνήσεις κρατούν λίγο καιρό και πέφτουν λόγω έλλειψης υποστήριξης, είναι η νέα τάση στην Ευρώπη. Ενα άλλο παράδειγμα είναι η Γαλλία, όπου ο Μισέλ Μπαρνιέ αγωνίζεται να βρει υπουργούς, ενώ ανάλογο αδιέξοδο μπορεί να δημιουργηθεί και μετά τις βουλευτικές εκλογές του 2025 στη Γερμανία. Ισως λοιπόν η πιο άμεση απειλή για τις ευρωπαϊκές δημοκρατίες να μην είναι η άκρα Δεξιά, αλλά ο κατακερματισμός των δυνάμεων που θέλουν να την εμποδίσουν να κυβερνήσει.

Η θεωρία του βούλγαρου αναλυτή είναι ότι ενώ η άνοδος της λαϊκιστικής Δεξιάς προκαλεί συχνά αύξηση της συμμετοχής στις εκλογές και ανανέωση του ενδιαφέροντος για την πολιτική, η παγίωση των αδιεξόδων στα οποία περιέρχονται τα συστημικά κόμματα τροφοδοτεί τον κυνισμό, την απάθεια, την απογοήτευση από τη δημοκρατία και μια γενικευμένη παραίτηση. «Την καταλαβαίνω όταν τη βλέπω», είχε πει ένας αμερικανός δικαστής όταν του ζήτησαν να ορίσει την πορνογραφία. Η Ευρώπη έχει σήμερα το αντίθετο πρόβλημα: ενώ είναι εύκολο να ορίσεις τον αυταρχισμό, είναι πολύ πιο δύσκολο να εντοπίσεις τη μακρά απομάκρυνση από τη δημοκρατία, ιδιαίτερα αν συμβαίνει στην αυλή σου.

Υπάρχει βέβαια και ο αντίλογος στην προσέγγιση του Κράστεφ. Η Ιταλία, ας πούμε, έχει σήμερα μια κυβέρνηση που στην ουσία της είναι ακροδεξιά, ανεξαρτήτως του αν για τακτικούς λόγους παίζει (προς το παρόν) με τους κανόνες. Το ότι είναι ακροδεξιά δεν φαίνεται μόνο από το παρελθόν των υπουργών, αλλά και από την προσπάθεια άλωσης των θεσμών, μεταξύ των οποίων η δικαστική εξουσία και ο Τύπος. Αυτό όμως δεν προκαλεί κάποια αξιοσημείωτη συλλογική αντίδραση: αντίθετα με προηγούμενες κυβερνήσεις, η Μελόνι στέκεται καλά στα πόδια της. Κι όχι μόνο αυτό, αλλά η φιλοευρωπαϊκή της στροφή (βλέπε τη στάση της στον πόλεμο της Ουκρανίας) ανταμείφθηκε χθες από την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν με μια ισχυρή αντιπροεδρία στη νέα Κομισιόν κι ένα πολύ καλό χαρτοφυλάκιο.

Εκτός από τις κατεψυγμένες, λοιπόν, υπάρχουν και οι εύθραυστες δημοκρατίες. Εκτός από τον κυνισμό, η δημοκρατία απειλείται και από την κανονικοποίηση του αυταρχισμού. Ολοι ξέρουμε το όνομα της πρωθυπουργού της Ιταλίας – αλλά αυτό δεν είναι ακριβώς παρήγορο.