Πόσοι ήταν τελικά οι νεκροί στο Μάτι;
Έξι χρόνια ολοκληρώνονται από το τραγικό απόγευμα της 23ης Ιουλίου 2018, όταν η Ανατολική Αττική τυλίχθηκε στις φλόγες: Μάτι, Κόκκινο Λιμανάκι, Νέος Βουτζάς. Έξι χρόνια από την ημέρα που ο κρατικός μηχανισμός και η πολιτική προστασία κατέρρευσαν.
Η φωτιά ξεκίνησε στις 16.42, καθώς ένας 65χρονος που έκαιγε χόρτα στο Νταού Πεντέλης δεν κατάφερε να τη σβήσει μετά. Στις 17.30 δόθηκε εντολή στο Πυροσβεστικό Σώμα για γενική επιφυλακή προκειμένου να επικεντρωθούν οι προσπάθειες των πυροσβεστών στην αντιμετώπιση του μετώπου της Ανατολικής Αττικής, καθώς την ίδια ημέρα είχαν ανοίξει και άλλα πύρινα μέτωπα στην Αττική, στην Κινέτα και στον Κάλαμο.
Όμως ήταν ήδη αργά. Στις 18.32, η φωτιά διέσχισε τη Λεωφόρο Μαραθώνος, ένα «σύνορο» που θεωρούνταν κρίσιμο για τον περιορισμό της πυρκαγιάς και των θυμάτων της. Από τη στιγμή που η φωτιά πέρασε τα όρια του Νέου Βουτζά και κατευθύνθηκε προς το Μάτι, ήταν βέβαιο ότι η καταστροφή θα ήταν μεγάλη.
Λανθασμένες εκτιμήσεις και επιλογές της ηγεσίας των σωμάτων ασφαλείας εκτίναξαν τον αριθμό των νεκρών. Ο τραγικός απολογισμός έχει σταματήσει στα 104 θύματα, με το τελευταίο επιβεβαιωμένο θύμα της φονικής πυρκαγιάς να αφήνει την τελευταία του πνοή τον Οκτώβριο του 2022.
Ωστόσο, ο αριθμός «104» που πάντα θα στοιχειώνει τη συλλογική μνήμη του ελληνικού λαού πιθανώς δεν ανταποκρίνεται απόλυτα στην πραγματικότητα, καθώς κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά ότι δεν υπήρξαν περισσότερα θύματα την ημέρα της πυρκαγιάς. Αν και δεν υπάρχει κάποιο άτομο που να αναζητήθηκε από συγγενείς ή φίλους και να μη βρέθηκε – ζωντανό ή νεκρό -, η πιθανότητα να υπήρξαν μετανάστες εργαζόμενοι στο Μάτι που έχασαν τη ζωή τους στις φλόγες είναι υπαρκτή.
«Κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα ότι έχουν ταυτοποιηθεί όλοι όσοι κατέληξαν εκεί», υπογραμμίζει στα «ΝΕΑ» ο ιατροδικαστής Γρηγόρης Λέων. Όπως επισημαίνει ο ίδιος, υπάρχουν τρία βασικά σημεία προβληματισμού: η φωτιά κατέκαψε ένα τεράστιο πεδίο, η λίστα των αγνοουμένων ήταν «ανοιχτή» και, όπως αποδείχθηκε, η φωτιά είχε καταστροφικά αποτελέσματα σε πολλές σορούς.
Ουσιαστικά, η πολύ μεγάλη έκταση που πήρε η φωτιά καθιστά εξ αντικειμένου αδύνατο να αποκλειστεί το ενδεχόμενο να έχουν χαθεί στοιχεία. Σε αντίθεση με το δυστύχημα των Τεμπών, όπου υπήρχε συγκεκριμένη λίστα επιβατών, στο Μάτι δεν έγινε ποτέ σαφές ακριβώς πόσοι και ποιοι βρίσκονταν στην περιοχή την ημέρα της φωτιάς. Τέλος, το γεγονός ότι η φωτιά σχεδόν εξαΰλωσε αρκετά πτώματα, αφήνοντας μόνο αποκαΐδια, σημαίνει ότι ενδέχεται κάποια σορός να καταστράφηκε ολοκληρωτικά, καθιστώντας αδύνατη την όποια ταυτοποίηση.
