Σχεδιασμός στο παρόν για τις προκλήσεις του μέλλοντος
Είναι σαφές πλέον πως η κλίμακα των παγκόσμιων κοινών προκλήσεων υπερβαίνει την ικανότητα των υπαρχόντων συστημάτων και δομών να τις αντιμετωπίσουν
Με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 60 ετών από την έναρξη της λειτουργίας του ΟΟΣΑ, η ομάδα Foresight του Οργανισµού παρουσίασε τρία σενάρια για το 2035 και αναζήτησε τις επιπτώσεις στο μέλλον του φορέα. Το πρώτο από αυτά τιτλοφορήθηκε «Multitrack World» και αφορά έναν κόσμο όπου η ανθρωπότητα έχει συγκροτήσει πολλούς ξεχωριστούς, και σε μεγάλο βαθμό παράλληλους πυρήνες (clusters), με τον καθέναν να λειτουργεί μέσα στη δική του υποδομή δεδομένων και στο δικό του ψηφιακό οικοσύστημα.
Στην εκδήλωση συμμετείχε και η ελληνική ομάδα Foresight που εκπροσωπήθηκε από τον αναπληρωτή πρόεδρό της δρα Επαμεινώνδα Χριστοφιλόπουλο. Στο σημείο αυτό θα μπορούσε κάποιος να θέσει κλιμακωτά τρία ερωτήματα: Γιατί η Ελλάδα να πάρει μέρος σε μια τέτοια διαδικασία; Γιατί η Προεδρία της ελληνικής κυβέρνησης να προχωρήσει στη σύσταση Ομάδας Στρατηγικών Προβλέψεων και Προοπτικής Διερεύνησης; Γιατί όλη αυτή η συζήτηση που έχει ανοίξει να αφορά τον μέσο έλληνα πολίτη, μια 40χρονη υπάλληλο σε ιδιωτική εταιρεία του κέντρου της Αθήνας ή έναν μαθητή Δημοτικού;
Ενα παιδί έξι ετών σήμερα, που ξεκινά στην πρώτη τάξη του Δημοτικού, το 2035 θα είναι είκοσι ετών. Μπορεί να φοιτά σε κάποια Πανεπιστημιακή Σχολή ή να έχει μπει ήδη στην αγορά εργασίας. Το σίγουρο είναι πως το περιβάλλον στο οποίο θα σπουδάζει ή θα εργάζεται δεν θα έχει καμία σχέση με το σημερινό. Αυτό που έδειξε με έμφαση η εμπειρία της πανδημίας της Covid-19 είναι πως όλοι θα πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για ένα μέλλον με πιθανά απροσδόκητα γεγονότα μεγάλου αντίκτυπου που θα επηρεάζουν βίαια την καθημερινότητά μας.
Ο εξάχρονος μαθητής πέρασε φέτος το μεγαλύτερο μέρος της σχολικής του χρονιάς με τηλεκπαίδευση, ενώ η 40χρονη ιδιωτική υπάλληλος (που θα μπορούσε να είναι και μητέρα του) πιθανότατα εργάστηκε από το σπίτι και τις ημέρες που ήταν εκτός τηλεργασίας άλλαξε τον τρόπο μετακίνησής της προς και από τη δουλειά της. Πριν από ενάμιση χρόνο αυτός ο τρόπος ζωής είχε καταγραφεί μόνο σε ταινίες blockbuster ενώ κανένα πλήρες πρωτόκολλο αντίδρασης δεν είχε προβλεφθεί από τις κυβερνήσεις.
Αν τελικά το σενάριο του «Multitrack World» του ΟΟΣΑ γίνει πραγματικότητα, ο τότε 20χρονος πλέον σπουδαστής ή εργαζόμενος του 2035 θα πρέπει να κινηθεί σε ένα περιβάλλον ανταγωνιστικών οντοτήτων και σε ένα πλαίσιο δυνητικά αποκλίνουσας αξίας και ορισμών της ευημερίας. Αλλωστε είναι κοινή παραδοχή πως τα τελευταία χρόνια οι νέες τεχνολογίες εμφανίζονται και διαχέονται με μεγαλύτερη ταχύτητα, διαταράσσοντας την οικονομία, την αγορά εργασίας, την ίδια την κοινωνία και τη θέση του πολίτη σε αυτήν.
