«Αυτή είναι η Ελλάδα»
Στις 26 Σεπτεμβρίου 2000, το φεριμπότ «Εξπρές Σάμινα» εκτελούσε την ακτοπλοϊκή γραμμή Πειραιάς – Πάρος – Ικαρία – Σάμος – Φούρνοι. Το δρομολόγιο εκείνης της νύχτας δεν ολοκληρώθηκε. Εξω από την Πάρο, ξετυλίχθηκε μια από τις σοβαρότερες ναυτικές τραγωδίες στην Ελλάδα. Το πλοίο, παρά την κακοκαιρία, έπλεε με αυτόματο πιλότο, ενώ με ευθύνη του πλοιάρχου και του υποπλοιάρχου δεν είχαν κλείσει τα στεγανά του. Προσέκρουσε σε ύφαλο και βυθίστηκε με απολογισμό 81 νεκρούς. Οταν έγινε γνωστός ο λόγος της βύθισης, ο τότε πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης είπε το παροιμιώδες: «Αυτή είναι η Ελλάδα».
Το ίδιο ακριβώς θα μπορούσε να πει κανείς στην περίπτωση του δυστυχήματος των Τεμπών. Στην αλυσίδα της ασφάλειας, τουλάχιστον ένας κρίκος δεν υπήρχε. Οι εντεταλμένοι σιδηροδρομικοί υπάλληλοι που είχαν καθήκον να ρυθμίσουν την κυκλοφορία των τρένων δεν έκαναν σωστά τη δουλειά τους: άφησαν τα τρένα να κινούνται αντίθετα στην ίδια γραμμή με αποτέλεσμα να συγκρουστούν. Αυτό το αδιαμφισβήτητο γεγονός παρακάμπτεται εύκολα στην πολιτική χρήση του συμβάντος, επειδή μια δημαγωγική αντίληψη για τα πράγματα παρακάμπτει τις συνθήκες του συμβάντος καθεαυτού και δίνει έμφαση σε ό,τι ακολούθησε, συχνά υιοθετώντας αυθαίρετες εικασίες και σενάρια συνωμοσίας (με πιο δημοφιλές, ότι μπαζώθηκε η μία πλευρά στον χώρο του δυστυχήματος, όχι για να στηριχθούν οι γερανοί που θα απομάκρυναν τα τρένα αλλά για να αποκρυβεί κάποιο σπάνιο εύφλεκτο υλικό, δήθεν κρυφό φορτίο στην εμπορική αμαξοστοιχία).
Και τα δύο δυστυχήματα είχαν ομοιότητες. Στο ναυτικό δυστύχημα, οι κυβερνήτες του καραβιού δεν τήρησαν τα πρωτόκολλα ασφαλείας. Στο σιδηροδρομικό δυστύχημα, οι υπεύθυνοι έστειλαν το ένα τρένο σε λάθος ράγες.
Η αναζήτηση ευθυνών, στο σιδηροδρομικό δυστύχημα, εστιάζει στην πολιτική ευθύνη της κυβέρνησης (αλλά και της προηγούμενης κυβέρνησης) επειδή δεν είχαν υλοποιήσει σύμβαση για την τοποθέτηση ηλεκτρονικών συστημάτων ασφαλείας. Αλλ’ όπως έδειξε το δυστύχημα του «Σάμινα», το λάθος των κυβερνητών του καραβιού ήταν ότι άφησαν τις μηχανές πλοήγησης να κάνουν τη δουλειά τους.
Από όλη αυτή τη συζήτηση, δηλαδή, και στη μία και στην άλλη περίπτωση η λέξη που απουσιάζει από τη δημόσια συζήτηση είναι η ατομική ευθύνη. Την αποποιήθηκαν επαγγελματίες με συγκεκριμένη αποστολή με τραγικές συνέπειες. Αλλά η αποποίησή της είναι η αιτία και των δύο δυστυχημάτων. Στην περίπτωση του «Σάμινα», η ανθρώπινη αμέλεια αναδείχτηκε στη διάρκεια της δικαστικής διερεύνησης. Στην περίπτωση των Τεμπών πρέπει να περιμένουμε τη δίκη – και να ελπίζουμε ότι θα μπορέσουν οι δικαστές να κάνουν τη δουλειά τους, ότι δηλαδή δεν θα υπάρχει μια χειραγωγούμενη κοινή γνώμη που θα υπαγορεύει την ετυμηγορία τους.
Κάτι αντίστοιχο, παραλείψεις και αμέλειες, επιπολαιότητα και αδιαφορία εξηγούν την αδιαφορία που επιδείχτηκε στο Αστυνομικό Τμήμα Αγίων Αναργύρων, με αποτέλεσμα την εν ψυχρώ δολοφονία της νεαρής γυναίκας, που είχε πάει να καταγγείλει τον δολοφόνο της. Οπως φαίνεται, δηλαδή, από όσα μάθαμε, ακόμα μια φορά εντεταλμένοι υπάλληλοι, αστυνομικοί, δεν έκαναν σωστά τη δουλειά τους. Δεν στάθμισαν σωστά την ευθύνη τους. Κι αυτή η αδυναμία στάθμισης ισοδυναμεί με θανάσιμη παράλειψη.
Αλλά, είπαμε, «αυτή είναι η Ελλάδα». Μια χώρα όπου, όσα βήματα προόδου κι αν γίνουν, κυριαρχεί η αδυναμία πολλών από τους πολίτες να ξέρουν τις ευθύνες τους και να τις αναλαμβάνουν. Μια τζάμπα χώρα.