Φιλίπ Αγκιόν: Αναγέννηση της ανάπτυξης με δημιουργική καταστροφή

Η τεχνητή νοημοσύνη θα φέρει μια αναγέννηση της ανάπτυξης, αλλά με πολλή «δημιουργική καταστροφή», επισημαίνει ο βραβευμένος με Νομπέλ Οικονομίας 2025 Φιλίπ Αγκιόν στη συνέντευξη που παραχώρησε στα «ΝΕΑ Σαββατοκύριακο» με αφορμή τη συμμετοχή του στο EBS, που πραγματοποιήθηκε στις Βρυξέλλες. Ο γάλλος οικονομολόγος – ο οποίος έχει ελληνικές ρίζες, καθώς ο παππούς από την πλευρά της μητέρας του, ιδρύτριας του οίκου μόδας Chloé, ήταν Ελληνας – αναλύει γιατί η Ευρώπη δεν έχει αρκετή πρωτοποριακή καινοτομία.

Η έρευνά σας έχει επικεντρωθεί στον αντίκτυπο της καινοτομίας στην οικονομική ανάπτυξη και στο πώς οι νέες τεχνολογίες αντικαθιστούν τις παλαιότερες, μια έννοια γνωστή ως «δημιουργική καταστροφή». Στην Ευρώπη η δημιουργική καταστροφή δεν φαίνεται να λειτουργεί.

Εχετε απόλυτο δίκιο. Οι πέντε πιο καινοτόμες εταιρείες στην Ευρώπη το 2023 είναι ουσιαστικά οι ίδιες, όπως το 2000 και ασχολούνται σε μεγάλο βαθμό με καινοτομίες μεσαίας τεχνολογίας, σε αυτοκίνητα, πλυντήρια ρούχων. Οι πιο καινοτόμες εταιρείες στις ΗΠΑ το 2023 είναι πολύ διαφορετικές από ό,τι ήταν το 2000. Αφορούν υψηλή τεχνολογία, που δεν ίσχυε το 2000. Αυτό δείχνει ότι έχουν περισσότερη δημιουργική καταστροφή στις ΗΠΑ από ό,τι στην Ευρώπη. Στις ΗΠΑ μετακινήθηκαν σε ψηφιακές, πρωτοποριακές καινοτομίες υψηλής τεχνολογίας, ενώ η Ευρώπη παραμένει κολλημένη σε καινοτομίες μεσαίας τεχνολογίας.

Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αυτό το πρόβλημα;

Εχετε την έκθεση Ντράγκι, πάνω στην οποία έχω δουλέψει πολύ με τον Μάριο. Γιατί δεν υπάρχει αρκετή πρωτοποριακή καινοτομία στην Ευρώπη; Ο πρώτος λόγος είναι ότι δεν έχουμε πραγματικά μια ενιαία αγορά.

Εχουμε μια πολύ διαιρεμένη αγορά. Κάθε χώρα έχει τη δική της νομοθεσία, τους δικούς της κανονισμούς για την ευρωπαϊκή νομοθεσία. Γιατί είναι κακό; Επειδή δεν υπάρχει μια μεγάλη αγορά για αυτούς που καινοτομούν, όπως συμβαίνει στις ΗΠΑ, στην Κίνα. Στην Ευρώπη είναι κατακερματισμένη. Επίσης, όλοι αυτοί οι κανονισμοί αποτελούν εμπόδια για τον πλήρη ανταγωνισμό, ο οποίος αποτελεί επίσης κινητήρια δύναμη για την πρωτοποριακή καινοτομία. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι η Ευρώπη δεν έχει ένα σωστό χρηματοοικονομικό οικοσύστημα καινοτομίας.

Δεν έχουμε αρκετά επιχειρηματικά κεφάλαια και δεν έχουμε αρκετούς θεσμικούς επενδυτές, που χρειάζονται για να υπάρξει ανάληψη κινδύνων για πρωτοποριακή καινοτομία. Η ανάληψη κινδύνου συνεπάγεται ότι η βραχυπρόθεσμη αποτυχία δεν τιμωρείται και η μακροπρόθεσμη επιτυχία ανταμείβεται. Επενδυτές επιχειρηματικών κεφαλαίων, θεσμικοί επενδυτές, συνταξιοδοτικά ταμεία, αμοιβαία κεφάλαια, αυτοί είναι οι φορείς που ευνοούν την πρωτοποριακή καινοτομία. Ο τρίτος λόγος είναι ότι δεν έχουμε μια σωστή βιομηχανική πολιτική που να προωθεί την καινοτομία. Στις ΗΠΑ υπάρχει η DARPA (Υπηρεσία Προηγμένων Ερευνητικών Εργων Αμυνας), η οποία είναι ένας πολύ φιλικός προς τον ανταγωνισμό τρόπος άσκησης βιομηχανικής πολιτικής στην υψηλή τεχνολογία, για το Διάστημα και την άμυνα.

Βλέπουμε στην Ευρώπη το πρόβλημα είναι βαθύτερο. Η Γερμανία υποστηρίζει τη γερμανική βιομηχανία, η Γαλλία τη γαλλική. Δεν υπάρχει κοινή αντίληψη ευρωπαϊκής βιομηχανίας.

