Η μετάβαση στην πνευματική αναγέννηση του 1974
- Πότε άρχισε η Μεταπολίτευση;
- Πότε τελειώνει;
- Ενα περιστατικό (προσωπικό ή συλλογικό) που να σας θυµίζει κάτι από αυτή την περίοδο; Εσείς πότε γεννηθήκατε;
- Μπορείτε να πείτε ένα χαρακτηριστικό τραγούδι της Μεταπολίτευσης; Σας θυµίζει κάτι ειδικά αυτό το τραγούδι;
- Θυµάστε φράσεις κάποιων που να έχουν διατυπωθεί αυτή την περίοδο; Θυµάστε καθόλου τίτλους εφηµερίδων, συνθήµατα, διαφηµίσεις, σλόγκαν;
- Μπορείτε να µου πείτε πρόσωπα που, κατά τη γνώµη σας, χαρακτηρίζουν αυτή την περίοδο;
- Πώς θα χαρακτηρίζατε τη Μεταπολίτευση; Ευχάριστη, δυσάρεστη περίοδο;
- Κερδήθηκε κάτι στη Μεταπολίτευση; Χάθηκε κάτι; Πρόσωπα που χάθηκαν;
- Τώρα που όλα έχουν συντελεστεί, υπάρχει κάτι που να περιµένετε;
(Αντί άλλης εισαγωγής, ένα ερωτηµατολόγιο. Αυτό οδήγησε εν πολλοίς στη δημιουργία των κειμένων της παράστασης «ΚΟΜΜΩΤΡΙΕΣ – ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ». Ολοι οι ηθοποιοί ήταν πρόσωπα, που γεννήθηκαν μετά το 1974, κι αυτό επί σκοπού. Γνώρισαν τη Μεταπολίτευση από τη ζωή, την Ιστορία και τους γονείς τους – που τους συνέλαβαν και τους γέννησαν εντός της. Αυτόχθονες αγγελιαφόροι ενός ήδη Μετά!..)
Aεννήθηκα με την Ανατολή.
Ανήκω σε εκείνη την ειδική φυλή κάποιων χιλιάδων νέων που αναγεννηθήκαμε πνευματικά το 1974: Ημασταν οι πρώτοι που εισαχθήκαμε στα Πανεπιστήμια με την ανατολή της Μεταπολίτευσης.
Για φανταστείτε μας λίγο σε αυτό: έξι χρόνια Γυμνάσιο – Λύκειο, στη Χούντα. Και ξαφνικά , Πανεπιστήμιο! Ελεύθερο Πανεπιστήμιο – (όσο «απότομα» μπορούσε να επιτευχθεί αυτό) – φιλοσοφία, ιδέες, άπειρες ιδέες δωρεάν, πολιτική και Δημοκρατία! Πόσα να αντέξει ο άνθρωπος;..
Ετυχε να είμαι αυτός που τραγούδησε με μια κιθάρα, στην πρώτη συναυλία εντός ΑΠΘ (στην αίθουσα τελετών, στις Εστίες), μαζί με 3-4 ακόμα φίλους. Τραγούδια του Σαββόπουλου, Μαρκόπουλου, Θεοδωράκη, ακόμα και Χατζή. Πάνω από 1.000 φοιτητές / φοιτήτριες που ξεκίνησαν καθήμενοι σε καρέκλες και κατέληξαν χοροπηδώντας όρθιοι να παραληρούν. Ολο αυτό – αυτή η κυριολεκτικά σωματική Μετάβαση – ονομάστηκε αργότερα από τους ιστορικούς κάποιου μέλλοντος, ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ.
Αλήθεια, πού να βρίσκεστε τώρα εσείς φίλοι; Δώρα, Αλέκο, Σταύρο, Γκούτνερ;..
Γιώργο μου, εσύ;
Θοδωρή; Που μέναμε στο hôtel Tourist και λύσσαξες εσύ να μαγνητοφωνήσεις τη συναυλία;
(Με θυμάμαι την επόμενη μέρα, να περιδιαβάζω κρυφά την αίθουσα όπως είχε απομείνει ανέγγιχτη μετά από εκείνο το εχθές: Ενα αδύναμο φως έπεφτε πάνω στο πιάνο όπου μελετούσε κάποιος Chopin. Είδα, σε εκείνα τα απομεινάρια της χαράς του χθες, εκείνη τη στιγμή μπροστά μου, να χαράσσεται ανεξίτηλη η αρχετυπική εικόνα ενός αναπόδραστου «Μετά»…)
Ηλέκτρα: …Ή, μαζευόμασταν για να χορέψουμε.