Μάλιστα, προβληματισμό προκαλεί το γεγονός ότι η οδοντιατρική υπηρεσία κλήθηκε καθυστερημένα για να αναζητήσει στοιχεία. «Τα αυτοκίνητα μαζεύτηκαν χωρίς να γίνει έλεγχος από την οδοντιατρική υπηρεσία», λέει στα «ΝΕΑ» η Μαρίνα Καρύδα, κάτοικος στο Μάτι και συγγραφέας του βιβλίου «ΜΑΤΙ: 23 Ιουλίου 2018», όπου καταγράφεται το ιστορικό της καταστροφικής πυρκαγιάς, μαρτυρίες και αναπάντητα ερωτήματα γύρω από την τραγωδία.
Ο ιατροδικαστής Γρηγόρης Λέων επιβεβαιώνει: «Οι ιατροδικαστές στόματος κλήθηκαν πολύ αργά, σε περιπτώσεις που δεν είχε εξακριβωθεί DNA, όπως ήταν η περίπτωση δύο διδύμων (σ.σ.: οι δύο δίδυμες αδερφές της οικογένειας Χερουβείμ, ηλικίας 5 ετών)». Οπως εξηγεί ο ίδιος, «τα δόντια είναι το πιο ανθεκτικό μέρος του σώματος και δίνουν πολλές πληροφορίες, όμως δεν ξεκαθαρίζουν τα αίτια θανάτου». Η διαδικασία ταυτοποίησης έτσι γίνεται πιο γρήγορα και έχει μεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας.
Αλλωστε, στην πιθανότητα να υπήρχαν περισσότεροι από 104 νεκροί συντείνουν και άλλα στοιχεία. «Τρανταχτό» παράδειγμα αποτελεί η κατάθεση της Βασιλικής Κούκλα, η οποία έχασε τους γονείς της στη φονική πυρκαγιά. Οπως αναφέρεται στη δικογραφία:
«Λίγες μέρες μετά την κηδεία του πατέρα μου ο οποίος είχε καεί ζωντανός μες στο σπίτι στο Μάτι και η Αστυνομία μού είχε πει ότι πήγαν στο σπίτι και δεν βρήκαν τους γονείς μου μέσα (και μάλλον δεν πήγαν ποτέ), με κάλεσαν από το Πυροσβεστικό Σώμα Περιστερίου, ο διοικητής Καλογερόπουλος, και μου είπαν ότι μας είχαν δώσει το λάθος πτώμα.
Ηθελαν να γίνει η αλλαγή των πτωμάτων χωρίς να κηδεύσουμε τον πατέρα μου και μου ζήτησε να μη γίνει γνωστό αυτό σε κανέναν γιατί θα υπάρξει πρόβλημα. Μου είπε μάλιστα να πάμε κρυφά τη νύχτα στο κοιμητήριο του Περιστερίου για να γίνει αυτό. Προσφέρθηκε να στείλει και πυροσβεστικό όχημα για να με πάει εκεί να συζητήσουμε τις λεπτομέρειες…
Κανένας σεβασμός ούτε για τους ζωντανούς ούτε και για τους νεκρούς σε όλη αυτή την τραγωδία. Το αίτημα δεν έγινε δεκτό από την πλευρά μας και η κηδεία (ξανα)έγινε σε στενό οικογενειακό κύκλο. Πήραμε άδεια από τον εισαγγελέα για να γίνει εκταφή τού ενός και κανονική ταφή του άλλου. Ρώτησα ποιος είναι ο άνθρωπος που θάφτηκε αρχικά και τι θα απογίνει και μου είπαν, μην ανησυχείτε για αυτό…».
Από την παραπάνω κατάθεση προκύπτουν ερωτήματα για την ταυτότητα της σορού που είχε αρχικά δοθεί στη Βασιλική Κούκλα. «ΤΑ ΝΕΑ» προσπάθησαν να έρθουν σε επαφή με τη Βασιλική Κούκλα, η οποία σήμερα ζει στο εξωτερικό, όμως χωρίς τύχη.
Ο διοικητής Καλογερόπουλος, στον οποίο αναφέρεται στην κατάθεσή της η κόρη των θυμάτων, είναι ο Χρήστος Καλογερόπουλος, τότε επικεφαλής της Διοίκησης Αντιμετώπισης Εγκλημάτων Εμπρησμού (ΔΑΕΕ) του Πυροσβεστικού Σώματος. Μετά την καταστροφική διαχείριση της πυρκαγιάς στο Μάτι, ο Καλογερόπουλος πήρε μετάθεση στον 2ο Πυροσβεστικό Σταθμό Αθηνών, έπειτα στη Ζάκυνθο και από εκεί στην Αιτωλοακαρνανία.
