Κώστας Σημίτης: Η σύγκρουση με την ηγεσία της Εκκλησίας για τις ταυτότητες

Ημουν ως υπουργός Δικαιοσύνης της κυβέρνησης Σημίτη το 2000-2001 στο επίκεντρο της αντιπαράθεσης με τον τότε Αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο.

Την αφορμή είχε δώσει μια συνέντευξή μου (Μάιος του 2000) στον δημοσιογράφο του «Εθνους» Κώστα Μαρδά, ο οποίος, μεταξύ πολλών άλλων ερωτήσεων, με ρώτησε αν η υποχρεωτική αναγραφή του θρησκεύματος στις ταυτότητες ήταν σύμφωνη με το κοινοτικό δίκαιο.

Η σύντομη απάντησή μου ήταν ότι οι θρησκευτικές αντιλήψεις είναι ευαίσθητο προσωπικό δεδομένο και δεν υπάρχει υποχρέωση αποκάλυψής τους (άρα ούτε στις ταυτότητες). Την επομένη το «Εθνος» σε πρωτοσέλιδο δημοσίευμα έγραψε με πηχυαίους τίτλους «Ο υπουργός Δικαιοσύνης ρίχνει το γάντι στην Εκκλησία». Αυτό ερέθισε τον Αρχιεπίσκοπο και άρχισε η αντιπαράθεσή του με τον υπουργό Δικαιοσύνης, από την πλευρά του με οξύτητα και μαζικότητα (συλλαλητήρια, συλλογή υπογραφών κ.λπ.).

Αναφέρθηκα με συντομία στο ιστορικό αυτό, για να το συνδέσω με τον Κώστα Σημίτη.

Ποια στάση τήρησε ο πρωθυπουργός στο ζήτημα αυτό;

Ο Κώστας Σημίτης κάλυψε πλήρως τον υπουργό Δικαιοσύνης,

με συνέπεια να αντιμετωπίσει την οργή του Αρχιεπισκόπου.

Η ορθότητα της θέσης του πρωθυπουργού και του υπουργού Δικαιοσύνης επιβεβαιώθηκε από την Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων, στην οποία παραπέμφθηκε το θέμα λόγω αρμοδιότητας και στη συνέχεια επικυρώθηκε τόσο από το Συμβούλιο της Επικρατείας όσο και από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, στα οποία είχαν προσφύγει εκκλησιαστικές οργανώσεις.

Ετσι ο Κώστας Σημίτης έγινε ο πρώτος (και ο μόνος) πρωθυπουργός,

που συγκρούστηκε με την ηγεσία της Εκκλησίας και είχε το θάρρος να εμμείνει στις απόψεις του και να δικαιωθεί. Στη στάση του αυτή ο Σημίτης έδειξε, εκτός των άλλων, ότι δεν είναι λαϊκιστής, ότι έχει το σθένος να παίρνει και θέσεις δυσάρεστες για μεγάλα στρώματα του εκλογικού σώματος.

Σ’ αυτό ξεχωρίζει ανάμεσα στους πολιτικούς ηγέτες, οι περισσότεροι των οποίων αποφεύγουν αποφάσεις που δυσαρεστούν το εκλογικό σώμα.

Για την ιστορία αξίζει να αναφερθεί ότι και δύο υπουργοί τήρησαν σθεναρή στάση έναντι της ηγεσίας της Εκκλησίας, ο Αντώνης Τρίτσης και ο Νίκος Φίλης, που όμως αντικαταστάθηκαν γι’ αυτό τον λόγο από τον πρωθυπουργό τους, τον Ανδρέα Παπανδρέου και τον Αλέξη Τσίπρα αντιστοίχως.

Από εκκλησιαστικούς κύκλους διαδιδόταν η φήμη (νομίζω ότι και ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος αυτό πίστευε) ότι υπήρξε προσυνεννόηση Σημίτη – Σταθόπουλου να επιλεγεί ο Σταθόπουλος ως υπουργός Δικαιοσύνης για να εφαρμοσθεί αντιεκκλησιαστική πολιτική.

Ημουν βέβαια γνωστός για τις θέσεις μου,

δημοσιευμένες σε μελέτες μου, υπέρ του χωρισμού Πολιτείας – Εκκλησίας, με την έννοια της διάκρισης των αρμοδιοτήτων τους.

Η φήμη όμως αυτή ήταν τελείως άσχετη με την επιλογή μου ως μέλους της κυβέρνησης. Ο Κώστας Σημίτης μου είχε και άλλες φορές στο παρελθόν προτείνει να εισέλθω στην πολιτική (πρώτα στη Βουλή και στη συνέχεια πιθανή υπουργοποίηση).