ΟΛΟΙ: «χορούς πίστης».
Ηλέκτρα: όπου περιστρεφόµασταν κρατώντας το Κόκκινο βιβλιαράκι του Μάο.
Χάρης: Περιστρεφόμασταν γύρω-γύρω για ώρες.
—
Αρης: Μια από τις κύριες διαταγές που εξέδωσαν οι Επαναστατικές Επιτροπές παντού στην Κίνα ήταν να γίνουν υποχρεωτικοί οι «χοροί πίστης».
—
Ανδρομάχη: Αυτή η περιστροφική κίνηση επιβλήθηκε παντού.
—
Αρης: Στα σχολεία.
Αντριαν: Στα εργοστάσια.
Μάιρα: Στους δρόμους.
Αντριαν: Στα µαγαζιά.
Ανδρομάχη/Μάιρα: Στις πλατφόρμες των τρένων.
Χάρης: Ακόμα και στα νοσοκομεία, για όσους ασθενείς είχαν ακόμα τη δυνατότητα να κινούνται.
(…)
Αρης: Πολλοί, περίμεναν το λεωφορείο.
Ηλέκτρα: Κάποιοι έκλαιγαν.
Ανδρομάχη: Αλλοι θα αγκαλιαστούν, κρατώντας μια ελληνική σημαία, στην Ομόνοια.
Χάρης: Αλλοι, δεν ήξεραν πού να πάνε, Απλώς πήγαιναν. Χαιρόντουσαν!
(…)
Αρης: Πολλοί ήταν στη θάλασσα!
Αρης/Χάρης: Τι κοιτάτε; Ιούλιος!…
(…)
Αντριαν: Αλλοι τότε ήτανε νέοι.
Αρης: Αλλοι γύρω από ένα τραπέζι θα «αφουγκράζονταν τα γεγονότα».
Μάιρα: Κάποιοι, λίγο αργότερα, θα τραγουδούσαν, «Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις».
Ηλέκτρα: Αλλοι ξεκρέμαγαν ένα «πουλί».
Μάιρα: Αλλοι έβλεπαν την «Κινέζα« του Γκοντάρ, ξανά και ξανά.
(…)
Αρης: Κάποιος μας είπε: «Με εξαλλοσύνη βάδιζε ο κόσμος». Ή «Ο κόσμος βάδιζε εν εξαλλοσύνη».
Χάρης: Κάποιοι ξαφνικά βγάλανε μούσια!
Ηλέκτρα: Ναι! Και μαλλιά, μακριά!
(…)
Μάιρα: Κάποιοι θα κληθούν από την Ιστορία να λειτουργήσουν ως «εθνικά υποκείμενα».
Ηλέκτρα: Αλλοι ανοίγουν το ραδιόφωνο!
«Στρώσε το στρώμα σου για δυο»
Αρης: Ή «Η μέρα εκείνη δε θ’αργήσει…».
Ηλέκτρα: «Τα σπίτια είναι χαμηλά».
Αρης/Χάρης : «Η μέρα εκείνη δε θ αργήσει που πάλι θα σε ξαναδώ».
Μάιρα: Ή «Σώπα όπου να ‘ναι θα σημάνουν οι καμπάνες».
(…)
Αντριαν: Αλλοι οδηγούν, και πατάνε τα κλάξον, κατ’ επανάληψη.
Χάρης: Ηταν σαν να έχουν όλοι γενέθλια! Χρόνια Πολλά!
Αντριαν: Κάποιοι έκλαιγαν! Και κάποιοι γέλαγαν!
Ανδρομάχη: Οχι! Κάποιοι έκλαιγαν και γέλαγαν, την ίδια στιγμή.
(…)
Μάιρα: Αλλοι θα πάνε στο αεροδρόμιο.
Αρης: Ναι, ναι, πολλοί!
Ηλέκτρα: Ναι, ναι, πολλοί άλλοι.
(…)
Χάρης: Πολλοί χορεύουν στους δρόμους.
ΟΛΟΙ: Εμ, με γεγονότα πορεύεται ο κόσμος.
(…)
Ανδρομάχη: Αλλοι, μέσα σε ένα αεροπλάνο, έρχονται στην Ελλάδα.
