Ποιος έχει τελικά τα δικαιώματα του Ντα Βίντσι;

Η ιταλική κυβέρνηση και η γερμανική εταιρεία κατασκευής παζλ Ravensburger μάχονται για το ποιος έχει το δικαίωμα να αναπαράγει τον «Ανθρωπο του Βιτρούβιου», που σχεδίασε ο Λεονάρντο ντα Βίντσι στα τέλη του 15ου αιώνα και να κερδίζει από αυτό. Σύμφωνα με τους New York Times στο επίκεντρο της διαμάχης βρίσκεται ο νόμος πολιτιστικής κληρονομιάς και τοπίου της Ιταλίας, ο οποίος εγκρίθηκε το 2004 και επιτρέπει σε πολιτιστικά ιδρύματα, όπως τα μουσεία, να ζητούν τέλη παραχώρησης και πληρωμές για την εμπορική αναπαραγωγή πολιτιστικών αγαθών, όπως ο «Ανθρωπος του Βιτρούβιου».

Ο ιταλικός νόμος έρχεται σε αντίθεση με το ευρωπαϊκό κοινοτικό δίκαιο, το οποίο ορίζει ότι τα έργα που μετά την παρέλευση 70 ετών ανήκουν στη δημόσια σφαίρα (όπως ο «Ανθρωπος του Βιτρούβιου») δεν υπόκεινται σε πνευματικά δικαιώματα. Και εκεί στήριξε η γερμανική πλευρά τα επιχειρήματά της πουλώντας εδώ και μία δεκαετία το παζλ 1.000 τεμαχίων του Βιτρούβιου. Ομως το 2019, η ιταλική κυβέρνηση και η Galleria dell’Accademia στη Βενετία, όπου το διάσημο σχέδιο εκτίθεται μαζί με άλλα έργα του αναγεννησιακού καλλιτέχνη, με βάση το ιταλικό δίκαιο απαίτησαν από τη γερμανική Ravensburger να σταματήσει να πουλάει το παζλ και να καταβάλει ένα τέλος άδειας χρήσης.

Η Ravensburger αρνήθηκε υποστηρίζοντας ότι εκτός Ιταλίας αυτός ο νόμος δεν έχει ισχύ. Το 2022 το δικαστήριο της Βενετίας επέβαλε στη γερμανική εταιρεία πρόστιμο υπερημερίας 1.500 ευρώ για κάθε ημέρα καθυστέρησης καταβολής τελών. Τον περασμένο μήνα ένα γερμανικό δικαστήριο τάχθηκε υπέρ της Ravensburger, κρίνοντας ότι η εταιρεία δεν χρειάζεται να πληρώσει. Η Ιταλία συνέχισε να αντιδρά. Η Ravensburger σταμάτησε να πωλεί το παζλ παγκοσμίως εν μέσω της δικαστικής διαμάχης, αλλά μια γρήγορη αναζήτηση στο Google δείχνει ότι παρόμοια παζλ που έχουν κατασκευαστεί από άλλες εταιρείες εξακολουθούν να διατίθενται στο Διαδίκτυο.

Η Ελεονόρα Ροζάτι, ιταλίδα δικηγόρος και καθηγήτρια Δικαίου Πνευματικής Ιδιοκτησίας στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης, δήλωσε στους New York Times ότι οι ιταλοί αξιωματούχοι προσπαθούν να διαφυλάξουν ταυτόχρονα την πολιτιστική κληρονομιά της χώρας και να την αξιοποιήσουν. Η ίδια ανέφερε ότι το 2014 οι ιταλοί αξιωματούχοι προέβησαν σε δίωξη κατά κατασκευαστή όπλων με έδρα το Ιλινόις επειδή χρησιμοποίησε μια εικόνα του αγάλματος του Δαβίδ του Μιχαήλ Αγγελου για την προώθηση ενός όπλου. Το 2022 η Πινακοθήκη Ουφίτσι στη Φλωρεντία μήνυσε τον Jean Paul Gaultier για την αναπαραγωγή ενός πίνακα του Μποτιτσέλι πάνω σε ρούχα του. Και πέρυσι, δικαστήριο της Φλωρεντίας καταδίκασε το περιοδικό GQ Italia επειδή χρησιμοποίησε χωρίς άδεια την εικόνα του αγάλματος του Δαβίδ στο εξώφυλλο ενός τεύχους του 2020.

Η παγίδα

Ωστόσο η ένθερμη στάση της Ιταλίας για την προστασία των έργων με βαριά πολιτιστική σημασία θα μπορούσε να αποτύχει, επισημαίνει η Τζεραλντίν Τζόνσον, καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. «Το αποτέλεσμα θα μπορούσε να αποτρέψει νόμιμες εταιρείες που παράγουν υψηλής ποιότητας προϊόντα απεικονίζοντας εμβληματικά ιταλικά έργα τέχνης και να στραφούν σε μη ιταλικά αντικείμενα». Μία τέτοια έκβαση θα μείωνε την επιρροή του ιταλικού πολιτισμού παγκοσμίως, ενώ τα παράνομα προϊόντα απομίμησης θα συνέχιζαν να κατασκευάζονται φθηνά με εικόνες που θεωρούνται παράνομες από τα ιταλικά δικαστήρια.