Ευχαριστούσα για την τιμητική πρόταση, αλλά δεν τη δεχόμουν, διότι ο φυσικός μου χώρος ήταν το Πανεπιστήμιο και όχι η πολιτική και μάλιστα η είσοδός μου στη Βουλή, έστω και με το ενδεχόμενο υπουργοποίησής μου. Το τελευταίο πάντως (χωρίς βουλευτική ιδιότητα) δεν το απέκλεια.

Ετσι σε συνάντησή μου με τον Παρασκευά Αυγερινό,

παραμονές των εκλογών του 2000, στον οποίο ο Σημίτης είχε αναθέσει να με βολιδοσκοπήσει σχετικώς, διαπιστώσαμε ότι η μόνη πρόταση που θα μπορούσα να δεχθώ είναι η θέση του εξωκοινοβουλευτικού υπουργού.

Εγινα λοιπόν εξωκοινοβουλευτικός υπουργός Δικαιοσύνης (και εξωκομματικός, διότι ουδέποτε είχα διατελέσει μέλος κόμματος).

Από την αρχή ο πρωθυπουργός, πάντοτε μεθοδικός και ενεργώντας βάσει συγκεκριμένων στόχων, μου ζήτησε (νομίζω σε όλους τους υπουργούς) να του υποβάλω αναλυτικά το πρόγραμμά μου στο υπουργείο, τις επιδιώξεις μου και τα μέσα ικανοποίησής τους, πράγμα που έπραξα.

Χαρακτηριστικό είναι ότι το πολυσέλιδο πρόγραμμά μου που του είχα υποβάλει όχι μόνο το διάβασε προσεκτικά, αλλά και το σχολίασε με αρκετά σχόλια, ακόμη και σε λεπτομέρειες. Σεβόταν τη γνώμη του άλλου, αλλά δεν δίσταζε να εκφράζει διαφωνίες, πράγμα βέβαια που ίσχυε και για μένα.

Είχε επίσης λεχθεί ότι ο λόγος της αντικατάστασής μου στο υπουργείο Δικαιοσύνης κατά τον ανασχηματισμό του Οκτωβρίου 2001 οφείλεται σε αντίδραση του πρωθυπουργού στη στάση μου στο ζήτημα των ταυτοτήτων.

Αλλά όταν το θέμα ήταν ακόμη επίκαιρο και επειδή δεχόμουν βέλη από βουλευτές και υπουργούς του ΠΑΣΟΚ που διαφωνούσαν με τη θέση μου στο ζήτημα αυτό και επειδή σκεφτόμουν ότι αυτό στενοχωρούσε τον πρωθυπουργό, του είχα πει ότι η παραίτησή μου είναι στη διάθεσή του.

Ο Σημίτης αρνιόταν να τη δεχθεί και μάλιστα με κατηγορηματικότητα.

Τούτο δε διότι, όπως πιστεύω, η στάση μου έναντι της Εκκλησίας τον εξέφραζε πλήρως. Το μόνο που, όντως, μου έλεγε είναι να αποφεύγω κατά το δυνατόν να απαντώ, ώστε να μη δίνεται συνέχεια στο πρόβλημα. Πώς όμως, του έλεγα, να μείνω σιωπηλός, όταν δέχομαι και εξ οικείων τα βέλη;

Στην πραγματικότητα η αντικατάστασή μου έγινε με κοινή συναίνεση.

Από την πλευρά μου η υπουργική μου θητεία δεν μπορούσε παρά να έχει προσωρινό χαρακτήρα. Διότι δεν ήθελα να απομακρυνθώ οριστικά από το Πανεπιστήμιο.

Του είχα πει λίγο πριν από το τέλος της υπουργικής θητείας μου ότι προτιμούσα αυτή να λήξει με παραίτησή μου και όχι με αντικατάστασή μου με πρωτοβουλία του πρωθυπουργού. Μου είχε όμως αντιτείνει ότι με μια παραίτηση θα οργίαζαν φήμες ότι υπήρχε κάποια διάσταση απόψεων, κάποιο πρόβλημα στην κυβέρνηση.

Εδειξα κατανόηση και δέχθηκα αυτό που ήθελε ο πρωθυπουργός. Του ζήτησα όμως να πιστοποιηθεί ο συναινετικός χαρακτήρας της αντικατάστασής μου με ανταλλαγή επιστολών μεταξύ μας. Τούτο πράγματι έγινε και τις επιστολές διατηρώ στο προσωπικό μου αρχείο.

Ο Μιχάλης Σταθόπουλος είναι επίτιμος καθηγητής Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, ακαδημαϊκός