Αρης: Πολλοί ήταν στο στρατό.
(…)
Ηλέκτρα: Κάποιοι, θα αρχίσουν να γράφουν στους τοίχους! Συνθήματα.
Αρης: Υπάρχουν και άλλοι, που απλώς περπατάνε.
(…)
Χάρης: Νέοι, πολλοί νέοι, όλοι τότε νέοι!
(…)
Αρης: Κάποιοι κοιμόντουσαν.
ΟΛΟΙ: Οχι όχι κανείς δεν κοιμόταν.
Ηλεκτρα: Ηταν μια στιγμή της μέρας που κανείς δεν κοιμόταν
Αντριαν: Ούτε τα νεογέννητα.
Ανδρομάχη: Ούτε καν τα μωρά!
Χάρης: Ο μπαμπάς μου και η μαμά μου φιλιόντουσαν στην κουζίνα ενός εστιατορίου. Και να ‘μαι!
Μάιρα: Ετσι γίνεται αυτό;
Ηλέκτρα: Τότε ναι! Ετσι.
Αρης: Πολλοί κάπνιζαν.
Χάρης/Μάιρα/Ανδρομάχη/Αντριαν: Ναι, τσιγάρα! Αμέτρητα τσιγάρα!
Ηλέκτρα: Ηταν μέρα μεσημέρι.
Αρης: Κάποιοι άλλοι ήταν ακόμα αγέννητοι.
Μάιρα: Αλλοι έκαναν παρτούζες
Ανδρομάχη/Αρης: Οχι όχι, αυτές ήταν πολύ πιο μετά!
Αρης: Πολλοί ζητωκραύγαζαν.
Ανδρομάχη: Πολλοί θα βγούνε στους δρόμους.
Μάιρα: Πολλοί ήταν εξορισμένοι.
Ηλέκτρα: Κάποιοι ήλπιζαν.
Χάρης/Μάιρα: Κάποιοι πίστεψαν.
Ηλέκτρα: Κάποιος μάς είπε, «Τότε ήμουν νέος. Και τα μάτια μου ήταν γεμάτα δάκρυα. Και τώρα που το λέω, κλαίω πιο πολύ». Ετσι ακριβώς το είπε: «Τι να πω, κορίτσι μου, η ζωή..!».
Χάρης: Κάποιοι θα συναντήσουν ανθρώπους που είχαν να τους δουν παρά πολύ καιρό.
Ανδρομάχη: Κάποιοι θα βγούνε στους δρόμους φωνάζοντας «Ερχεται!».
Αρης: Κάποιοι δεν το έκαναν αυτό.
Αντριαν: Κάποιοι τραγούδησαν ένα πολύ γνωστό τραγούδι: «Σε γνωρίζω από την…».
Χάρης: Αλλοι μέθυσαν (διαβάζει)
«Στις 6 Οκτωβρίου – ούτε ένα μήνα μετά το θάνατο του Μάο – η χήρα και τα άλλα μέλη της Συμμορίας των Τεσσάρων συνελήφθησαν. Κανείς δεν τους υποστήριζε πια. Στενοχωρήθηκα όταν έμαθα πόσο εύκολα απαλλαχθήκαμε από τους Τέσσερις. Πώς ήταν δυνατό αυτή η μικρή ομάδα υποδεέστερων τυράννων να καταπίεζε 900 εκατομμύρια ανθρώπους για τόσα χρόνια; Γενικά, όμως, ήμουν ευτυχισμένη. Ολοι συμμερίζονταν τη χαρά μου. Πήγα ν’ αγοράσω τα καλύτερα ποτά για να γιορτάσω. Αλλά δεν είχε μείνει τίποτα στα μαγαζιά. Τόση ήταν η χαρά του κόσμου!».
(…)
Χρήστος: Πολλοί θα τρέξουν στα περίπτερα, να αγοράσουν εφημερίδα.
Ηλέκτρα/Ανδρομάχη: Είναι γνωστό αυτό.
(…)
Ανδρομάχη: Κάποια άκουγε τα αναφιλητά της, ενώ έτρεχε.
(…)
Χάρης: Ενας θα κοιτάξει το ρολόι του: «Πρέπει να θυμάμαι, πρέπει να θυμάμαι τι ώρα είναι».
Ανδρομάχη: Θα ακουστούν πολλά επιφωνήματα.