Σωστά και το κάνουν με έναν τρόπο που είναι παλιομοδίτικος. Επιλέγουν τους νικητές. Σε κυβερνητικό επίπεδο, αυτό που χρειάζεται είναι μια υπηρεσία με επικεφαλής ομάδων που προέρχονται από τον ακαδημαϊκό χώρο ή τη βιομηχανία, όχι γραφειοκράτες. Με την DARPA, τα χρήματα προέρχονται από το υπουργείο και οι επικεφαλής ομάδων προέρχονται από τον ακαδημαϊκό χώρο ή τη βιομηχανία. Εχουν πενταετή αυτονομία να προσελκύουν ανταγωνιστικά έργα για την εκπλήρωση μιας αποστολής στο Διάστημα, για παράδειγμα, στην άμυνα, στην παραγωγή εμβολίων.

Είναι ένας τρόπος για να μην επιλεγεί μια συγκεκριμένη εταιρεία ή να το κάνει ένας γραφειοκράτης. Αναθέτουν σε ακαδημαϊκούς ή σε ανθρώπους της βιομηχανίας για τρία έως πέντε χρόνια να προσεγγίσουν ανταγωνιστικά εργαστήρια για την εκπλήρωση της αποστολής.Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Καινοτομίας δεν είναι μια DARPA. Διοικείται σε μεγάλο βαθμό από γραφειοκράτες, όχι από ακαδημαϊκούς.

Συμπροεδρεύσατε της Επιτροπής ΤΝ στη Γαλλία, όπου διατυπώνετε συστάσεις για να γίνει η Γαλλία ηγετική δύναμη στην ΤΝ. Ποια είναι η πιο σημαντική σύσταση για τη Γαλλία, αλλά και για την Ευρώπη;

Η ΤΝ βασίζεται σε δύο κύριες σημαντικές εισροές, τα δεδομένα και την υπολογιστική ισχύ. Δεδομένα έχουμε, αν και στη Γαλλία η πρόσβαση σε δεδομένα ήταν πολύ περιορισμένη από πολλούς κανονισμούς και ζητάμε να αφαιρεθούν, ώστε να υπάρχει ευκολότερη πρόσβαση σε δεδομένα. Χρειαζόμαστε περισσότερη υπολογιστική ισχύ, για την οποία χρειάζεται βιομηχανική πολιτική και κυβερνήσεις που θα συγχρηματοδοτήσουν την ίδρυση νέων κέντρων υπολογιστών. Θα έπρεπε να έχουμε το αντίστοιχο του CERN στη Γενεύη για την ΤΝ. Τώρα βασιζόμαστε υπερβολικά στις αμερικανικές εταιρείες.

Με την άνοδο της ΤΝ αντιμετωπίζουμε στην πραγματικότητα το τέλος της οικονομικής ανάπτυξης όπως την ξέρουμε;

Θα είναι μια αναγέννηση της ανάπτυξης, αλλά με πολλή δημιουργική καταστροφή. Χρειαζόμαστε καλή πολιτική για την αγορά εργασίας, καλό σύστημα ασφάλειας, όπως της Δανίας. Οταν χάνεις τη δουλειά σου στη Δανία για δύο χρόνια παίρνεις το 90% του μισθού σου. Το κράτος σε επανεκπαιδεύει και σε βοηθά να βρεις νέα δουλειά. Θα έπρεπε να κάνουμε το ίδιο παντού στην Ευρώπη. Επειδή θα υπάρξει καταστροφή θέσεων εργασίας, αλλά και πολλές νέες θέσεις εργασίας.

Πρέπει να βοηθήσουμε τα άτομα να μετακινούνται από δουλειά σε δουλειά μέσω ενός ευέλικτου συστήματος, το οποίο, όμως, λειτουργεί καλά όταν έχεις ένα καλό εκπαιδευτικό σύστημα. Η ΤΝ έχει τεράστιο αναπτυξιακό δυναμικό επειδή αυτοματοποιεί εργασίες όχι μόνο στην παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών, αλλά και στην παραγωγή ιδεών.

Με την Ευρώπη να επικεντρώνεται στην άμυνα, αυτά τα ζητήματα θα παραμεριστούν;

Η άμυνα δεν πρέπει να αφορά μόνο την κατασκευή πυρομαχικών και αρμάτων μάχης. Θα πρέπει επίσης να αφορά την προώθηση της ΤΝ. Χρειάζεται μια ευρωπαϊκή DARPA, την οποία θα έβλεπα να δημιουργείται από μερικές χώρες, στη λογική ενός συνασπισμού πρόθυμων.

Τι ρόλο μπορούν να διαδραματίσουν μικρές χώρες όπως η Ελλάδα σε όλη αυτή την προσπάθεια;

Η Ελλάδα έχει μεγάλο ρόλο να διαδραματίσει επειδή υπάρχει πολλή νοημοσύνη, μεγάλο ανθρώπινο κεφάλαιο. Πρέπει να συμμετάσχει. Απολύτως.