Μοναξιά, η «μάστιγα του αιώνα»

Είναι 9 η ώρα, βράδυ Τρίτης.

Σε κεντρικό δρόμο νότιου προάστιου της Αθήνας ο περιπτεράς σχεδόν μονολογεί: «Οι δρόμοι είναι έρημοι. Δεν κυκλοφορεί σχεδόν κανένας. Μόνο τα μηχανάκια για ντελίβερι. Δεν θυμάμαι ποτέ τόση ερημιά».

Ουσιαστικά επιβεβαιώνει αυτό που μας λένε τον τελευταίο καιρό οι έρευνες.

Οι άνθρωποι κλείνονται όλο και περισσότερο στα σπίτια τους, τα ποσοστά μοναξιάς εκτοξεύονται. Το περιοδικό Atlantic δημοσίευσε πρόσφατα ένα άρθρο που συζητήθηκε πολύ, με τίτλο «Ο αιώνας της αντικοινωνικότητας», με τη διαπίστωση ότι η επιλογή της μοναξιάς μπορεί να είναι το πιο σημαντικό κοινωνικό στοιχείο για την Αμερική του 21ου αιώνα.

«Οι πολίτες περνούν λιγότερο χρόνο με άλλους ανθρώπους από οποιαδήποτε άλλη ιστορική περίοδο για την οποία διαθέτουμε αξιόπιστα στοιχεία», αναφέρεται.

Τα πράγματα δεν είναι πολύ καλύτερα στην Ευρώπη. Εάν αισθάνεστε μόνοι, έχετε μεγάλη παρέα – ένας στους τέσσερις Ευρωπαίους δηλώνει ότι νιώθει μοναξιά. Τα ποσοστά μοναξιάς φαίνεται να καλπάζουν μετά την πανδημία, ακόμα και σε χώρες με ιδιαίτερη κοινωνικότητα, ιστορικά, όπως η δική μας. Το Κοινό Κέντρο Μελετών της Ευρωπαϊκής Ενωσης, διαπιστώνοντας τις μεγάλες επιπτώσεις που έχει η μοναξιά στη σωματική και ψυχική υγεία των πολιτών πραγματοποιεί συχνά έρευνες – στις οποίες σταδιακά η Ελλάδα ανεβαίνει όλο και σε υψηλότερες θέσεις.

Πολλοί νέοι

Η μοναξιά δεν είναι θέμα ηλικίας. Πολλοί νέοι στην ΕΕ, σχεδόν το 57% στις ηλικίες μεταξύ 18 και 35, λένε ότι αισθάνονται αρκετή ή έντονη μοναξιά, σύμφωνα με έρευνα της ΕΕ του 2024. Είναι μάλιστα το ποσοστό αυτό υψηλότερο από τις μεγαλύτερες ηλικίες – στην ΕΕ το 47% των ηλικιωμένων ενηλίκων δηλώνει ότι αισθάνεται μέτρια μοναξιά και το 17% έντονη.

«Η μοναξιά μπορεί να αποδυναμώσει το αίσθημα του ανήκειν στην κοινωνία και έτσι να γίνει επίσης κοινωνικό και πολιτικό πρόβλημα. Αυτός είναι ακριβώς ο λόγος που πρέπει να αντιμετωπίσουμε τη μοναξιά μαζί ως κοινωνία και όχι να στιγματίζουμε αυτούς που πλήττονται», σχολιάζει ο Λιάντερ Μπέρμερ, στέλεχος του γερμανικού υπουργείου Υγειας. Στην Ευρώπη μάλιστα το Ηνωμένο Βασίλειο έχει ήδη δημιουργήσει υπουργείο Μοναξιάς, κάτι αντίστοιχο με το υπουργείο που πρώτη καθιέρωσε η Ιαπωνία, όπου η γήρανση του πληθυσμού και οι ανάγκες των μοναχικών ηλικιωμένων είναι μεγάλες.

Πρόσφατη έρευνα του Πανεπιστημίου της Αριζόνα δείχνει ότι «οι μεσήλικοι Αμερικανοί βιώνουν πολύ υψηλά επίπεδα μοναξιάς, ενώ οι αντίστοιχοι σε Αγγλία, Ιταλία, Ισπανία και Ελλάδα βρίσκονται σε κοντινά επίπεδα», όπως διευκρίνισε ο βασικός συντάκτης της μελέτης, καθηγητής Ψυχολογίας, Φρανκ Ινφούρνα.

