Γυναίκες που βγαίνουν από τη σκιά της Ιστορίας
Η Κλεοπάτρα δεν είναι μόνο η διασημότερη ίσως βασίλισσα της Αιγύπτου. Ηταν εκείνη που κατάφερε να εξοντώσει δύο συζύγους του αγαπημένου της Μάρκου Αντώνιου: μία, ιδιαιτέρως ισχυρή, τη Φουλβία, που προϋπήρχε της σχέσης τους και μία που παντρεύτηκε ενώ διατηρούσε σχέση μαζί του, την Οκταβία. Η Φουλβία, πάλι, όχι μόνο υπήρξε η πρώτη γυναίκα ιστορικό πρόσωπο η μορφή της οποίας αποτυπώθηκε σε ρωμαϊκό νόμισμα. Ηταν εκείνη που για να διατηρήσει τις πολιτικές ισορροπίες που την ενδιέφεραν έφτασε να ξεσηκώσει τον πόλεμο της Περουσίας με τα βόλια των εχθρών να αναγράφουν «στοχεύω την κλειτορίδα της Φουλβίας».
Η ποιήτρια Σαπφώ σε τοιχογραφία της Πομπηίας (περ. 100 π.Χ.)
Κι αν η Φουλβία ήταν ιδιαιτέρως ικανή στο πεδίο της πολιτικής, η βασίλισσα των Μασαγετών, Τόμυρις, ξεχώριζε για τις πολεμικές της ικανότητες αλλά και για τη σκληρότητα της στο πεδίο της μάχης. Επικεφαλής μιας ένωσης νομαδικών λαών της Κεντρικής Ασίας όταν βρέθηκε με τον στρατό της απέναντι στον βασιλιά των Περσών, Κύρο, και τον νίκησε, εντόπισε στο πεδίο της μάχης τη σορό του. Την αποκεφάλισε και έβαλε το κεφάλι μέσα σε έναν ασκό γεμάτο ανθρώπινο αίμα θέλοντας να τον εκδικηθεί για τον δόλιο θάνατο του γιου της πραγματοποιώντας προηγούμενη απειλή της σύμφωνα με την οποία θα τον έπνιγε στο αίμα. Διαφορετική είναι η ιστορία της Ολυμπιάδας, της μητέρας του Αλεξάνδρου, η οποία ήταν επιδέξια στον χειρισμό φιδιών, «επιτρέποντάς τους να τυλίγονται εξωτικά γύρω από το ραβδωτό της σκήπτρο, ενώ οι άνδρες την παρακολουθούσαν με τρόμο».
Τέσσερις μόνο από τις αναρίθμητες πρωταγωνίστριες της Ιστορίας, τις τολμηρές και ικανές για τις πιο επιδέξιες μηχανορραφίες, που οργάνωσαν συνωμοσίες, εξόντωσαν τους πολιτικούς τους αντιπάλους που απειλούσαν τα συμφέροντά τους, αλλά και τις ερωτικές τους αντίζηλες προκαλώντας αδιανόητα μίση και πάθη.
Δράση, αίμα, εκδίκηση
Σύζυγοι, αδελφές, μητέρες, κόρες, ιέρειες και προφήτισσες. Πρόκειται για εκείνες που η επίσημη Ιστορία κράτησε στη σκιά της: οι γυναίκες του αρχαίου κόσμου. Και οι γεμάτες δράση, αίμα και εκδίκηση ζωές τους είναι εκείνες που διεκδικούν μια θέση στο φως στο νέο βιβλίο της κλασικίστριας Ντέιζι Νταν «Το χαμένο νήμα: μια εξιστόρηση της ζωής στην αρχαιότητα μέσα από την οπτική των γυναικών που τη διαμόρφωσαν» (εκδ. Viking).
Χρυσό μετάλλιο με παράσταση της Ολυμπιάδας (225-250 μ.Χ.)
