Εμίλιο Λούσου: Αναμνήσεις από την άνοδο του φασισμού
Ο Εμίλιο Λούσου υπήρξε ένας από τους πιο σημαντικούς ιταλούς αντιφασίστες, συγγραφείς και πολιτικούς του 20ού αιώνα. Δεν δίστασε να πολεμήσει για τις αξίες που πίστευε, ακόμα και όταν αυτό σήμαινε φυλακή και εξορία. Παραμένει ένα σύμβολο αντίστασης και αξιοπρέπειας.
Γραμμένο μεταξύ 1931 και 1932 και δημοσιευμένο το επόμενο έτος στη Γαλλία, όπου ο συγγραφέας βρισκόταν στην εξορία, το «Πορεία προς τη Ρώμη και τα περίχωρα» είναι ένα αυτοβιογραφικό αφήγημα που περιγράφει την άνοδο και την εξάπλωση του φασισμού στη Σαρδηνία, την τελευταία ιταλική περιοχή που υπέκυψε μπροστά στη βία των «μελανοχιτώνων» και τις ύπουλες πολιτικές μηχανορραφίες. Η υποκρισία και οι μεταμορφώσεις των ανθρώπων σε περιόδους πολιτικής και κοινωνικής αναταραχής αποτελούν ένα από τα πιο σκοτεινά και ενδιαφέροντα σημεία του βιβλίου.
Η ιστορία της ανόδου του φασισμού στην Ιταλία, όπως την περιγράφει ο Εμίλιο Λούσου, αποκαλύπτει πώς οι άνθρωποι μπορούν να μεταμορφωθούν, να συμβιβαστούν με το καθεστώς ή ακόμα και να το υποστηρίξουν, συχνά μέσω υποκρισίας ή αυτοεξαπάτησης. Ο Λούσου ενδιαφέρεται να αναδείξει τις ηθικές συνέπειες της ανόδου του φασισμού: την «κατάρρευση των συνειδήσεων» και την υποταγή ατόμων και πολιτικών ομάδων που, από δειλία ή καιροσκοπισμό, απαρνήθηκαν τις ιδέες τους για να συνταχθούν με τους νικητές. Βρισκόμαστε, λοιπόν, αντιμέτωποι με τη διαχρονική ιστορία του πολιτικού μεταμορφισμού, μιας συνήθειας που δυστυχώς εξακολουθεί να χαρακτηρίζει το πολιτικό σύστημα μέχρι και σήμερα.
Ο συγγραφέας, αντί να εκφράζει αγανάκτηση, προσεγγίζει με ειρωνεία και σαρκαστική διάθεση τις μεταμορφώσεις των παλιών του «συντρόφων», την ασυνέπεια και τον καιροσκοπισμό – πολιτικών, αστυνομικών, δημοσιογράφων, καθηγητών, συνδικαλιστών κ.ά. Στη γραφή του Λούσου, υπάρχει μια συστηματική εναλλαγή του κωμικού και του τραγικού.
Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περιγραφή του «βαπτίσματος» με το ρετσινόλαδο, που είχε αντικαταστήσει το αγιασμένο νερό: «Πολλοί στο Τορίνο, στο Μιλάνο, στη Φλωρεντία, στην Μπολόνια υποχρεώθηκαν να πιουν μέχρι κι ένα λίτρο. Τότε, το βάπτισμα αποκτούσε χαρακτηριστικά ύψιστης ιερότητας. Οπως το καθαγιασμένο νερό, σύμφωνα με την καθολική διδασκαλία, εξαγνίζει τον άνθρωπο από το προπατορικό αμάρτημα, έτσι και ο αντιφασίστας, σύμφωνα με τη φασιστική θρησκεία, με το ρετσινόλαδο εξαγνίζεται από το έγκλημα του αντιφασισμού, το έγκλημα της προσβολής της πατρίδας».
Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αφήγηση για τα γεγονότα μετά τη δολοφονία του σοσιαλιστή βουλευτή Τζάκομο Ματεότι το 1924 από φασίστες. Τότε, η αντιπολίτευση αποφάσισε να αποσυρθεί από τη Βουλή σε ένδειξη διαμαρτυρίας κατά του φασιστικού καθεστώτος. Η κίνηση αυτή ονομάστηκε Αβεντίνο, από τον λόφο Αβεντίνο στη Ρώμη, όπου σύμφωνα με την παράδοση οι πληβείοι (οι απλοί πολίτες) αποσύρθηκαν σε ένδειξη διαμαρτυρίας κατά των πατρικίων (των ευγενών). Ωστόσο, η κίνηση αυτή δεν κατάφερε να αποδυναμώσει το φασιστικό καθεστώς, κυρίως επειδή οι πολιτικές δυνάμεις ήταν κατακερματισμένες και ανίκανες να ανταποκριθούν στις προκλήσεις της εποχής. Ολοι όσοι δεν ανήκαν στους ρεπουμπλικανούς φαίνεται να εμποδίζονταν από προκαταλήψεις ή φόβο να συμμετάσχουν σε πιο ριζοσπαστικές δράσεις.
Ενα άλλο σημαντικό θέμα του βιβλίου είναι η χρήση της προπαγάνδας από τους φασίστες. Ο Λούσου περιγράφει πώς ο Μουσολίνι και οι συνεργάτες του δημιούργησαν έναν μύθο γύρω από την «Πορεία προς τη Ρώμη», παρουσιάζοντάς την ως μια ηρωική και επαναστατική πράξη. Αυτός ο μύθος χρησιμοποιήθηκε για να δικαιολογήσει την εξουσία των φασιστών. Μέσω της βίας, της προπαγάνδας και της χειραγώγησης, ο Μουσολίνι κατάφερε να ελέγξει το Κοινοβούλιο, τα μέσα ενημέρωσης και τη δικαιοσύνη. Επιπλέον, παρουσιάστηκε ως ο «σωτήρας» της Ιταλίας, με την προσωπικότητά του και τη ρητορική του να παίζουν κρίσιμο ρόλο στην επικράτησή του.
Η σύγκριση μεταξύ της ιστορικής ανόδου του φασισμού και της σύγχρονης ανόδου της Ακροδεξιάς είναι εύλογη. Ο Μουσολίνι και οι φασίστες χρησιμοποίησαν την προπαγάνδα για να δημιουργήσουν έναν μύθο και να πείσουν τους πολίτες ότι ήταν η μόνη λύση για την Ιταλία. Τα μέσα ενημέρωσης ελέγχονταν και χρησιμοποιούνταν για τη διάδοση της φασιστικής ιδεολογίας. Σήμερα, ο Ντόναλντ Τραμπ και οι σύγχρονες ακροδεξιές δυνάμεις χρησιμοποιούν τα κοινωνικά δίκτυα για να διαδώσουν τις απόψεις τους. Ο Ιλον Μασκ, ως ιδιοκτήτης του X, έχει επηρεάσει τη ροή της πληροφορίας, δίνοντας φωνή σε ακροδεξιές απόψεις και συνωμοσιολογίες.
Το έργο του Λούσου παραμένει επίκαιρο, λειτουργώντας ως μια προειδοποίηση και αποκαλύπτοντας την επικινδυνότητα της προπαγάνδας και της αποδυνάμωσης των δημοκρατικών θεσμών.