«Εδώ είχαμε πιο πολλούς Ελληνες από Πολωνούς»

Υπάρχει μία πόλη της Γερμανίας, στην οποία συναντιέται η ελληνική ιστορία στους δύο Παγκόσμιους Πολέμους του προηγούμενου αιώνα: Το Γκέρλιτς, μια ιστορική πόλη της Γερμανίας 180 χλμ. νότια του Βερολίνου. Τη διασχίζει ο ποταμός Νάισε, από το 1945 σύνορο της Γερμανίας με την Πολωνία. Εκτοτε το ανατολικό τμήμα είναι το πολωνικό Ζγκορζέλετς.

Στον Α΄Παγκόσμιο Πόλεμο όμως η πόλη ήταν ενιαία. Στο ανατολικό τμήμα του Γκέρλιτς μεταφέρθηκε τον Σεπτέμβριο του 1916 από την Καβάλα το 4^ο Σώμα Στρατού για να μην αιχμαλωτιστεί από τους Βούλγαρους. «Είναι μέρος της κοινής ιστορίας της πόλης μας», λέει στα «ΝΕΑ» ο σημερινός δήμαρχος του Γκέρλιτς, Οκτάβιαν Ούρζου, που παραπέμπει στο μνημείο που στήθηκε στο νεκροταφείο της πόλης όπου βρέθηκαν τυχαία επιτύμβιες πλάκες ελλήνων αξιωματικών.

«Υπήρξε μία περίοδος που το Ζγκορζέλετς είχε περισσότερους Ελληνες από Πολωνούς» λέει από την πλευρά του στα «ΝΕΑ» ο δήμαρχος του Ζγκορζέλετς, Ράφαου Γκρόνιτς. Το 1949 λίγο πριν από το τέλος του Εμφυλίου μεταφέρθηκαν 14.500 τραυματίες πολέμου και πολιτικοί πρόσφυγες στο πολωνικό στο μεταξύ Ζγκορζέλετς που είχαν εγκαταλείψει οι γερμανοί κάτοικοί του. Εμαθαν ότι δεν ήταν οι πρώτοι Ελληνες στην πόλη μόλις τη δεκαετία του 1970, όταν μπορούσαν πλέον να επισκεφθούν το Γκέρλιτς και έπεσαν πάνω σε ελληνικά ονόματα που άφησαν στο πέρασμά τους έλληνες στρατιώτες του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Σήμερα ο δήμαρχος Γκρόνιτς συνεργάζεται στενά με τον Νίκο Ρουσκέτο, εκλεγμένος για 7^η φορά δημοτικός σύμβουλος. Αυτός ήταν η κινητήρια δύναμη για να ονομαστεί ο δρόμος κατά μήκος του ποταμού Νάισε σε «Μπουλβάρ Γκρέτσκι» με αναμνηστική πλάκα για το «Ελληνικό Βουλεβάρτο» που στήθηκε το 2008 και θυμίζει το Γηροκομείο, τον Συνεταιρισμό Αναπήρων «Δέλτα» και τους παιδικούς σταθμούς που λειτουργούσαν στο Ζγκορζέλετς.

Τις ημέρες αυτές ο Νίκος Ρουσκέτος είναι απασχολημένος με το 26^ο «διεθνές φεστιβάλ ελληνικού τραγουδιού» που διοργανώνει στο Ζγκορζέλετς κάθε Ιούλιο. Το φεστιβάλ είναι θεσμός στην Πολωνία, συμμετέχουν πολωνικά συγκροτήματα και καλλιτέχνες που τραγουδούν ελληνικά στο αμφιθέατρο της πόλης, από όπου πέρασαν μεγάλα ονόματα στο παρελθόν, όπως ο Ντέμης Ρούσσος παλαιότερα και ο Δημήτρης Μπάσης πριν από δυο χρόνια. Το συγκρότημά του ORFEUSZ συνεχίζει να παίζει από το 1982.

Ο Νίκος Ρουσκέτος είναι ιδιοκτήτης της ταβέρνας – ρεστοράν – καφέ «Νάουσα». Γνωστή στους Πολωνούς και σημείο αναφοράς για τους Ελληνες, όπως ο Λάμπρος Τακουρίδης που επισκέπτεται αυτές τις ημέρες τον ανιψιό του. Οι γονείς του με καταγωγή από Πόντο και Γεωργία ήταν πρόσφυγες, ο πατέρας του στη Νέα Ζίχνη Σερρών, η μητέρα του σε χωριό της Κομοτηνής. Ηταν στους ηττημένους του Εμφυλίου που ήρθαν στο Ζγκορζέλετς. Ο 68χρονος σήμερα Λάμπρος, επισκέπτεται συχνά το Ζγκορζέλετς, είναι επιστροφή στα παιδικά του χρόνια με το σχολείο γεμάτο ελληνάκια και στη ζωή στο Ζγκορζέλετς μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1990 που επέστρεψε οριστικά στην Ελλάδα, σήμερα ζει συνταξιούχος στη Θεσσαλονίκη.

Συνταξιούχος είναι και η Σοφία Χριστοφορίδου, γεννημένη στο Ζγκορζέλετς, κόρη προσφύγων του Εμφυλίου, ο πατέρας της από τη Μεταμόρφωση Κιλκίς, η μητέρα της από τον Δομοκό. Για πρώτη φορά κατέβηκε το 1985 στην Ελλάδα, αλλά έμεινε στο Ζγκορζέλετς και τώρα κατεβαίνει για διακοπές, επισκέπτεται τα αδέλφια της. «Αν επέστρεφα κι εγώ στην Ελλάδα, ίσως οι δύο κόρες μου είχαν περισσότερες ευκαιρίες», λέει, «τώρα όμως έχουν παιδιά και φροντίζω τα εγγόνια μου».

Σήμερα έχουν μείνει περίπου 50 οικογένειες στο Ζγκορζέλετς και στα γύρω χωριά. «Με τους λίγους Ελληνες που έμειναν σπάνια βλεπόμαστε. Ανταμώνουμε κυρίως στις εθνικές γιορτές 25η Μαρτίου, 28η Οκτωβρίου εδώ στον Νίκο» λέει η Σοφία Χριστοφορίδου. «Εγώ πάντως βγαίνω κάθε μέρα έξω», προσθέτει γελώντας – όπως αυτό το ηλιόλουστο απόγευμα της Δευτέρας για να πάρει τον καφέ της με δύο πολωνές φίλες της.