Η μικρή οθόνη αγαπάει τις διασκευές
Αν ένα χαρακτηριστικό διακρίνει την ευρωπαϊκή τηλεοπτική παραγωγή τα τελευταία χρόνια, αυτό είναι η έκρηξη του περιεχομένου. Χιλιάδες σειρές γυρίστηκαν και βγήκαν στον αέρα τόσο των σταθμών της γραμμικής τηλεόρασης όσο και των πλατφορμών ροής, δημιουργώντας ολοένα και μεγαλύτερη ζήτηση για νέες προτάσεις μυθοπλασίας. Ολος αυτός, όμως, ο όγκος των παραγωγών που προσπάθησε να κερδίσει το ενδιαφέρον των τηλεθεατών ήταν πρωτότυπο περιεχόμενο ή μια διαφορετική, φρέσκια προσέγγιση, παλιότερων δουλειών; Στο ερώτημα αυτό επιχείρησε να απαντήσει η πρόσφατη έρευνα του Ευρωπαϊκού Οπτικοακουστικού Παρατηρητηρίου, οργανισμού του Συμβουλίου της Ευρώπης, που ανέλυσε τις προσαρμογές των παραγωγών μυθοπλασίας στην Ευρώπη από το 2015 έως το 2022, προσδοκώντας να αναζητήσει τις σχέσεις τους με τη ραγδαία αύξηση της προσφοράς περιεχομένου.
Σύμφωνα λοιπόν με τα στοιχεία της συγκεκριμένης έρευνας, από το σύνολο των οπτικοακουστικών παραγωγών της Ευρώπης μεταξύ του 2015 και του 2022, οι 1.189 ήταν προσαρμογές σειρών και ταινιών. Το νούμερο αυτό αντιστοιχεί στο 12% της αγοράς και αποτελεί τον μέσο όρο της οκταετίας που στις αρχές της είχε μεγαλύτερη τάση στην προσαρμογή (το 2015 ήταν το 14%) ενώ στην πορεία άρχισε να φθίνει (12% το 2019) μέχρι να κατασταλάξει στα συγκεκριμένα επίπεδα (11% το 2022). Πρωταθλητές στις προσαρμογές, όπως ήταν μάλλον αναμενόμενο, αναδείχτηκαν οι μεγάλες πλατφόρμες που είχαν το 19% της παραγωγής, σε αντίθεση με τους ιδιωτικούς τηλεοπτικούς σταθμούς που είχαν μικρότερο ρόλο (13%) και τους δημόσιους τηλεοπτικούς οργανισμούς με μειωμένη συμμετοχή στην αγορά (11%).
ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ Η ΕΛΛΑΔΑ. Το συγκεκριμένο διάστημα, υπολογίζεται ότι κυκλοφόρησαν ετησίως στην Ευρώπη περισσότερες από 140 προσαρμοσμένες σειρές που αντιστοιχούσαν σε 1.000 τηλεοπτικές ώρες προβολών. Μολονότι ο όγκος των παραγωγών αυξήθηκε (το 2015 ήταν 138 ενώ έφτασαν στο πικ τους το 2022 με 172 τίτλους), δεν συνέβη το ίδιο με τις ώρες των επεισοδίων που μεταβάλλονταν διαρκώς (από 971 το 2015, σε 1.335 το 2019 και 806 το 2022). Το φαινόμενο αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη στροφή της αγοράς σε δουλειές με λιγότερη διάρκεια. Δεν είναι τυχαίο πως αυτή την οκταετία, οι σειρές με 13 ή λιγότερα επεισόδια, μαζί με τις τηλεταινίες αποτέλεσαν το 94% των παραχθέντων προσαρμογών μυθοπλασίας. Οι καθημερινές σαπουνόπερες και οι σειρές από 14 έως 52 επεισόδια τη σεζόν, αντιπροσώπευαν το 6% ενώ όσες είχαν περισσότερα από 52 επεισόδια ήταν μόλις 3%.