Εκτός από την τεχνολογική εξέλιξη, τα σενάρια του μέλλοντος θα τα διαμορφώσουν και άλλες, συχνές πια, παγκόσμιες προκλήσεις, όπως η κλιματική αλλαγή, οι πιθανές χρηματοοικονομικές κρίσεις και οι πανδημίες. Αυτές με τη σειρά τους μπορούν να προκαλέσουν έναν νέο κύκλο κοινών προκλήσεων: η περιβαλλοντική υποβάθμιση, για παράδειγμα, ενδεχομένως να επιδεινώσει την ανασφάλεια για επάρκεια τροφίμων και νερού, να αυξήσει τη μετανάστευση, να προκαλέσει νέες υγειονομικές κρίσεις και να επηρεάσει το δημογραφικό.
Είναι σαφές πλέον πως η κλίμακα των παγκόσμιων κοινών προκλήσεων υπερβαίνει την ικανότητα των υπαρχόντων συστημάτων και δομών να τις αντιμετωπίσουν. Η «κοινωνική ισορροπία» δεν είναι κάτι στατικό, πόσω μάλλον μόνιμο, αλλά εξαρτάται από την ποιότητα της διαρκούς ανάδρασης μεταξύ του αυτο-οργανούμενου κοινωνικού, οικονομικού, περιβαλλοντικού συστήματος, με τους θεσμούς και τα υποκείμενα δράσης.
Εδώ ακριβώς είναι που η επιστήμη των προσαρμοστικών πολύπλοκων συστημάτων, στην οποία βασίζεται και το strategic foresight μπορεί να μας δώσει μοντέλα που οδηγούν σε ερμηνείες και συμπεράσματα από την αναδυόμενη προσαρμοστική φύση των οργανώσεων. Η αναγνώριση της περιπλοκότητας της σύγχρονης πραγματικότητας, αλλά και των αναδυόμενων μηχανισμών και διαδικασιών που διασφαλίζουν την προσαρμοστικότητά της έναντι των αναδυόμενων προκλήσεων, βοηθά τον φορέα της αλλαγής να κατανοήσει καλύτερα τη συμπεριφορά των συστημάτων, να καλλιεργήσει τις προϋποθέσεις της ευρωστίας τους και να παρεμβαίνει αποτελεσματικά σε αυτά κάθε φορά που οι συνθήκες το απαιτούν.
Σε αυτό το πλαίσιο, η προσαρμογή, κεντρικός στόχος του σχεδιασμού μιας Ομάδας Στρατηγικών Προβλέψεων και Προοπτικής Διερεύνησης, είναι πια επιτακτική ανάγκη, αλλά και βασική πηγή πλεονεκτήματος και θετικών αποτελεσμάτων για όλους. Για παράδειγμα, οι δημογραφικές αλλαγές που πιθανότατα θα επηρεάσουν το μέλλον στο οποίο θα ζήσει ο σημερινός εξάχρονος το 2035, απαιτούν μια ευρεία προσαρμογή, ιδιαίτερα σε χώρες και περιοχές όπως η Ευρώπη με υψηλά ποσοστά ηλικιωμένων πληθυσμών που, αν δεν εφαρμόσουν στρατηγικές όπως η αύξηση της χρήσης αυτοματισμών, ενδέχεται να αντιμετωπίσουν περιορισμούς στην οικονομική τους ανάπτυξη.
Παράμετροι, όπως το υπερσυνδεδεμένο πληροφοριακό περιβάλλον, η μεγαλύτερη αστικοποίηση και η αλληλεξάρτηση των οικονομιών θα πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη στις συγκεκριμένες πολιτικές προσαρμογής, ώστε να αποδώσουν θετικά αποτελέσματα υπέρ του 20χρονου τότε φοιτητή ή εργαζομένου. Σε έναν κόσμο που συνδέεται άρρηκτα και ταυτόχρονα είναι κατακερματισμένος, η υπερ-συνδεσιμότητα δεν θα πρέπει να οδηγήσει σε νέες εντάσεις και ανισορροπίες, αλλά στην παραγωγή νέων ικανοτήτων, ευκαιριών και προόδου που αποτυπώνεται στο βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων.
Χρέος λοιπόν κάθε οργανισμού και κάθε κράτους είναι να προετοιμαστεί για το απροσδόκητο, και στο group των χωρών που σήμερα σχεδιάζουν το μέλλον τους με αισιοδοξία, αυτοπεποίθηση και συστηματικότητα, βρίσκεται πλέον και η Ελλάδα.
*Ο Γρηγόρης Δημητριάδης είναι γενικός γραμματέας του Πρωθυπουργού. Ο Γιώργος Ευθυμίου είναι μέλος της Ομάδας Strategic Foresight και αναπληρωτής διευθυντής του Γραφείου Τύπου του Πρωθυπουργού.