Μάλιστα, σύμφωνα με πληροφορίες, πρόκειται για τον ίδιο αξιωματικό της Πυροσβεστικής που ανέλαβε την έρευνα στην πρόσφατη περίπτωση πυρκαγιάς στην Υδρα, που προκλήθηκε από πυροτεχνήματα που πετάχτηκαν από θαλαμηγό μισθωμένη σε καζάκους επιχειρηματίες. Η διαδικασία της έρευνας έχει επικριθεί για κενά και για το γεγονός ότι άφησε τους εκμισθωτές της θαλαμηγού να φύγουν από τη χώρα.
Ο ομαδικός τάφος
Επιπλέον ερωτηματικά σχετικά με το ενδεχόμενο να υπήρξαν θύματα των οποίων η ταυτότητα παραμένει άγνωστη προκύπτουν από έναν τάφο που υπάρχει στο κοιμητήριο της Νέας Μάκρης, περίπου 4 χιλιόμετρα μακριά από το Μάτι. Από τον Οκτώβριο του 2020, και ύστερα από καταγγελία, στον τάφο έχει τοποθετηθεί επιγραφή με το κείμενο «Και με το φως της κάθε μέρας ρωτάμε… ΤΙ, ΠΩΣ κ’ ΓΙΑΤΙ. 23.7.2018».
Εκεί, σύμφωνα με όσα λένε στα «ΝΕΑ» κάτοικοι στο Μάτι που έχουν ερευνήσει την υπόθεση, έχουν ταφεί μαζί με μπάζα και αποκαΐδια ανθρώπινα μέλη, που παραμένει άγνωστο αν έχουν ταυτοποιηθεί. «Είναι τερατώδες ότι υπάρχουν ταυτοποιημένα ή και αταυτοποίητα μέρη σώματος σε ομαδικό τάφο», λέει στα «ΝΕΑ» η Μαρίνα Καρύδα.
Ο Γιώργος Σπανός ήταν από τους πρώτους που μπήκαν στο Μάτι μετά την πυρκαγιά. Ζούσε στο Μάτι για 40 χρόνια και μετά την καταστροφή επέστρεψε στα θρανία για να κάνει μεταπτυχιακό στο Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του ΕΚΠΑ. Η διατριβή του είχε τίτλο «Αστικές Πυρκαγιές: Η Διαχείριση της Περίπτωσης “Mάτι”» και, όπως λέει στα «ΝΕΑ», από την έρευνά του προκύπτει με σχετική βεβαιότητα το συμπέρασμα ότι οι νεκροί ήταν περισσότεροι. «Κατά τη γνώμη μου, είναι δεδομένο ότι οι νεκροί ήταν περισσότεροι από 104, γι’ αυτό και στη διατριβή μου βάζω διαρκώς ένα “+” δίπλα στον αριθμό των θυμάτων».
Αναπάντητα ερωτήματα και οργή για τη Δικαιοσύνη
Δεν είναι μόνον ο ακριβής αριθμός των θυμάτων που συνεχίζει να εγείρει ερωτήματα. Τόσο οι πολιτικοί, όσο και οι επιχειρησιακοί υπεύθυνοι δεν έχουν απαντήσει κρίσιμα ζητήματα.
Οι άνεμοι
Ενα πρώτο ερώτημα αφορά την πρόγνωση των καιρικών συνθηκών που θα επικρατούσαν το μοιραίο απόγευμα της Δευτέρας 23 Ιουλίου 2018, καθώς έχει χρησιμοποιηθεί ως εξήγηση της έλλειψης ετοιμότητας.
Η πρόγνωση της Εθνικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας για την Αττική έλεγε: «Οι άνεμοι θα πνέουν από δυτικές διευθύνσεις 2 έως 4 μποφόρ, όμως το μεσημέρι και το απόγευμα θα ενισχυθούν σημαντικά και θα φτάνουν τοπικά και τα 7 μποφόρ». Ο Γιώργος Σπανός θυμάται μάλιστα, πως «το ίδιο πρωί είχαν έρθει στο Κόκκινο Λιμανάκι για kite surf, καθώς ήταν γνωστό ότι θα υπήρχαν ισχυροί δυτικοί άνεμοι προερχόμενοι από τη στεριά».