Περίπου το 1/4 των ενηλίκων παγκοσμίως αναφέρει ότι αισθάνεται πολλή ή αρκετή μοναξιά.

Το πρόβλημα είναι οξύ και δεν είναι λίγοι εκείνοι που το χαρακτηρίζουν «μάστιγα του αιώνα», καθώς αποτελεί αυτή τη στιγμή, σύμφωνα με τους ειδικούς, το βασικό αίτιο του ψυχοκοινωνικού στρες.

Ερευνες δείχνουν ότι έχει θνησιμότητα όσο το τσιγάρο και αρνητικές επιπτώσεις όπως η παχυσαρκία.

Σύμφωνα με μελέτες, μπορεί να μεταβάλλει διάφορες πτυχές του εγκεφάλου, συμπεριλαμβανομένου του όγκου του και των νευρωνικών συνδέσεων.

Ορισμένες συνέπειες που συνδέονται με τη μοναξιά περιλαμβάνουν την κατάθλιψη, την άνοια, τις καρδιαγγειακές παθήσεις, ακόμη και τον πρόωρο θάνατο.

Οι εστιάτορες μπορεί να το επιβεβαιώσουν. Εχει αυξηθεί σημαντικά ο αριθμός των ατόμων που τρώνε μόνοι και πολύ περισσότερο ο αριθμός εκείνων που έχουν κόψει τις εξόδους και παραγγέλνουν φαγητό στο σπίτι – εξού και η έκρηξη στον τομέα των ντελίβερι. Μεγάλη πλατφόρμα παραγγελίας φαγητών ανακοίνωσε ότι ο αριθμός των μοναδικών χρηστών της ξεπέρασε το δεύτερο εξάμηνο του 2024, τα 2,5 εκατομμύρια. Την ίδια ώρα, πληθαίνει εντυπωσιακά ο αριθμός των εφαρμογών στα κινητά που απευθύνονται σε ανθρώπους που «θέλουν να κάνουν φίλους». Πιο  ενδεικτικό ισως είναι το θέαμα. Με κάποιες ελάχιστες εξαιρέσεις, οι αριθμοί των εισιτηρίων που κόβονται στους κινηματογράφους παραμένει χαμηλός ενώ αντίθετα, αύξηση σημειώνεται στις συνδρομητικές πλατφόρμες ταινιών και σειρών.

Απομόνωση και ανέσεις

Μέρα με τη μέρα, ώρα με την ώρα επιλέγουμε αυτό τον τρόπο ζωής – τις ανέσεις του, την έτοιμη ψυχαγωγία.

Ομως η ευκολία μπορεί να γίνει κατάρα. Οι συνήθειές μας διαμορφώνουν αυτό που η Μπεθ Αταλάι, οικονομολόγος ειδικευμένη στις συνήθειες των πολιτών αποκαλεί «αιώνα μοναξιάς».

Οι επιπτώσεις είναι βαριές για την ψυχολογική μας ταυτότητα – για την προσωπική ευτυχία αλλά και για τις κοινωνίες μας, την πολιτική μας ακόμα και για την κατανόηση της πραγματικότητας. Αλλοτε οι πολιτικές και κοινωνικές μας πεποιθήσεις διαμορφώνονταν σε έντονες συζητήσεις με πολλους ανθρώπους – τώρα σε chat rooms με ομοϊδεάτες. Ακόμα και η έκθεση σε διαφορετικές γνώμες έχει περιοριστεί, ό,τι κι αν σημαίνει αυτό για την πολιτική μας κουλτούρα και την έκθεση στο διαφορετικό.

Ο 20ος αιώνας, παρότι είδε δύο παγκόσμιους πολέμους ήταν μέχρι τη δεκαετία του ’70 αιώνας μεγάλης κοινωνικότητας – από τα swinging

’20s έως την περίφημη δεκαετία του ’60. Κατόπιν η τεχνολογία ευνόησε την ιδιωτικότητα: η τηλεόραση και σταδιακά τα τηλέφωνα, τα κινητά και οι κάθε είδους εφαρμογές πέρασαν την ανθρωπότητα σε άλλη φάση. Τώρα, υπάρχουν λίγα πράγματα που δεν μπορεί να κάνει κάποιος από το σπίτι του. Η ευκολία μας μπορεί να γίνει η φυλακή μας.