Κινδυνεύει η Ευρώπη να καεί; – Οι mega fires ήρθαν για να μείνουν
Πρόκειται για ένα ακόμη από τα ήδη ορατά αποτελέσματα της κλιματικής αλλαγής, που δημιουργεί ένα φαύλο κύκλο με τις δασικές πυρκαγιές, οι οποίες πλέον εξελίσσονται σε φωτιές τύπου «mega fires» – κάτι που τα προηγούμενα χρόνια συνηθίζαμε να βλέπουμε μόνο σε χώρες όπως οι ΗΠΑ και η Αυστραλία.
Η κλιματική κρίση, όμως, τις έφερε και στην Ευρώπη, με την Ελλάδα, την Ισπανία και την Πορτογαλία να είναι πιο ευάλωτες απέναντι στο τρομακτικό αυτό φαινόμενο.
Ο τρόπος εξάπλωσής τους αλλάζει. Ορισμένες έχουν ήδη περιληφθεί στις λεγόμενες πυρκαγιές έκτης γενιάς. «Σύννεφα φωτιάς με δική τους ζωή», όπως τα αποκαλεί η Cristina Montiel, εμπειρογνώμονας ερευνητικής ομάδας στο Πανεπιστήμιο Complutense της Μαδρίτης.
Πρόκειται για πυρκαγιές που δεν σβήνονται λόγω της ποσότητας της καύσιμης ύλης, των θερμοκρασιών και των ανέμων που τις τροφοδοτούν. Επιπλέον, μπορούν να δημιουργήσουν ακραία φαινόμενα, όπως ο σχηματισμός σύννεφων «pyrocumulus», που μπορούν να μετατραπούν σε πύρινες καταιγίδες.
Στο νότιο τμήμα της Ευρώπης συγκεντρώνονται οι περιοχές που πλήττονται περισσότερο από τις mega fires. Το 57% των σχεδόν 80 εκατομμυρίων στρεμμάτων που καταστράφηκαν σε μεγάλες πυρκαγιές στην Ευρώπη μεταξύ 2000 και 2023 καταγράφεται σε τρεις χώρες, που είχαν και τις μεγαλύτερες καμένες εκτάσεις – Πορτογαλία, Ισπανία και Ελλάδα.
Μέχρι το τέλος του αιώνα, η Ισπανία, η Ιταλία και η Ελλάδα θα έχουν 20-40% περισσότερες ημέρες για την εξάπλωση δασικών πυρκαγιών
«Δεν βλέπουμε περισσότερες φωτιές, αλλά περισσότερες mega fires»
Είναι επίσης οι τρεις χώρες με τη μεγαλύτερη μέση καμένη έκταση ανά πυρκαγιά. Με άλλα λόγια, είναι τα εδάφη στα οποία εκδηλώνονται οι μεγαλύτερες πυρκαγιές και, όταν εκδηλώνονται, καίγονται πιο βίαια.
Αν εμβαθύνουμε περισσότερο, θα δούμε ότι στην Ιβηρική Χερσόνησο οι περιοχές που έχουν πληγεί περισσότερο είναι η βόρεια Πορτογαλία, η Γαλικία, η λωρίδα από τις Αστούριες έως τη Ζαμόρα και η περιοχή του Λεβάντε.
Προχωρώντας προς τα ανατολικά, συναντάμε την Σικελία και την Καλαβρία στην Ιταλία.
Και φθάνουμε σε ολόκληρη τη νοτιοανατολική Ελλάδα – καθώς και στην Τουρκία – ολοκληρώνοντας μια διαδρομή που διασχίζει ολόκληρο το νότιο τμήμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
«Δεν βλέπουμε περισσότερες πυρκαγιές, αλλά βλέπουμε περισσότερες mega fires», εξηγεί η Cristina Santín, ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο του Oviedo.
Για να ξεσπάσει μια mega fire, «πρέπει να υπάρχει βλάστηση που να μπορεί να καεί, αλλά πρέπει επίσης να είναι ξηρή, και οι υψηλές θερμοκρασίες – όπως και ο άνεμος – επηρεάζονται από την κλιματική αλλαγή», τονίζει.
Η Ελλάδα θα έχει 20-40% περισσότερες ημέρες για εξάπλωση πυρκαγιών
Η Santín συμμετείχε σε μια έρευνα για το πώς επιδεινώθηκαν οι καιρικές συνθήκες που ευνοούν την εξάπλωση των πυρκαγιών, ο λεγόμενος Δείκτης FWI.
Αυτός ο δείκτης, ο οποίος λαμβάνει υπόψη καιρικές συνθήκες όπως η υγρασία, ο άνεμος ή η θερμοκρασία αλλά όχι η βλάστηση, δεν συνεπάγεται ότι θα εκδηλωθεί πυρκαγιά. Ωστόσο, όταν ξεσπά μια πυρκαγιά, οι συνθήκες αυτές την τροφοδοτούν.
Ο χάρτης που ακολουθεί δείχνει τον αριθμό των ημερών του έτους με υψηλό κίνδυνο για την εξάπλωση της πυρκαγιάς σε κάθε περιοχή της Ευρώπης.
Και οι προβλέψεις δείχνουν ότι η κατάσταση θα επιδεινωθεί λόγω της κλιματικής αλλαγής. Μέχρι το τέλος του αιώνα, η Ισπανία, η Ιταλία και η Ελλάδα θα έχουν 20-40% περισσότερες ημέρες για την εξάπλωση δασικών πυρκαγιών.
Με αυτό το σενάριο, το ισπανικό elDiario.es ταξίδεψε στα μέρη της Ελλάδας, της Πορτογαλίας και της Ισπανίας που επλήγησαν από τρεις από τις χειρότερες mega fires στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια.