Περνώντας στη γενική εικόνα, η διείσδυση των προσαρμογών ήταν τέτοια από το 2015 έως το 2022, μία στις πέντε τηλεταινίες και σειρές με 13 ή λιγότερα επεισόδια τη σεζόν, αποτελούν προσαρμογή. Δηλαδή 15% για τις ταινίες και 14% για σειρές της συνολικής παραγωγής. Αν βέβαια αυξήσουμε τον αριθμό των επεισοδίων, τότε τα επίπεδα των προσαρμογών πέφτουν. Στις σειρές 14 έως 52 επεισοδίων φτάνουν το 4% ενώ σε εκείνες άνω των 52 επεισοδίων το 5%. Αν στην εξίσωση προσθέσουμε τον παράγοντα της χώρας, τότε το Ηνωμένο Βασίλειο ανεβαίνει στην πρώτη θέση των κρατών με τη μεγαλύτερη αγάπη στις προσαρμογές αφού αποτελούν το 26% του συνόλου των παραγωγών. Εντυπωσιακές είναι και οι επιδόσεις της Γαλλίας με 18%, της Σουηδίας με 17% και της Ισπανίας με 16%. Στην Ελλάδα οι προσαρμογές ευθύνονται για το 4% των τηλεοπτικών προϊόντων, από τα μικρότερα ποσοστά στην Ευρωπαϊκή Ενωση με ουραγό την Ελβετία με 1%.
ΣΤΡΟΦΗ ΣΤΑ ΒΙΒΛΙΑ. Αναζητώντας πρωτότυπο περιεχόμενο οι άνθρωποι της τηλεόρασης για να το διασκευάσουν για τη μικρή οθόνη, στρέφονται σε διαφορετικές πηγές έμπνευσης. Ο πιο συνηθισμένος βέβαια προορισμός τους είναι τα βιβλία και οι παλαιότερες τηλεοπτικές σειρές, αφού αντιπροσωπεύουν το 77% και το 17% της προέλευσης του σεναρίου των προσαρμογών. Στα θεατρικά έργα αντιστοιχεί μόλις το 2% όπως και στις παλαιότερες ταινίες ενώ στα κόμικ, μεγάλη δεξαμενή ιδεών για το Χόλιγουντ, στην Ευρώπη των «27» το ποσοστό είναι μόνο 1%. Τη μεγαλύτερη αύξηση από τις συγκεκριμένες κατηγορίες πηγών φαίνεται να παρουσιάζουν τα βιβλία, τα οποία κρύβουν στις σελίδες τους συνήθως ενδιαφέρουσες ιστορίες για να αφηγηθούν τηλεοπτικά. Ετσι, από το 2015 έως το 2022, οι προσαρμογές βιβλίων αυξήθηκαν κατά 27% με την καλύτερη χρονιά τους να καταγράφεται το 2022 (141 τίτλοι που έγιναν σειρές). Αντίθετα, οι παλιότερες σειρές που διασκευάστηκαν σε νέες, παρέμειναν σχετικά σταθερές το διάστημα της έρευνας, με τις περισσότερες δουλειές που προσαρμόστηκαν να έγιναν τα χρόνια της πανδημίας, το 2019 (31) και τα 2020 και 2021 (30).
Παρόμοια κατάσταση εντοπίζεται και στις τηλεταινίες όπου το 88% των προσαρμογών προέρχονται από τα βιβλία. Η αυτοαναφορικότητα, βέβαια, της τηλεόρασης απογειώνεται στις σαπουνόπερες, οι οποίες στην πλειονότητά τους όταν προσαρμόζονται, βασίζονται σε άλλες σειρές για να αντλήσουν περιεχόμενο. Το ενδιαφέρον είναι ότι όσο αυξάνεται ο αριθμός των επεισοδίων, τόσο μεγαλώνει και η εξάρτηση από προηγούμενες σειρές. Είναι χαρακτηριστικό πως στις σειρές άνω των 52 επεισοδίων, η προσαρμογή έρχεται από άλλες σειρές κατά 95%, 14 έως 52 επεισοδίων κατά 55% και 13 ή λιγότερων επεισοδίων κατά 74%.
