Αλέξανδρος, Φίλιππος, Νεφέλη, Λυδία – Οι νέοι γονείς ψηφίζουν… αρχαίους για τα ονόματα των παιδιών τους
Τον Μάρτιο του 1819, παραμονές της Ελληνικής Επανάστασης, τα κελεύσματα του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού αντηχούσαν με ένταση στον ελλαδικό χώρο. Τα γεγονότα εγκυμονούσαν εξελίξεις, όταν ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε’ εξέδωσε μια ιστορική εγκύκλιο: Στην τελευταία της παράγραφο, με μια απρόσμενη αναφορά του, ο Γρηγόριος Ε΄ στηλιτεύει ως «ανάρμοστη κατάχρηση» την επαναφορά της αρχαίας ονοματοδοσίας στα παιδιά και καθοδηγεί τους κληρικούς να πράττουν αναλόγως.
Ο Πατριάρχης αποφασίζει να παρέμβει καθώς το φαινόμενο έχει αρχίσει να λαμβάνει μαζικά χαρακτηριστικά. Η ευρωπαϊκή αρχαιολατρία μεταφέρεται στην Ελλάδα με ραγδαίους ρυθμούς, με ενδεικτική την περίπτωση των ελληνικών πλοίων: λίγο πριν απ’ την Επανάσταση το 90% των πλοίων που θα λάμβαναν μέρος στον Αγώνα έφεραν αρχαιοελληνικά ονόματα. Και αυτό που ξεκίνησε ως πειραματισμός με τα πλοία, συνεχίστηκε με τα παιδιά που γεννιούνταν.
Αυτά είναι τα ονόματα που επιλέγουν οι γονείς
Τι μεσολάβησε αυτά τα 200 χρόνια από την εγκύκλιο του Γρηγορίου Ε’ μέχρι σήμερα που, με βάση τα επίσημα στοιχεία των ληξιαρχείων, παρατηρείται μια δυναμική επανεμφάνιση των αρχαιοελληνικών ονομάτων στη χώρα μας; Την ενδιαφέρουσα ιστορία της αρχαιοελληνικής ονοματοδοσίας, ένα θέμα που έχει βρεθεί στο επίκεντρο μιας υπόγειας διαμάχης αιώνων, αποκαλύπτει μέσα από ιστορικά ντοκουμέντα και σύγχρονα στοιχεία, ο μελετητής και συγγραφέας Μηνάς Παπαγεωργίου.
Σύμφωνα με την έρευνά του, η οποία παρουσιάζεται στο βιβλίο «Η ανάρμοστος κατάχρησις» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις iWrite, την περίοδο 2020-2022 παρατηρήθηκε στην Ελλάδα αύξηση κατά 28% στην επιλογή αρχαιοελληνικών ονομάτων από τους έλληνες γονείς, σε σχέση με μια δεκαετία πριν, την περίοδο 2010-2012. «Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το θέμα εμφανίζεται και επανεμφανίζεται σε τρεις φάσεις της Ιστορίας», λέει στα «ΝΕΑ» ο Μηνάς Παπαγεωργίου. «Αρχικά θέλησα να διερευνήσω πότε και πώς ξεκίνησαν οι Ελληνες να δίνουν ονόματα Αγίων στα παιδιά τους αντί για τα ονόματα των παππούδων τους. Εφτασα, έτσι, στους λόγους του Ιωάννη του Χρυσοστόμου οι οποίοι εντάσσονται στο πλαίσιο της γενικότερης πολιτικής του Βυζαντίου απέναντι στον ελληνικό πολιτισμό.
