Να ανακτήσουμε τη δημόσια ζωή
Αυτά λέει ο Ρίτσαρντ Σένετ, που βασικά ήθελε να γίνει μουσικός, του άρεσε το τσέλο, αλλά η ζωή τα έφερε αλλιώς: εξαιτίας ενός τραυματισμού, αναγκάστηκε να στραφεί στην κοινωνιολογία. Κι έτσι έγινε ένας από τους πιο επιδραστικούς διανοούμενους της εποχής μας. Γεννήθηκε στο Σικάγο μια Πρωτοχρονιά, δίδαξε στο Χάρβαρντ και στο ΜΙΤ, αλλά τα τελευταία χρόνια ζει στο Λονδίνο, όπου δημιούργησε τo πρόγραμμα LSE Cities στο London School of Economics. Στο τελευταίο του βιβλίο, με τίτλο «Ο περφόρμερ: τέχνη, ζωή, πολιτική», εξετάζει ένα ευρύ φάσμα ανθρώπινων ρόλων, από τα νυχτερινά κέντρα μέχρι τις πολιτικές συγκεντρώσεις, προκειμένου να καταλάβει τον ρόλο της ερμηνείας στην καθημερινή ζωή. Γιατί όπως γράφει, όλοι είμαστε ηθοποιοί, που χρησιμοποιούμε το εργαλείο της ερμηνείας. Σε ορισμένες περιπτώσεις, απορρέουν η τέχνη και ο πολιτισμός. Σε άλλες, η θεατρικότητα γεννά καταστροφή και άρνηση του άλλου.
Ο καλύτερος περφόρμερ στην πολιτική είναι χωρίς αμφιβολία η άκρα Δεξιά. Σε ορισμένες περιπτώσεις είναι προφανές: βλέπε τον Τραμπ. Σε άλλες, όχι και τόσο. Στη Γαλλία, για παράδειγμα, η Αριστερά νομίζει ότι κέρδισε τη μάχη των επιχειρημάτων απέναντι στην Ακροδεξιά, στην πραγματικότητα όμως αυτή που θριαμβεύει είναι η τελευταία.
Ποια πρέπει να είναι η απάντηση σε αυτό το φαινόμενο; «Η αλλαγή του πεδίου όπου σκεπτόμαστε και εκφραζόμαστε», λέει ο ηλικίας 81 ετών Σένετ σε συνέντευξή του στην «El Paίs». «Δεν μπορεί να είναι ένα πεδίο στο οποίο κυριαρχούν τα πάθη. Πρέπει να είναι ένα άλλο είδος θεάτρου. Το θέατρο της καθημερινής μας συμπεριφοράς στον δρόμο, με ξένους. Πρέπει να ανακτήσουμε την εμπειρία της δημόσιας ζωής, την ευθεία επανασύνδεσή μας με ανθρώπους που δεν είναι σαν κι εμάς. Είναι μια κοινωνική πλευρά της περφόρμανς, η έκθεσή μας απέναντι στους άλλους. Κάτι που δεν θα εξαφανίσει τον παραλογισμό που θα ζούμε, θα προσφέρει όμως στους ανθρώπους μιας διαφορετική οπτική για τους άλλους».
Το μεγαλύτερο μέρος του πολιτικού θεάτρου επικεντρώνεται σήμερα στην εξουδετέρωση του αντιπάλου, λέει ο αμερικανός κοινωνιολόγος. Η ερμηνεία, η περφόρμανς, επιδιώκει την απόρριψη όλων εκείνων που είναι διαφορετικοί από εμάς, την εξαφάνιση κάθε είδους αλληλεγγύης. Η πραγματικότητα διαλύεται και όλα συμπυκνώνονται σ’ εμάς τους ίδιους και τα συναισθήματά μας. Η απάντηση σε μια τέτοια κατάσταση, που έχει περισσότερα κοινωνικά παρά ιδεολογικά στοιχεία, είναι η συμμετοχή σε χώρους όπου δεν είμαστε θεατές αλλά ενεργοί πολίτες, σε επαφή με άλλους που είναι διαφορετικοί από εμάς.
