Μια ανάγκη

Στις αρχές του 19ου αιώνα το Παρίσι ήθελε να… αλλάξει ρούχα. Να πετάξει τα παλιά «φορέματά» του μαζί με το παρελθόν του. Από μία άποψη, φαίνεται λογικό αν σκεφτούμε ότι είχε προηγηθεί η Γαλλική Επανάσταση που άλλαξε όχι μόνο τη Γαλλία αλλά ολόκληρο τον κόσμο. Οι άνθρωποι, εκείνη την εποχή, έσπαγαν τα δεσμά του παρελθόντος, το ζητούμενο ήταν το «μπροστά», το «καινούργιο». Η παράδοση δεν είχε ακόμη εκτιμηθεί, τη θεωρούσαν κάτι σαν βαρίδι που εμπόδιζε τον κόσμο να ξεφύγει μπροστά. Και επειδή όλο αυτό έπρεπε, με κάποιον τρόπο, να εικονοποιηθεί, να ενταχθεί στο τοπίο, άρχισαν να γκρεμίζουν τα παλιά κτίρια της πόλης, ιδιαίτερα εκείνα του γοτθικού ρυθμού.

Ο ναός της Παναγίας των Παρισίων που θεμελιώθηκε τον 12ο αιώνα ήταν από τα πιο μεγαλειώδη δείγματα γοτθικού ρυθμού στη γαλλική πρωτεύουσα. Και υπήρχε σοβαρός κίνδυνος να κατεδαφιστεί αφού, ούτως ή άλλως, κατέρρεε, ήταν εγκαταλελειμμένος και ουδείς ενδιαφερόταν για τη συντήρησή του. Ευτυχώς όμως υπήρχαν κάποιοι άνθρωποι που ήξεραν από τότε ότι δεν χρειάζεται να γκρεμίσεις το παλιό για να οικοδομήσεις το καινούργιο. Οτι μπορούν όχι μόνο να συνυπάρξουν, αλλά το ένα να αναδείξει το άλλο. Ενας από αυτούς και ο Βίκτωρ Ουγκώ. Που, αρχικά, έγραψε το μανιφέστο «Πόλεμος στους κατεδαφιστές» ώστε να υπογραμμίσει την αξία της γοτθικής αρχιτεκτονικής. Και στη συνέχεια, την «Παναγία των Παρισίων», το μυθιστόρημα που εκτυλίσσεται μέσα στον καθεδρικό ναό, ένα από τα πιο γνωστά, αν όχι το πιο γνωστό, της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

Στον πρόλογο της πρώτης έκδοσης (1831) ο ίδιος ο συγγραφέας αναφέρει ότι πηγή της έμπνευσής του ήταν μία ελληνική λέξη που είδε χαραγμένη με το χέρι σε έναν σκοτεινό τοίχο του ναού. Ηταν η λέξη «ανάγκη», αυτή που, στο μυθιστόρημα, σκαλίζει και ο αδελφός του Φρολό στον τοίχο της φυλακής του. Ο Ουγκώ αναρωτιέται και ψάχνει να ανακαλύψει «ποια ήταν η πονεμένη ψυχή που δεν μπορούσε να εγκαταλείψει αυτόν τον κόσμο χωρίς να αφήσει το εγκληματικό ή νοσηρό στίγμα της στην παλιά εκκλησία».

Η έννοια της ανάγκης, έτσι όπως τη «φωτίζει» ο Ουγκώ, διατρέχει, με κάποιον τρόπο, ολόκληρο το μυθιστόρημα. Και το σκεφτόμουν εκείνο τον Απρίλιο, πριν από τεσσεράμισι χρόνια, όταν είχε πάρει φωτιά η Παναγία των Παρισίων. Την επόμενη ημέρα, έτυχε να βρεθώ στο Παρίσι. Κι εκεί διαπίστωσα, για άλλη μία φορά, την ανάγκη που έχουν να πιστέψουν σε κάτι ακόμη και οι άθεοι. Η ανάγκη για πίστη ισοδυναμεί με την ανάγκη για παρηγοριά που θεωρώ ότι έχουν όλοι οι άνθρωποι, ανεξάρτητα ακόμη και από τη δύναμη και την εξουσία που μπορεί να απολαμβάνουν.

Αβε Μαρία

Θυμάμαι μια συγκλονιστική σκηνή τις επόμενες ημέρες εκείνης της μεγάλης πυρκαγιάς. Εκατοντάδες άνθρωποι, γονατιστοί στη γέφυρα, που ήταν το πιο κοντινό, προσβάσιμο σημείο στη Νοτρ Νταμ πριν από την αποκλεισμένη περιοχή, με αναμμένα κεριά στα χέρια, να ψέλνουν όλοι μαζί το «Αβε Μαρία». Νέοι, μεγαλύτεροι, κλασικά «Γαλλάκια», σκουρόχρωμα προσωπάκια, μικροαστοί, φρικιά, ένα ετερόκλητο πλήθος που δεν θεωρώ ότι αποτελούνταν αποκλειστικά από θρησκευόμενους – πολλοί από αυτούς μπορεί να μην ήταν καν χριστιανοί. Αυτό που τους ένωνε ήταν η ανάγκη μιας πίστης ίσως όχι σε έναν θεό αλλά σε ένα θαύμα. Και ένα παρηγορητικό τελετουργικό που ξεπερνούσε τον θρησκευτικό του χαρακτήρα και που θα μπορούσε να είναι απόσπασμα ακόμη και από αρχαία τραγωδία.

Κάτι ανάλογο αισθάνθηκα και όταν, το περασμένο Σάββατο, έβλεπα αποσπάσματα από την τελετή των εγκαινίων του επισκευασμένου πια ναού. Ενα δέος απέναντι στη δύναμη της πίστης, της πίστης γενικά που δεν δεσμεύει τον άνθρωπο αλλά τον απελευθερώνει από τα όρια των δυνατοτήτων του. Για να κατασκευάζει έργα όπως η Νοτρ Νταμ. Αυτά που η ΑΙ δεν μπορεί να φτιάξει διότι δεν έχει το μέγα προνόμιο του ανθρώπινου λάθους. Το οποίο για τον Ουγκώ ήταν η βέβηλη αλλά και ιερή λέξη «ανάγκη».