Μέση Ανατολή: Σχοινοβασία πάνω από την αστάθεια
Η τρομοκρατική επίθεση της 7ης Οκτωβρίου και οι πολεμικές αντιπαραθέσεις που ήρθαν ως άμεσες συνέπειές της ανέδειξαν πως η Μέση Ανατολή εξακολουθεί να παραμένει το επίκεντρο των στρατηγικών εξελίξεων και να επηρεάζει καταλυτικά την ισορροπία των δυνάμεων και την κατάσταση της διεθνούς ασφάλειας.
Δεν είναι άλλωστε τυχαίο πως η αναταραχή στη Μέση Ανατολή καθόρισε την πολιτική αντιπαράθεση στον τομέα των διεθνών σχέσεων κατά την προεκλογική περίοδο στις ΗΠΑ.
Η Μέση Ανατολή σε αστάθεια και αναταραχή και οι ΗΠΑ με διακυβέρνηση Τραμπ, καθιστούν την άσκηση σεναρίων για το 2025 μια εξόχως δύσκολη διαδικασία.
Οι εξελίξεις στην περιοχή,
αλλά και η πολιτική των ΗΠΑ, θα κινηθούν γύρω από το δίπολο Ιράν – Ισραήλ. Η προσέγγιση του νέου προέδρου θα μπορούσε να συνοψιστεί στην ενίσχυση της υποστήριξης στο Ισραήλ και αύξηση της πίεσης στο Ιράν, κάτι που προφανώς θα επηρεάσει και την πολιτική της χώρας για το συγκεκριμένο περιφερειακό υποσύστημα.
Η κατάρρευση του καθεστώτος Ασαντ αλλάζει ριζικά τα δεδομένα για την αντιπαράθεση Ιράν – Ισραήλ, καθώς ένα από τα βασικά τμήματα του λεγόμενου «Αξονα της Αντίστασης» δεν υπάρχει πλέον.
Η ανάγνωση όμως που υποστηρίζει πως το Ισραήλ είναι κερδισμένο από αυτή την εξέλιξη είναι αποσπασματική.
Μπορεί βραχυπρόθεσμα να υπάρχει η θετική εξέλιξη του καθεστώτος Ασαντ, όμως η μακροπρόθεσμη κατάσταση θα επηρεαστεί από το ποια θα είναι τελικά η επόμενη ημέρα στη Συρία. Ζητούμενο που σε σημαντικό βαθμό θα έχει επίδραση και στις γενικότερες εξελίξεις στη Μέση Ανατολή.
Υπάρχουν τρία σενάρια για το μέλλον της Συρίας που έχουν αρνητική χροιά.
Το πρώτο είναι μια διαδικασία που μπορεί να θυμίζει την εξέλιξη του Ιράκ μετά την κατάρρευση του καθεστώτος Σαντάμ Χουσεΐν και την εκτεταμένη απο-μπααθοποίηση που ενέτεινε τις διαιρετικές τομές σε μια χώρα βαθιά διχασμένη και προκάλεσε μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών, αλλά και ενίσχυση της τρομοκρατίας, με την ένταξη πολλών εμπειροπόλεμων πρώην στρατιωτικών και αστυνομικών του καθεστώτος Μπάαθ στην ISIS.
Το δεύτερο είναι το σενάριο ενός Αφγανιστάν της Μέσης Ανατολής.
Σε αυτή την περίπτωση η Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ θα μπορούσε να μετεξελιχθεί σε μια εκδοχή των Ταλιμπάν, μια τζιχαντιστική οργάνωση που θέλει να παρουσιάζει ένα πρόσωπο κανονικοποίησης, με στόχο να σχηματίσει κυβέρνηση και να ελέγξει τη Συρία, χωρίς αυτό να προκαλέσει τις αντιδράσεις της διεθνούς κοινότητας.
Το τρίτο ενδεχόμενο είναι αυτό της Λιβύης, δηλαδή μια συνθήκη περαιτέρω κατακερματισμού και αστάθειας που θα μπορούσε να οδηγήσει σε πολλαπλά κέντρα εξουσίας και σε μια νέα σύγκρουση.