Εύβοια: Ο παράδεισος που έγινε κόλαση
Η ισπανική ιστοσελίδα, σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, διάλεξε την Εύβοια, βάζοντας τον χαρακτηριστικό τίτλο «Ο παράδεισος που μετατράπηκε σε κόλαση, πρώτα από τη φωτιά και μετά από το νερό».
Όπως περιγράφεται, ο δρόμος που ελίσσεται μέσα στα βουνά δείχνει, καμπύλη με καμπύλη, τις αντιθέσεις που έχουν κάνει την Εύβοια διάσημη: οι πλαγιές των λόφων που καλύπτονται από πευκοδάση, που φτάνουν μέχρι να κολυμπήσουν στα κρυστάλλινα νερά του Αιγαίου, αναμειγνύονται με ελαιόδεντρα και θάμνους αρωματικών βοτάνων.
Το μεσημέρι, όταν ο ήλιος πέφτει κατακόρυφα, η φύση φαίνεται ζωηρή. Είναι προς το σούρουπο που οι κεκλιμένες ακτίνες αποκαλύπτουν πιο οδυνηρές αντιθέσεις. Το γκρίζο που λερώνει πολλές πλαγιές γίνεται πιο εμφανές: οι σκελετοί των καμένων δέντρων, εκατοντάδες πεύκα και έλατα ήδη νεκρά, μερικά ακόμα υψώνονται στον ουρανό σαν μαδημένοι γίγαντες, πολλά άλλα πεσμένα και σκορπισμένα στο έδαφος. Αυτές είναι οι πληγές που διατηρεί η Εύβοια από την πυρκαγιά που κατέστρεψε για πολλές μέρες, το καλοκαίρι του 2021, το βόρειο τμήμα του νησιού, βυθίζοντας τον τοπικό πληθυσμό σε αγωνία, η οποία δύο χρόνια μετά δεν έχει ακόμα ξεθωριάσει.
«Τα δάση κάηκαν, χάσαμε τα ελαιόδεντρα, τα ζώα και, μαζί τους, ένα μέρος της ψυχής μας», λένε κάτοικοι της βόρειας Εύβοιας, όπου η φωτιά έκαψε 52.000 στρέμματα σε μία από τις πιο καταστροφικές πυρκαγιές στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια.
Πολλοί, μάλιστα, είπαν πως όταν έφτασαν τα αεροπλάνα, «ήταν ήδη πολύ αργά», ενώ υπογράμμισαν ότι «ο βασικός στόχος των ελληνικών αρχών ήταν να εκκενώσουν τους πάντες».
Το ισπανικό μέσο δεν παραλείπει να σημειώσει πως, «τις αποφάσεις της συντηρητικής κυβέρνησης του Κυριάκου Μητσοτάκη βάρυνε η ανάμνηση της πυρκαγιάς του 2018 στο Μάτι Αττικής, μια καταστροφή που στοίχισε τη ζωή σε 102 ανθρώπους και επέφερε τεράστιο πλήγμα στην τότε κυβέρνηση υπό τον ΣΥΡΙΖΑ».
«Κενά στη διαφάνεια και τη λογοδοσία»
Το ελληνικό Υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, απαντώντας σε ερωτήσεις του elDiario.es, αναφέρει ότι έχει ξεκινήσει κοινή εκπαίδευση της δασικής υπηρεσίας και της Πυροσβεστικής στην Αττική, σε περιοχές που έχουν χαρακτηριστεί ως πιο ευάλωτες, σε συνεργασία με τη ΔΕΗ και τον εθνικό φορέα διανομής ηλεκτρικής ενέργειας. Μεταξύ των δράσεων που αποφασίστηκαν μετά τα ακραία γεγονότα των τελευταίων ετών, είναι η δημιουργία εθνικής βάσης δεδομένων κινδύνου και η έγκριση προγράμματος ενίσχυσης και εκσυγχρονισμού των ομάδων Πολιτικής Προστασίας, αν και ο νέος εξοπλισμός δεν θα φτάσει πριν από το 2025.
Ένα άλλο συμπέρασμα έκθεσης του WWF, πάντως, υπογράμμισε τα κενά στη διαφάνεια και τη λογοδοσία, καθώς και στη συμμετοχή των πολιτών στη διαδικασία σχεδιασμού του προσδιορισμού των αναγκών ή στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων.
Ο μετεωρολόγος Κώστας Λαγουβάρδος, διευθυντής ερευνών στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, προειδοποιεί για το τι μπορεί να συμβεί στο εγγύς μέλλον, υπενθυμίζοντας ότι οι πυρκαγιές του 2021 και του 2023 ήταν επίσης αποτέλεσμα παρατεταμένων κυμάτων καύσωνα.
«Γνωρίζουμε ότι στο μέλλον θα είναι πιο συχνοί και πιο μακροχρόνιοι», εξηγεί. «Αλλά πριν εξετάσουμε τις προβλέψεις για τα επόμενα χρόνια, θα πρέπει να δούμε τι έχει συμβεί τα τελευταία 30 χρόνια: η θερμοκρασία έχει αυξηθεί κατά 1,5 βαθμό και σε ορισμένα μέρη της βόρειας Ελλάδας έως και κατά δύο. Αυτή είναι μια μεγάλη διαφορά σε σύντομο χρονικό διάστημα. Και αυτό δεν είναι σενάριο, είναι η πραγματική κατάσταση», όπως λέει, προσθέτοντας χαρακτηριστικά: «Αλλά δεν έχω την αίσθηση ότι στην Ελλάδα ή στην Ισπανία ή στην Πορτογαλία οι πολιτικοί ανησυχούν πραγματικά…».