Görgüsüzlüğün yeni adı gastronomi şovları
Ramazan Bingöl
Sosyal medyanın gastronomi üzerindeki etkisi, son yılların en çok tartışılan konularından biri. Şefler artık sadece yemek yapmıyor; aynı zamanda birer performans sanatçısına dönüşerek influencer olma yolunda ilerliyor. Geleneksel lokantacılık anlayışı, yerini görselliğe ve şova dayalı bir yaklaşıma bırakırken, mutfak kültürümüz yozlaşan bir anlayışa teslim oluyor.
Sosyal medyada popülerlik kazanma uğruna abartılı videolar çeken bazı meslektaşlarım, kimi zaman işi nimete saygısızlık boyutuna taşıyor. Eti tokatlayanlar mı istersiniz, balığı havada kapanlar mı… Her türlü şaklabanlığı görmek mümkün. Bir zamanlar ustalık, emek ve lezzetin konuşulduğu mutfaklar, bugün çılgınca çekilen videoların setine dönüşmüş durumda. Sosyal medyada birkaç saniye dikkat çekmek için yapılan bu utanç verici gösteriler ne geleneğimize ne görgümüze ne de ahlaki değerlerimize yakışıyor. Üzücü olan bir başka nokta da gerçek ustalık ve tecrübeleriyle öne çıkması gereken şeflerin, bu gösteri peşinde koşanların gölgesinde kalması.
Nimete saygı, bir aşçının en temel değeridir
Geleneksel Türk mutfağı, köklü bir zanaat anlayışı üzerine inşa edilmiş, asırlardır süregelen bir kültür mirasıdır. Bu kültürün en önemli taşıyıcılarından biri olan lokantacılık, ahilik kültürünün bir uzantısı olarak şekillenmiş; tarih boyunca ustalık, disiplin, tevazu ve ahlaki değerler üzerine kurulu bir meslek olarak öne çıkmıştır.
Geleneksel Türk mutfağı, köklü bir zanaat anlayışı üzerine inşa edilmiş, asırlardır süregelen bir kültür mirasıdır. Bu kültürün en önemli taşıyıcılarından biri olan lokantacılık, ahilik kültürünün bir uzantısı olarak şekillenmiş; tarih boyunca ustalık, disiplin, tevazu ve ahlaki değerler üzerine kurulu bir meslek olarak öne çıkmıştır.
Ahilik, tıpkı bugünün meslek grupları gibi esnaf ve sanatkârları bir araya getiren köklü bir dayanışma sistemidir. Mesleki ahlakın korunması ve nimete saygının ön planda tutulduğu ahilik kültüründe esnaf, sattığı ürünün bir nimet olduğunu bilir ve bu nimete saygı göstermeyi en temel değer olarak benimser.
Eli, kapısı ve sofrası açık olmalı
Ahiler güzel ahlak sahibi, nefsiyle mücadele etmesini bilen, Allah’ın buyruklarını yerine getiren, insanlara iyilikte bulunan, bilhassa cömert ve misafirperver kişilerdir. Ahilikte, din ve mezhep farkı gözetmeksizin tüm insanlara sevgi beslemek ve ihtiyaçlarını gidermek esastır. Herkesi eşit görmek ve kendini başkalarından üstün saymamak, ahiliğin temel ilkelerindendir.
Ahilikte eli, kapısı ve sofrası açık olmak önemlidir. Ahi, cömert olmalı, misafire kapısını her zaman açık tutmalı, aç geleni doyurmalıdır. Gözleri kapalı olmalı, kimsenin ayıbını aramamalı, kötü bakışlardan uzak durmalıdır. Beli kapalı olmalı, kimsenin namusuna göz dikmemelidir. (Ayrıca burada bel, ülkenin sınırları anlamına da gelmektedir. Dolayısıyla ülke sınırlarına düşman unsurları sokmamalıdır.) Dili kapalı olmalı, kötü sözden kaçınmalı, yalnızca yerinde ve doğru sözler söylemelidir. Ahiler, dedikodudan, kibirden uzak, güler yüzlü ve tatlı dilli olmalıdır.
