Η πολιτιστική κληρονομιά
Η ποικίλης μορφής σειρά εκδηλώσεων με γενικό τίτλο «Χώροι μουσικής και κινηματογράφου σε κίνδυνο», που απόψε εγκαινιάζεται στους χώρους του Ινστιτούτου Γκαίτε της Αθήνας (Ομήρου 14-16) με την εκδήλωση «Heritage in Focus» (Η κληρονομιά στο επίκεντρο), δεν μπορεί παρά να κινήσει το ενδιαφέρον σε όσους ενδιαφέρονται για μια επί της ουσίας εμπειρία για την πολύπλευρη και πολυεπίπεδη έννοια που όλοι γνωρίζουμε ως πολιτιστική κληρονομιά. Στην εκδήλωση που είναι μοιρασμένη σε τρία μέρη (ταινία, συζήτηση και μουσική) αναμένεται να τεθούν στο τραπέζι ζητήματα που στις μέρες μας, περισσότερο ίσως από ποτέ, μας θυμίζουν ότι τίποτα δεν πρέπει πλέον να θεωρείται δεδομένο και ότι, αν όχι όλα, πολλά πράγματα στη ζωή μας, πολύ πιο εύκολα απ’ όσο στο παρελθόν, μπορούν από τη μια στιγμή στην άλλη να τεθούν υπό αμφισβήτηση. Τρανό παράδειγμα πάνω σε αυτό το τεράστιο θέμα είναι το ζήτημα της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια η έννοια της κληρονομιάς έχει προκαλέσει σε όλους τους τομείς μια έκρηξη ενδιαφέροντος. O αστικός εξευγενισμός και ο υπερτουρισμός, φαινόμενα που έχουν πυροδοτηθεί από μια ολοένα μεγαλύτερη εμπορευματοποίηση στον κοινωνικό ιστό των πόλεων, είναι πολύ σοβαρά ζητήματα και προκαλούν παντού έντονες συζητήσεις και συγκρούσεις. Το τι σημαίνει κληρονομιά, σήμερα, έχει μετατραπεί σε ένα μεγάλο, μυστηριώδες ερώτημα που εξετάζεται ευρέως στις επιστήμες της ιστορίας και του πολιτισμού, την εθνολογία και τις μουσειακές σπουδές. Στην πορεία, δε, άλλα ζητήματα προκύπτουν – από την εθνογένεση ως την επιστροφή αρχαιοτήτων και την προέλευση των έργων τέχνης, από την αντιμετώπιση της μετα-αποικιοκρατίας ως την καταχρηστική εκμετάλλευση η οποία θέτει σε κίνδυνο τον άνθρωπο και τη φύση.
Δεν χρειάζεται να πάμε μακριά. Ας μείνουμε στο παράδειγμα της UNESCO που έχει την ευθύνη νέων ορισμών που έχουν δοθεί στην έννοια της πολιτιστικής κληρονομιάς. Οι έννοιες αυτές έχουν προκύψει μέσα από τις διαρκείς προσπάθειες της UNESCO σε επίπεδο προστασίας, οι οποίες έχουν αυξηθεί αισθητά μέσα στην τελευταία εικοσαετία. Ο οργανισμός έχει επεκτείνει σημαντικά το πεδίο προστασίας της ανθρώπινης πολιτιστικής κληρονομιάς και λειτουργεί ως ομπρέλα προστασίας δραστηριοτήτων που ενώ κάποτε ήταν δεδομένο κομμάτι της πολιτιστικής ταυτότητας των λαών, με τα χρόνια έχει παρουσιάσει σημάδια φθοράς. Αποτέλεσμα, σήμερα, πολλές δραστηριότητες πολιτιστικού προσανατολισμού να κινδυνεύουν, κυριολεκτικά, να εξαφανιστούν. Είναι μάλλον αποκαρδιωτικό που εδώ και είκοσι χρόνια πολιτιστικές παραδόσεις, έθιμα, ακόμα και είδη διατροφής, χρειάζονται πλέον την προστασία ενός οργανισμού (άρα τρόπον τινά ένα είδος αστυνόμευσης) προκειμένου να επιβιώσουν και να μη χαθούν στη λήθη του χρόνου. Η UNESCO είναι μια σανίδα σωτηρίας που στην ουσία μας θυμίζει το αυτονόητο, την ώρα που υποτίθεται ότι το αυτονόητο δεν θα έπρεπε να χρειάζεται να μας το θυμίζουν. Παραδείγματα μπορεί να βρει κανείς σε όλο το φάσμα της Ιστορίας. Από το βυζαντινό άσμα της Ελλάδας και της Κύπρου μέχρι τη σκηνή των κλαμπ του Βερολίνου, που ενώ κάποτε θεωρούνταν αβανγκάρντ, ανατρεπτικού και πρωτοποριακού χαρακτήρα, σήμερα ανήκουν στις απειλούμενες με εξαφάνιση παραδόσεις. Στην Αθήνα η περίπτωση του κινηματογράφου ΙDEAL στην οδό Πανεπιστημίου είναι ένα λαμπρό παράδειγμα που καθρεφτίζει το τραύμα που αφήνει πίσω της μια πολιτιστική κληρονομιά που εντέλει έμεινε απροστάτευτη.
Το ενδιαφέρον με τις εκδηλώσεις στο Γκαίτε. που γίνονται σε συνεργασία του Ινστιτούτου με το Humboldt Forum, είναι ότι προτείνουν μια ευρεία κάλυψη του θέματος, αφού τα τελευταία χρόνια είναι αυξημένο το επιστημονικό ενδιαφέρον για την κληρονομιά. Η εκδήλωση θα αρχίσει στις 18.00 με την προβολή της κινηματογραφικής ταινίας «Η εκκένωση του Βερολίνου» (Berlin Utopie Kadaver) του Γιοχάνες Μπλούμε – παρουσία του σκηνοθέτη –, θα συνεχιστεί στις 20.30 με συζήτηση στρογγυλής τραπέζης στην οποία θα συμμετέχουν οι Μαρία Κομνηνού (θεωρητικός και πρόεδρος της Ταινιοθήκης Ελλάδος), Σοφία Ντώνα (αρχιτέκτων – καλλιτέχνις), Πέγκυ Ρίγγα (ιδιοκτήτρια κινηματογράφων), Λίντα Παγκανέλι (εικαστικός) και Μαρσέλ Βέμπερ (πρόεδρος της Επιτροπής των Κλαμπ του Βερολίνου), σε συντονισμό της δημοσιογράφου επί πολιτιστικών θεμάτων Κάθριν Ντρέικ, και θα κλείσει με DJ sets από τους DJ Irakli και Ablaze Meursault που θα αρχίσουν στις 22.00.