Ξενιστής και αφελείς
Πέρα και πάνω από τα επιβεβαιωμένα χαρακτηριστικά του – έλλειψη συγκρότησης, χυδαιότητα και θρασύτητα, άρνηση της αλήθειας, της επιστήμης, των αποχρώσεων, μεταπρατική (πληρώνω – εκβιάζω – συναλλάσσομαι) αντιμετώπιση της πολιτικής, των θεσμών, των προσωπικών σχέσεων – ο 47ος πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών είναι ένας ξενιστής της πολιτικής. Οχι ξένο σώμα, αλλά σώμα εκ του σώματος. Πηγή όχι δράσης, αλλά αντίδρασης. Με στόχο όχι τη δημιουργία, αλλά την κατάλυση. Αν, με τόσα δείγματα γραφής, χρειαζόταν κι άλλη απόδειξη, την παρείχε ο κατακλυσμός διαταγμάτων και εξαγγελιών στο ξεκίνημα της δεύτερης προεδρίας του. Τα μέτρα εντάσσονται σε δύο κατηγορίες: εκθεμελιωτικά – λειτουργία κράτους, δικαιώματα, διάκριση των εξουσιών, διεθνής συνεργασία, κλιματική αλλαγή – και παράνομα έως ευθέως αντισυνταγματικά. Παραδείγματα: αναίρεση, για κάποιους μόνο, του «δικαίου του εδάφους», της αρχής «Αμερικανός γίνεται όποιος γεννιέται στην Αμερική», πάνω στην οποία χτίστηκαν οι ΗΠΑ και προβλέπεται ρητά στην 14η Τροπολογία του Συντάγματος. Κήρυξη, χωρίς να υπάρχει αποδείξιμος λόγος, «κατάστασης έκτακτης ανάγκης». Διάκριση των δημοσίων υπαλλήλων σε «πιστούς» (στο καθεστώς) και «μη πιστούς», με διευκόλυνση της απόλυσης των δεύτερων. Περιφρόνηση ή προσπάθεια χειραγώγησης δικαστικών αποφάσεων.
Απέναντι σε αυτό το μείγμα νομιμοποιημένου (μέσα από το εκλογικό αποτέλεσμα) ολοκληρωτισμού (κανένα εκλογικό αποτέλεσμα δεν δίνει δικαίωμα για κατάλυση της δημοκρατίας), οι ενεργά ανησυχούντες αποτελούν, σήμερα, πλειοψηφία μόνο στην Ευρώπη και σε μεμονωμένες χώρες της διασπασμένης «Δύσης» – ο «Παγκόσμιος Νότος» και οι γίγαντες της εποχής (Κίνα, Ινδία, Βραζιλία, Αφρική) αδιαφορούν ή επιχαίρουν. Ακόμα, όμως, και μεταξύ των ανησυχούντων, κεντρική, αν όχι δεσπόζουσα, θέση έχουν δυο επικίνδυνες και πάντως σίγουρα αφελείς αντιδράσεις. Μια που (συνεχίζει να) πιστεύει, σε πείσμα των γεγονότων, ότι το σύστημα θα μπορέσει, από μόνο του και με τον «κανονικό» τρόπο, να αντισταθεί στον ξενιστή του, ή έστω να αμβλύνει τα αποτελέσματα.
Και μια δεύτερη, πιο «επαναστατική» – ίσως καλόπιστη, αλλά, στα μάτια του, δραματικά ανιστόρητη –, που θεωρεί ότι μόνο μέσα από το διά πυρός και σιδήρου πέρασμα από τον νέο τύπου ολοκληρωτισμό και τη βίωση των συνεπειών του υπάρχει ελπίδα να αντιληφθούμε πόσο στραβά αρμενίζει η δημοκρατία στους καιρούς μας και να πιέσουμε – πώς άραγε, όταν θα έχει καταλυθεί η δημοκρατία; – για αλλαγή πορείας. Οι αναλογίες με το πείραμα Μουσολίνι – Χίτλερ, ή, πιο κοντά μας, με την επίδραση του Μπερλουσκόνι στην ιταλική και ευρωπαϊκή δημοκρατία αρκούν για να διαλύσουν τις ψευδαισθήσεις.
Είναι αλήθεια ότι κανένας κίνδυνος δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο με μαύρες προφητείες και οιμωγές: ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ δεν σφράγισε το δικό του, εξίσου ανηφορικό, αγώνα λέγοντας «Εχω έναν εφιάλτη». Ομως άλλο απαισιοδοξία κι άλλο εθελοτυφία: ο κόσμος σήμερα βρίσκεται ήδη σε έναν εφιάλτη. Ο ξενιστής, σαν μεταλλαγμένος και πανίσχυρος ιός, έχει μπει μέσα στον οργανισμό και η πανδημία δεν είναι δυνατό να αποφευχθεί: είναι η «στιγμή covid» της παγκόσμιας δημοκρατίας, για την οποία έκανε λόγο ο έλληνας Πρωθυπουργός. Οποιος δεν το αντιλαμβάνεται, κι όποιος δεν το φωνάζει, δεν είναι μόνο αφελής, είναι συνένοχος. Μόνο η διαρκής υπενθύμιση και εγρήγορση συμβάλλει στο να αναπτυχθούν το συντομότερο δυνατό τα αντισώματα: η διεθνής συνεργασία και το ξύπνημα των λαών, με βασικό όχημα την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, που είναι τόσο αναγκαία και έχει προχωρήσει σε τέτοιο βαθμό, ώστε κανένας ξενιστής να μη μπορεί να τη γυρίσει πίσω.
Ο Κώστας Μποτόπουλος είναι συνταγματολόγος