Μένοντας στα βιβλία ως πηγή έμπνευσης για τις προσαρμογές, τα 2/3 εξ αυτών που γίνονται η βάση για την ανάπτυξη νέου περιεχομένου, τα περισσότερα πρωτοκυκλοφόρησαν μετά το 2000 (66%) ενώ ακολουθούν εκείνα του 20ου αιώνα (29%) και τα αντίστοιχα πριν απ’ τον 20ο αιώνα (5%). Περισσότερες από τις μισές εκδόσεις που τροφοδοτούν με υλικό στις προσαρμογές, έχουν βγει στην Ευρώπη και κυρίως στο Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γερμανία και τη Γαλλία (όλες μαζί αντιπροσωπεύουν το 61% των χρησιμοποιούμενων βιβλίων). Αντίθετα, οι μη ευρωπαϊκές κυκλοφορίες βιβλίων που έγιναν σειρές αργότερα είναι 8%. Αγαπημένη δεξαμενή ιδεών για τις σειρές από την Πολωνία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Γερμανία είναι τα βιβλία αφού στηρίζουν εκεί τη μερίδα του λέοντος στις προσαρμογές τους, τη στιγμή που η Ολλανδία και η Τσεχία αντιγράφουν εξίσου παλιότερες τηλεοπτικές παραγωγές και βιβλία για τις προσαρμογές τους. Περισσότεροι από τους μισούς τίτλους δουλειών μυθοπλασίας που παράγονται στην Ευρώπη ως προσαρμογές, βασίζονται σε πρωτότυπες σειρές από το Ηνωμένο Βασίλειο (26%), τη Γερμανία (17%), τη Γαλλία (11%) και την Ισπανία (7). Μόνο το 5% αντλεί έμπνευση από προηγούμενες αμερικανικές σειρές ενώ συνολικά περίπου μία στις 10 παραγωγές προσαρμογές της Ευρώπης προέρχονται από μη ευρωπαϊκό πρωτότυπο περιεχόμενο. Ακόμα, το 53% των σειρών που γίνονται η βάση πάνω στην οποία αργότερα θα χτιστούν νέες σειρές, προέρχονται από το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Νορβηγία και το Ισραήλ, με το 31% να είναι πρωτότυπες παραγωγές εκτός Ευρωπαϊκής Ενωσης.
ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΑ ΡΙΜΕΪΚ. Τα περισσότερα τηλεοπτικά ριμέικ (39%) βγαίνουν στον αέρα λιγότερο από επτά χρόνια μετά την πρεμιέρα της πρωτότυπης σειράς ενώ το 74% προβάλλεται με λιγότερα από 12 χρόνια διαφορά. Το 26% των πρωτότυπων σειρών, αναμένεται να διασκευαστούν σε νέες, περισσότερα από 12 χρόνια μετά την αρχική τους προβολή στη μικρή οθόνη. Οι προσαρμογές οφείλονται δε για το 23% των συμπαραγωγών. Πρωταθλήτρια στις προσαρμογές αναδεικνύεται η νορβηγική σειρά «Skam», η οποία γυρίστηκε σε έξι διαφορετικές εκδοχές για αντίστοιχες χώρες (Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ολλανδία και Ισπανία) ενώ ακολουθεί το ισραηλινό «Betipul» (In therapy ο διεθνής τίτλος) που διασκευάστηκε σε τέσσερις χώρες (Τσεχία, Γαλλία, Ουγγαρία, Πορτογαλία), όσες και το βελγικό «Professor T.» (Τσεχία, Γερμανία, Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο). Στην τρίτη θέση βρέθηκε το «Amar despues de amar» (Love after loving ο διεθνής τίτλος) από την Αργεντινή, το οποίο διασκευάστηκε σε τρεις χώρες μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα («Ερωτας μετά» που προβλήθηκε στον Alpha τη σεζόν 2019-2020).