Τζέιμς Μπαρ: Η συμφωνία που έφερε την ένταση στη Μέση Ανατολή
Το «Μια γραμμή στην άμμο» (εκδ. Πατάκη, μτφ. Μενέλαος Αστερίου) είναι ένα σημαντικό ιστορικό έργο του Τζέιμς Μπαρ που εξετάζει τον αντίκτυπο της αγγλο-γαλλικής αντιπαλότητας στη Μέση Ανατολή κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και ύστερα από αυτόν.
Εξού και ο υπανικτικός υπότιτλος «1915-1949: η Βρετανία, η Γαλλία και η διαμάχη που διαμόρφωσε τη Μέση Ανατολή». Το βιβλίο εστιάζει ιδιαίτερα στη μυστική Συμφωνία Sykes – Picot (1916) και στις συνέπειες που είχε για τη γεωπολιτική διαμόρφωση της περιοχής, αφού με αυτήν καθορίστηκε η χάραξη μιας γραμμής επιρροής με αυθαίρετα κριτήρια που μοίρασε τη Μέση Ανατολή μεταξύ Αγγλίας και Γαλλίας.
Η αφήγηση του Μπαρ περιστρέφεται γύρω από την έντονη διαμάχη μεταξύ των δύο κρατών σχετικά με τον έλεγχο της Μέσης Ανατολής ύστερα από την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Η Συμφωνία Sykes – Picot υπήρξε το θεμέλιο αυτής της διαμάχης, καθώς όρισε τις σφαίρες επιρροής των δύο δυνάμεων στην περιοχή. Ενώ η Βρετανία απέκτησε τον έλεγχο της Παλαιστίνης, του Ιράκ και της Υπεριορδανίας, η Γαλλία ανέλαβε τη Συρία και τον Λίβανο.
Το βιβλίο δείχνει πώς αυτές οι συμφωνίες και οι πολιτικές προκάλεσαν βαθιές εντάσεις όχι μόνο μεταξύ των δύο αποικιοκρατικών δυνάμεων αλλά και με τους τοπικούς πληθυσμούς στους οποίους οι Μεγάλες Δυνάμεις είχαν υποσχεθεί ανεξαρτησία σε αντάλλαγμα για την υποστήριξή τους στον πόλεμο εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Αυτή η εναλλαγή της περιοχής και των κατοίκων της από υπηκόους μιας Αυτοκρατορίας σε υπηκόους αποικιακών κρατών δίνει και μια ισχυρή αιτία για την ανολοκλήρωτη τελικά εθνοκρατική εξέλιξη της περιοχής.
Ο Μπαρ παρουσιάζει πώς οι διπλωματικές συζητήσεις μεταξύ Βρετανών και Γάλλων οδήγησαν στη δημιουργία των τεχνητών συνόρων που εξακολουθούν να καθορίζουν τη Μέση Ανατολή σε μεγάλο βαθμό έως και σήμερα (σε μια διαδικασία συγκρότησης και διάλυσης και τούμπαλιν θα μπορούσε να παρατηρήσει κανείς). Η ανάλυση περιλαμβάνει την έντονη καχυποψία μεταξύ των δύο δυνάμεων, καθώς και την υποτίμηση των τοπικών πληθυσμών.
Ο Μπαρ υιοθετεί ένα ζωντανό και συναρπαστικό στυλ γραφής, καθιστώντας την ιστορική αφήγηση προσιτή τόσο σε ειδικούς όσο και σε απλούς αναγνώστες. Χρησιμοποιεί εκτεταμένη έρευνα, αξιοποιώντας αρχεία, επιστολές και απομνημονεύματα από τις εμπλεκόμενες χώρες. Με δεξιοτεχνία αναπλάθει την πολιτική ατμόσφαιρα της εποχής, δίνοντας έμφαση στις προσωπικότητες που πρωταγωνίστησαν, όπως ο Mark Sykes και ο François Georges-Picot.
Η δομή του βιβλίου ακολουθεί χρονολογική σειρά, ξεκινώντας από την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και προχωρώντας μέχρι τις δεκαετίες του 1940 και του 1950, όταν οι αγώνες για την ανεξαρτησία στην περιοχή έφτασαν στο αποκορύφωμα.
Ο συγγραφέας περιγράφει πώς η Βρετανία και η Γαλλία αντιμετώπισαν τις εξεγέρσεις, τις πολιτικές κρίσεις και τις στρατηγικές προκλήσεις στην περιοχή. Δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην Παλαιστίνη και στη γέννηση της σύγκρουσης μεταξύ Εβραίων και Αράβων, μιας σύγκρουσης που μπορεί να εμφανίζεται το 1948 στον διεθνή ιστορικό ορίζοντα αλλά οι ρίζες της στην περιοχή βρίσκονται ήδη από το τέλος του 19ου αιώνα.
Το βιβλίο αναδεικνύει τη βαθμιαία διάλυση της αγγλο-γαλλικής συνεργασίας και την υπονόμευση της μιας δύναμης από την άλλη. Ο Μπαρ τονίζει πώς οι Βρετανοί στήριξαν τους Σιωνιστές και τις παρακρατικές οργανώσεις – που για τα μέτρα της εποχής χρησιμοποιούσαν τις πρώτες σύγχρονες τρομοκρατικές μεθόδους – για να περιορίσουν τη γαλλική επιρροή, ενώ οι Γάλλοι ενίσχυσαν τους άραβες εθνικιστές σε ανταπόδοση.
Σημασία του έργου
Ο Τζέιμς Μπαρ καταφέρνει να δείξει πώς η πολιτική των μεγάλων δυνάμεων στον Μεσοπόλεμο δημιούργησε πολλές από τις εντάσεις που εξακολουθούν να υφίστανται στη Μέση Ανατολή. Οι μυστικές συμφωνίες, η περιφρόνηση προς τους ντόπιους πληθυσμούς και η εμμονή με την αποικιοκρατική κυριαρχία προκάλεσαν μακροχρόνιες συγκρούσεις.
Το έργο είναι ιδιαίτερα επίκαιρο, καθώς προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες για τις ρίζες των σημερινών προβλημάτων στη Μέση Ανατολή. Οι διαφορές που προέκυψαν από τη χαρτογράφηση της περιοχής εξακολουθούν να επηρεάζουν τις διεθνείς σχέσεις, καθιστώντας το βιβλίο απαραίτητο για όσους θέλουν να κατανοήσουν τη γεωπολιτική αυτής της στρατηγικής περιοχής.
Η αφήγηση του Μπαρ χαρακτηρίζεται από ευκρίνεια και ισορροπία. Παρόλο που επικεντρώνεται κυρίως στην αντιπαλότητα μεταξύ Βρετανών και Γάλλων, δεν παραλείπει να δώσει φωνή στους ντόπιους πληθυσμούς και να αναδείξει τις συνέπειες των αποφάσεων αυτών.
Κάποιοι κριτικοί έχουν αναφέρει ότι το βιβλίο ίσως δίνει μεγαλύτερη έμφαση στις αγγλο-γαλλικές σχέσεις παρά στην τοπική διάσταση των γεγονότων. Ωστόσο, η εκτεταμένη έρευνα και η πλούσια ανάλυση καθιστούν το έργο μια εξαιρετική πηγή για ιστορικούς και αναγνώστες.