Η πρώτη επιστροφή στην αρχαία ονοματοδοσία συντελέστηκε προεπαναστατικά. Μάλιστα, στο πλαίσιο των ερευνών μου για την περίοδο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, ήρθα αντιμέτωπος με εντυπωσιακά καταγεγραμμένα περιστατικά μαζικών αρχαίων ονοματοδοσιών σε σχολές που ελέγχονταν από διαφωτιστές λογίους. Το δεύτερο κύμα εμφανίζεται στα τέλη του 19ου αιώνα με αρχές του 20ου σε περιοχές που επιθυμούσαν να ενταχθούν στο νέο ελληνικό κράτος αλλά δεν τα είχαν ακόμη καταφέρει, όπως στη Μακεδονία, στα νησιά του Αιγαίου, στη Μικρά Ασία και την Καππαδοκία. Σε αυτήν την περίπτωση έχουμε επαναφορά των αρχαίων ελληνικών ονομάτων ως δηλωτικό εθνισμού.
Το τρίτο κύμα, το προσεγγίζω όχι τόσο ιστοριογνωσιακά όσο δημοσιογραφικά. Ως νέος γονιός και «θαμώνας» σε παιδικές χαρές άρχισα να ακούω γύρω μου όλο και περισσότερα αρχαιοελληνικά ονόματα μικρών παιδιών.
Μου μπήκε λοιπόν το μικρόβιο να ψάξω στα αρχεία της υπηρεσίας ψηφιακής διακυβέρνησης του υπουργείου Eσωτερικών τη συχνότητα των αρχαίων ελληνικών ονομάτων στα 150 δημοφιλέστερα ονόματα που επέλεξαν οι έλληνες γονείς για τα παιδιά τους την περίοδο 2010-2012 και 2020-2022. Και διαπίστωσα ότι υπήρξε αύξηση κατά 28%».
Πιο «περιζήτητα»
Οπως προκύπτει, τα ονόματα Αλέξανδρος, Φίλιππος, Νεφέλη, Λυδία, Αριάδνη, Δανάη, Μάξιμος, Μυρτώ, Αθηνά, Αρτεμις, Αχιλλέας και Ιριδα συγκαταλέγονται στα πιο «περιζήτητα» αρχαιοελληνικά ονόματα της τριετίας 2020-2022 στην Ελλάδα. Την κορυφή της λίστας με τα 150 δημοφιλέστερα ονόματα εξακολουθούν να καταλαμβάνουν τα παραδοσιακά ονόματα Γιώργος, Μαρία, Κωνσταντίνος.
«Η δυναμική επανεμφάνιση αρχαιοελληνικών ονομάτων τα τελευταία χρόνια έχεις αφώς διαφορετικά αίτια σε σχέση με τις δύο προηγούμενες περιόδους», λέει ο Μηνάς Παπαγεωργίου. «Σχετίζεται με την απομάκρυνση από τους παραδοσιακούς θεσμούς και από τον εκκλησιαστικό λόγο ειδικά μετά την πανδημία», συμπληρώνει και εξηγεί πως όλες αυτές οι μεταβάσεις δεν έγιναν «αναίμακτα». «Στο βιβλίο καταγράφω όλες τις εκκλησιαστικές εγκυκλίους που εκδόθηκαν για το θέμα από το 1894 ως το 1997. Ειδικά στα τέλη του 19ου αιώνα και τη δεκαετία του ’30 η Εκκλησία προσπάθησε είτε άμεσα είτε με έμμεσο τρόπο να απαγορεύσει τα αρχαιοελληνικά ονόματα. Τελικά, όμως, καταλαβαίνοντας πλέον ότι τα αρχαία ονόματα δεν ήταν δυνατόν να εξαφανιστούν από την ελληνική πραγματικότητα, με μία κίνηση ματ η Εκκλησία ενέταξε πολλά αρχαία ελληνικά ονόματα στο εορτολόγιό της και έτσι στη συνείδηση κάποιων που ήθελαν να επιλέξουν αρχαίο όνομα για το παιδί τους αλλά είχαν δισταγμούς για θρησκευτικούς λόγους, η επιλογή αυτή αποενοχοποιήθηκε».