Ahilikte çırak, ustasına itaat etmek; usta ise mesleğin inceliklerini ve ahlaki değerleri çırağına öğretmekle yükümlüdür. Çırak, belirli bir süre eğitim aldıktan sonra kalfalığa yükselir. Kalfalığa geçiş, usta ve yol kardeşi eşliğinde şeyhin huzurunda yapılan törenlerle gerçekleşir. Kalfalık dönemi, üç yıl boyunca süren bir eğitim sürecidir. Bu dönemi başarıyla tamamlayanlar, ustalık için sınav niteliğinde bir törene katılır.
Usta adayı, tören öncesinde mesleğine dair el emeğiyle ürettiği ürünleri şeyh ve ustalara sunar. Ahilik teşkilatında yamak, çırak, kalfa ve usta olarak yetişen bireyler, bir meslek sahibi olmakla kalmaz, aynı zamanda inançlı ve erdemli bireyler olarak topluma kazandırılır. Kısacası Ahi teşkilâtının mensupları, insanların dünya ve ahirette huzur içinde olmalarının, toplumun fert ve kurumları arasında iyi münasebetler kurarak mümkün olacağına inanır, bunu sağlamak için de üstün çaba gösterirler. Nereden nereye…
Bu noktada kritik soru şu: Bu saçma döngüyü kim başlattı? Suçlu kim? Şöhret için her yolu mubah gören meslektaşlarım mı, yoksa bu içeriklere prim veren müşteriler mi? Lokantacılığın bugünkü hale gelmesinde sorumluluğu yalnızca lokantacılara yüklemek haksızlık olur. Bu yozlaşmada her iki tarafın da payı büyük.
Şüphe yok ki bu dönüşümün temel dinamiği sosyal medya. İnsanlar artık yediklerini sosyal medyada paylaşarak “beğeni” toplama peşinde. Bir insanın bir lokantayı tercih etme nedenleri arasında yemeğin lezzeti alt sıralara geriledi. Şimdi önemli olan popülerlik. Sade ve samimi sunumlar, abartılı görselliklere yenik düşüyor. Lokantalar ise bu talepleri karşılayabilmek için, gelenekten koparak popülist yöntemlere yöneliyor. Sosyal medya uzmanı adı altında, yetkinliği tartışmalı kişilerle anlaşarak dikkat çekici ancak anlamsız senaryolar hazırlayıp video olarak paylaşıyorlar.
Sosyal medyanın yozlaştırıcı gücü
Bu absürt paylaşımlar, halkın ilgisini çekiyor ve yorum yağmuruna tutuluyor. Yorumlar arttıkça izlenme oranları, izlenmeler de popülerlik getiriyor. Bazı müşteriler, yalnızca bu gösterileri görmek için mekanlara akın ediyor. Mekanlarının dolup taştığını gören meslektaşlarımız ise giderek DAGHA DA absürtleşen yeni içerikler üretiyor. Suçlu kim derseniz? Hepimiz! Yani bu durum tam bir kısır döngü.
Sosyal medyanın kısa vadeli etkisi cazip görünebilir; ancak, uzun vadede mesleğimizin itibarını zedeliyor. Gösteriş odaklı sunumlar maliyetleri düşürürken, fiyatından taviz vermeyen yüzeysel ve niteliksiz bir sistemi beraberinde getiriyor. Bu yeni dönem, mutfak kültürümüzü derinden yaraladığı gibi geleneksel lokantacılık mesleğini de özünden uzaklaştırıyor. Bu sarmaldan kurtulmak, yine bizim elimizde. Unutmayalım, şovun etkisi gelip geçicidir; ancak terbiye, disiplin ve ustalık baki kalır. Nimetin kıymetini bilen, emeğe saygı gösteren bir toplum olursak, bu tür şaklabanlıklara da ihtiyaç kalmaz.