Σε αυτή την περίπτωση η Συρία θα μπορούσε να μετεξελιχθεί σε μια νέα μαύρη τρύπα, οδηγώντας σε εκχύλιση της ανασφάλειας σε όλο το περιφερειακό υποσύστημα.
Σε κάθε ένα από αυτά τα σενάρια, αλλά και γενικότερα στις συζητήσεις για το μέλλον της Συρίας, υπάρχει μια κρίσιμη παράμετρος που είναι οι Κούρδοι, ιδιαίτερα σε συνάρτηση με τις προτεραιότητες και τη δράση της Τουρκίας.
Το μέλλον λοιπόν της Συρίας θα επηρεάσει καταλυτικά τις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή.
Πέραν όμως της Συρίας, υπάρχουν και άλλα σημαντικά ζητήματα και ανοιχτά μέτωπα με πρώτο αυτό της Γάζας και γενικότερα του πολέμου του Ισραήλ με τη Χαμάς.
Πέραν της εκεχειρίας που δεν έχει ακόμη επιτευχθεί, υπάρχει το μεγάλο ζήτημα του ποια θα είναι η επόμενη ημέρα στη Γάζα, συμπεριλαμβανομένης της κρίσιμης ανοικοδόμησης. Δεν είναι όμως μόνο η Γάζα, αλλά και η γενικότερη αντιπαράθεση του Ισραήλ με τον «Αξονα της Αντίστασης» και κυρίως με τους Χούθι, που αυτή τη στιγμή είναι το ισχυρότερο στρατιωτικό μέλος της συμμαχίας του Ιράν.
Το ίδιο το Ιράν δεν θα παραμείνει ανεπηρέαστο.
Η ήττα της Χεζμπολάχ από το Ισραήλ και η κατάρρευση του καθεστώτος Ασαντ έχουν επιδράσει καταλυτικά και αρνητικά στη δυνατότητά του να παρεμβαίνει στις περιφερειακές εξελίξεις.
Η αναμενόμενη νέα πίεση από τις ΗΠΑ θα δυσχεράνει την κατάσταση για το καθεστώς του Ιράν που δεν πρέπει να ξεχνάμε πως παρά τη σκληρή καταστολή που εφαρμόζει κατά των όποιων εκδηλώσεων αντίδρασης, έχει σε αρκετές περιπτώσεις αντιμετωπίσει κινητοποιήσεις πολιτών που έχουν συσσωρεύσει παράπονα.
Τελευταία παράμετρος για την περιοχή είναι ο ρόλος των εξωτερικών δρώντων, των ΗΠΑ, της ΕΕ και κυρίως της Γαλλίας, της Μεγάλης Βρετανίας, της Ρωσίας και της Τουρκίας.
Ο ανταγωνισμός διεθνών και περιφερειακών δυνάμεων και συμφερόντων δημιουργεί ένα γεωπολιτικό σπιράλ που τις περισσότερες φορές, όπως στη Συρία, δεν βοήθησε στη σταθεροποίηση. Είναι άλλωστε εμφανές πως οι εξελίξεις στη Μέση Ανατολή συνδέονται και επηρεάζονται άμεσα από το πεδίο της Ουκρανίας και τον πόλεμο που εξελίσσεται εκεί.
Το 2025 η Μέση Ανατολή θα παραμείνει το ζωντανό «εργαστήριο» της αστάθειας και της ανασφάλειας.
Πέραν των κρατών, τόσο της περιοχής, όσο και διεθνών δρώντων, οι βασικοί καταλύτες των εξελίξεων είναι διάφοροι μη κρατικοί δρώντες και κυρίως οι εξτρεμιστικές και τρομοκρατικές οργανώσεις.
Υπάρχει άλλωστε μια σταθερή αλληλοτροφοδότηση κρατικών και μη κρατικών δρώντων σε διάφορα πεδία, γεγονός που αφενός επηρεάζει την ευρωπαϊκή και τη διεθνή ασφάλεια και αφετέρου δυσχεραίνει τις πρωτοβουλίες σταθεροποίησης.