Και ποιοι είναι αυτοί οι χώροι; «Πάντα πίστευα ότι οι πόλεις μπορούν να κάνουν αυτό που δεν μπορούν τα εθνικά κράτη, να φέρνουν δηλαδή σε επαφή ανθρώπους που είναι διαφορετικοί μεταξύ τους. Ενα καλό παράδειγμα είναι τα δημόσια πανεπιστήμια μιας πόλης όπως το Λονδίνο, πραγματικά εργαστήρια όπου ζουν άνθρωποι πολύ διαφορετικοί μεταξύ τους».
Ο Σένετ ξέρει για τι μιλάει. Γιος δύο κομμουνιστών ρωσικής καταγωγής (o πατέρας του τον εγκατέλειψε σε ηλικία επτά μηνών και πήγε με έναν θείο του να πολεμήσει με τις Διεθνείς Ταξιαρχίες στον Ισπανικό Εμφύλιο), μεγάλωσε σε ένα συγκρότημα κοινωνικών κατοικιών, το Cabrini Green, όπου συμβίωναν εργάτες από διάφορες φυλές. Πολύ γρήγορα απέρριψε την κομμουνιστική ιδεολογία, χωρίς αυτό να τον εμποδίσει να γίνει αριστερός. Και ένας από τους λόγους ήταν το ενδιαφέρον του για το συνδικαλιστικό κίνημα. «Η ιδέα τού να λειτουργούμε ως απομονωμένοι ηθοποιοί/ερμηνευτές, την οποία προωθεί ο σύγχρονος καπιταλισμός, μας μετατρέπει σε απόλυτως αδύναμα όντα», λέει στη συνέντευξή του στην «El Paίs». «Και η σημερινή τάση της Αριστεράς να ακολουθεί μια πολιτική βασισμένη στις ταυτότητες, αυτό που ο Ερβινγκ Γκόφμαν αποκαλεί “παρουσίαση του εαυτού”, δεν αποτελεί την καλύτερη απάντηση».
Η Αριστερά πρέπει να επιστρέψει στις ρίζες της, στον κόσμο των εργαζομένων, οι οποίοι δεν αισθάνονται πια την ασφάλεια του παρελθόντος λόγω της αλματώδους προόδου της τεχνολογίας και της αλλαγής του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί ο καπιταλισμός, που δεν έχει ανάγκη πια από τη φυσική παρουσία των εργαζομένων. Κάποτε μπορούσες να σταματήσεις μια αλυσίδα παραγωγής με μια απεργία. Τώρα, αν 100.000 εργαζόμενοι ενός call center απεργήσουν, μπορεί να αντικατασταθούν από 100.000 εργαζόμενους σε άλλον τομέα. Και με την τεχνητή νοημοσύνη θα κατάσταση θα χειροτερέψει ακόμη περισσότερο.
Δύο αποκρουστικές ενέργειες
Συγγραφέας πολλών κλασικών βιβλίων, όπως «Η πτώση του δημόσιου άνδρα», «Η κουλτούρα του νέου καπιταλισμού» (εκδ. Σαββάλας), «Ο Τεχνίτης» (εκδ. Νησίδες) και «Ο ξένος: δύο δοκίμια για την εξορία» (εκδ. ΜΙΕΤ), ο Σένετ έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία (μεταξύ των οποίων τα βραβεία Χέγκελ και Σπινόζα) και έχει χρηματίσει σύμβουλος των Ηνωμένων Εθνών στο πεδίο των αστικών πρωτοβουλιών. Εβραίος ο ίδιος, είχε την τύχη να είναι μαθητής της Χάνα Αρεντ, για την οποία έχει υποστηρίξει ότι θα είχε απορρίψει τις ισραηλινές επιθέσεις στη Γάζα. Η προσωπική του άποψη για τον πόλεμο στη Μέση Ανατολή ποια είναι; «Οι επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου ήταν μια αποκρουστική ενέργεια της Χαμάς, η απάντηση σε αυτές όμως δεν μπορεί να είναι η διάπραξη μιας άλλης αποκρουστικής ενέργειας. Ως Εβραίος, νιώθω φρίκη στην ιδέα ότι διαπράχθηκε στο όνομά μας αυτή η δεύτερη αποκρουστική ενέργεια».