Ωστόσο, οι ισχυροί άνεμοι φέρονται να έκαναν την εμφάνισή τους νωρίτερα από ό,τι αναμενόταν. Στην ανάλυση της υπηρεσίας Meteo του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, αναφέρεται ότι μεταξύ 12 και 1 μ.μ. επικρατούσαν άνεμοι 7 μποφόρ στην Ανατολική Αττική, οι οποίοι έπνεαν με ταχύτητα 50 χλμ./ώρα. Η διαφορά πίεσης, μάλιστα, έπαιξε ρόλο στο να ενταθούν οι άνεμοι, που είχαν ταχύτητα 56 χλμ./ώρα τη στιγμή που ξέσπασε η φωτιά (4:42 μ.μ.), με τις ριπές να φτάνουν τα 89 χλμ./ώρα.
Η πολιτική διαχείριση και η ρυμοτομία
Επιπλέον, άγνωστο παραμένει γιατί η διαχείριση της φονικής πυρκαγιάς σε επίπεδο πολιτικής επικοινωνίας ήταν τέτοια, με αποτέλεσμα να τροφοδοτούνται υποψίες ότι η κυβέρνηση Τσίπρα είχε κάτι να κρύψει. Επιπλέον υπάρχουν κρίσιμα ερωτήματα: Γιατί δεν επιτάχθηκαν εγκαίρως περισσότερα πλωτά μέσα για τον απεγκλωβισμό όσων είχαν φτάσει στην παραλία, γιατί καθυστέρησαν οι ανακοινώσεις για τον αριθμό των νεκρών, γιατί η πολιτική ηγεσία έσπευσε να κρυφτεί πίσω από τις ακραίες καιρικές συνθήκες και την προβληματική ρυμοτομία της περιοχής;
Οντως, όποιος έχει βρεθεί στο Μάτι γνωρίζει ότι τα στενά δρομάκια που οδηγούν στην παραλία δεν είναι ιδανικοί δρόμοι διαφυγής, πόσο μάλλον για μια μαζική εκκένωση. Ομως, δεν είναι η μόνη περιοχή που είναι έτσι. Ο Γιώργος Σπανός λέει: «Στο Μάτι τα αυθαίρετα ήταν ένα 15-20%, όχι παραπάνω από ό,τι στις περισσότερες περιοχές της χώρας κατά μέσο όρο. Οι δρόμοι πηγαίνουν από τα ανατολικά στα δυτικά και από τα βόρεια στα νότια. Αλλες περιοχές, όπως το Πόρτο Ράφτη, η Χαμολιά, ο Κουβαράς έχουν πιο πολλούς κινδύνους, με αδιέξοδα κ.λπ.». Ωστόσο, από μόνη της η ρυμοτομία δεν μπορεί να εξηγήσει την καταστροφή.
Στη διατριβή του, ο Γιώργος Σπανός κατηγοριοποιεί την πυρκαγιά στο Μάτι ως φαινόμενο NaTech, δηλαδή μια φυσική καταστροφή που προκαλεί μια τεχνική/τεχνολογική καταστροφή, η οποία με τη σειρά της προκαλεί θύματα. Η διαπίστωση είναι πως τα θύματα δεν προήλθαν τόσο από την ίδια τη φυσική καταστροφή, όσο από τη διαχείρισή της από τον ανθρώπινο παράγοντα.
Οργή για τη Δικαιοσύνη
Ερωτήματα υπάρχουν και για την απόδοση ευθυνών. Στα τέλη Απριλίου, το δικαστήριο αποφάσισε ότι οι 15 εκ των 21 συνολικά κατηγορουμένων ήταν αθώοι, ενώ οι έξι κατηγορούμενοι (5 επιτελικοί του Πυροσβεστικού Σώματος και ο άνδρας που ξεκίνησε τη φωτιά) έπεσαν στα «μαλακά», με εξαγοράσιμες ποινές κάθειρξης. Μετά τον σάλο που προκλήθηκε για την απόφαση, έχει ασκηθεί έφεση και η δίκη αναμένεται να επαναληφθεί σε δεύτερο βαθμό.
«Περιμένουμε τη δεύτερη δίκη, όμως δεν πιστεύει κανείς ότι θα αλλάξει κάτι, πάλι για πλημμέλημα θα δικαστούν τα ίδια άτομα» λέει στα «ΝΕΑ» ο Γιώργος Σπανός. «Η καινούργια ημέρα που ευαγγελίζονται στην Πολιτική Προστασία δεν θα υπάρξει αν δεν γίνει διαχωρισμός της Δικαιοσύνης από το κράτος. Μόνο αν υπάρξουν συνέπειες θα επιτευχθεί κάποια αλλαγή», καταλήγει.