Οι ηρωίδες της Νταν δεν έζησαν όλες σε έναν αιώνα ή μια εποχή. Η δυναμική παρουσία τους καταγράφεται από τα χρόνια της μινωικής Κρήτης και του κραταιού βασιλείου των Μυκηναίων έως την κλασική Αθήνα, την κοσμοκράτειρα Μακεδονία, την Καρχηδόνα, την Αίγυπτο και βεβαίως την εποχή της ισχυρής Ρώμης, καλύπτοντας περί τα 3.000 χρόνια σε 480 σελίδες.
Κάνοντας μια γερή έρευνα στις πηγές – που φέρουν ως επί το πλείστον ανδρικές υπογραφές – η συγγραφέας πέρα από ενδιαφέρουσες και άγνωστες στο ευρύ κοινό πτυχές διάσημων προσωπικοτήτων, αποκαλύπτει και δεδομένα σχετικά με την καθημερινότητα των γυναικών που μας επιτρέπει να διαμορφώσουμε μια πιο ξεκάθαρη εικόνα για την οικογενειακή ακόμη και για τη σεξουαλική ζωή τους.
Τα πάντα γύρω από το σεξ
Μια γυναικεία μήτρα πρέπει να παραμένει υγρή, γράφει ο Ιπποκράτης, γι’ αυτό και θα πρέπει να διατηρείται σε αυτή την κατάσταση με σπέρμα, διαφορετικά θα στέγνωνε και θα περιφερόταν στο σώμα, ασκώντας πίεση στην καρδιά ή και σε άλλα όργανα προκαλώντας «υστερία». Ηταν απαραίτητο, λοιπόν, οι γυναίκες να κάνουν σεξ αν ήθελαν να παραμείνουν υγιείς.
Χάλκινο ειδώλιο του 6ου αι. π.Χ. που απεικονίζει νεαρή Σπαρτιάτισσα να τρέχει φορώντας κοντό χιτώνα
Σε ένα ποίημα της Σαπφούς έχει εντοπιστεί ο όρος «όλισβος», το οποίο εκτιμάται ότι ήταν ένα ερωτικό βοήθημα, ένα δερμάτινο ομοίωμα πέους που δεν είχε μόνο τελετουργικό αλλά και χρηστικό χαρακτήρα, ενώ στη ρωμαϊκή εποχή τα φαλλικά σύμβολα θεωρούνταν ως φορείς καλής τύχης. Ηταν δε τόσο διαδεδομένα που σε ορισμένες περιπτώσεις ακολουθούσαν την ιδιοκτήτριά τους ακόμη και ως κτέρισμα στον τάφο της.
Περιορισμοί κι ελευθερίες
Σε σχέση με τη θέση της γυναίκας στην οικογένεια και την κοινωνία η Νταν εξηγεί ότι όταν μια γυναίκα αποκτούσε παιδί στην αρχαία Αθήνα, ήταν στο χέρι του πατέρα να αποφασίσει αν θα το κρατήσει ή θα το εγκαταλείψει. Οταν οι γονείς χώριζαν στη Ρώμη, ο πατέρας είχε συνήθως την επιμέλεια των παιδιών, κάτι που λειτουργούσε αποτρεπτικά στην υποβολή αιτήματος διαζυγίου εκ μέρους των γυναικών. Παρ’ όλ’ αυτά η ζωή στη Ρώμη ήταν πιο ελεύθερη για τις γυναίκες συγκριτικά με εκείνη στην Αθήνα, αφού στη Ρώμη, σε αντίθεση με την Αθήνα, οι γυναίκες επιτρεπόταν να δειπνούν ανοιχτά με άντρες και να έχουν ιδιοκτησία.
To εξώφυλλο του βιβλίου της Ντέιζι Νταν «Το χαμένο νήμα» (εκδ. Viking)
Οι Σπαρτιάτισσες επίσης φαίνεται πως μπορούσαν να αθλούνται, σε αντίθεση με τις Αθηναίες, όπως μαρτυρά ένα χάλκινο ειδώλιο του 6ου αι. π.Χ. που απεικονίζει μια νεαρή κοπέλα να τρέχει φορώντας κοντό χιτώνα που επιτρέπει να αποκαλυφθεί το γυμνασμένο σώμα της σε αντίθεση με τις Αθηναίες που κυκλοφορούσαν τυλιγμένες μέσα στους πολύπτυχους χιτώνες τους.