Χάρης: Πολλές παραλλαγές του «επιτέλους!».
Ανδρομάχη: Μία, τραγουδάει τη σκέψη της.
Χάρης: Η Ιστορία έτρεξε πολύ, εκεί πέρα.
Χρήστος: Κάποια άλλη έτρεχε κι αυτή με ένα κασετοφωνάκι . Ρωτούσε, εσείς τι νιώθετε τώρα;
Χάρης: Και ξαφνικά, ο Μαρξ, out of the blue.
Χάρης/Ανδρομάχη: Η λέξη κομμουνισμός ήταν απαγορευμένη ζώνη.
(…)
Χρήστος: Κάποιοι κλεισμένοι σε σπίτια, θα αναλύουν πυρετωδώς την πραγματικότητα
Νομίζω πως η Μεταπολίτευση γιόρτασε εξαντλητικά την αποκάλυψη μιας δυνατότητας: την εμπειρία αυτού που λέμε Συλλογικότητα – Χορός: τη Χορικότητα!
Οταν καμιά φορά σε κάποιες διαλέξεις στο εξωτερικό για την έννοια του Χορού στην τραγωδία, και του συνεπάγοντος πληθυντικού αριθμού που την προσδιορίζει, με ρωτούν «Από ποιον αριθμό και πάνω νοείτε εσείς την ύπαρξη “πλήθους”;», απαντώ σε αυτή την καίρια απορία συνήθως με μια σταθερά επαναλαμβανόμενη ανακοίνωση από το Ραδιόφωνο της Χούντας: «Απαγορεύονται αυστηρά οι συγκεντρώσεις ατόμων σε αριθμό άνω των πέντε!». Μια ανακοίνωση που αντανακλούσε και αριθμητικά τον φόβο των συνταγματαρχών απέναντι στη Χορικότητα και τις συνέπειές της.
Πάνω από πέντε λοιπόν έχουμε σχηματισμό Χορού, πάνω από πέντε είναι πολιτικά πληθυντικός ο αριθμός, με τις όποιες αυτό συνεπάγεται συνέπειες.
Η Μεταπολίτευση ταυτίστηκε – γιόρτασε εξαντλητικά – τη Χορικότητα…
Είναι μια απορία πώς η πολυπόθητη ελευθερία της Μεταπολίτευσης κατέληξε μετά από 50 χρόνια στην πανταχόθεν σχεδόν αμφισβήτησή της δυστυχώς – που καταντάει σαν αμφισβήτηση της κερδισμένης Δημοκρατίας.
(Η Δημοκρατία δεν είναι αυτονόητη, είναι δυναμική, διαλεκτική και διεκδικήσιμη. Η πραγματική Δημοκρατία απεχθάνεται το λίπος της αδράνειας.)
Ηταν προδιαγεγραμμένη αυτή η διαδρομή ή κάπου κάτι μας ξέφυγε;
Ισχύει ότι ως κοινωνία είμαστε απλώς ένα άστρο που δεν γνωρίζει το μέλλον του ή λόγω κάποιων νομοτελειών μέσα στην Ιστορία αυτό ήταν προδιαγεγραμμένο – όπως το φως ενός άστρου που ακόμα βλέπουμε να φωτίζει ενώ η πηγή του έχει σβήσει εδώ και κάποιες χιλιάδες χρόνια;
Δεν έχω καμία απάντηση να μοιραστώ εδώ μαζί σας. Ομως…
…τα τραγούδια παραμένουν το αισθηματικό νήμα, η ραχοκοκαλιά του σώματός μας / του σώματός της. Το ζωντανό ίχνος, η λευκή τροχιά που διέγραψε στον αιθέρα κάποτε το ψυχικό μας Αρχείο. Μόνον εκεί, σε αυτές τις «Ραψωδίες της διαδρομής» μπορούμε να ανατρέξουμε για έναν αναπροσδιορισμό του εαυτού μας μέσα από την ενεργό μνήμη, στις μνήμες μας για αυτά. Αλλά και γενικότερα στην ίδια την Τέχνη. Και αυτό δεν είναι νοσταλγία, είναι Αναγνώριση του εαυτού μέσα στους άλλους.
Η Τέχνη είναι αυτό που διαρκεί, πέρα από τα επιφαινόμενα.
Ο Μιχαήλ Μαρμαρινός είναι σκηνοθέτης, δραματουργός, ηθοποιός