Το Μέσο που συνδέει γενιές
Η 13η Φεβρουαρίου έχει καθιερωθεί ως η Παγκόσμια Ημέρα Ραδιοφώνου, μια ημέρα που αναδεικνύει την αξία του ραδιοφώνου ως μέσου επικοινωνίας, προάγοντας τη διεθνή συνεργασία μεταξύ των ραδιοφωνικών φορέων. Παράλληλα, ενθαρρύνει τα μεγάλα διεθνή δίκτυα και τα τοπικά ραδιόφωνα να ενισχύσουν την πρόσβαση στην πληροφόρηση και την ελευθερία της έκφρασης. Ο εορτασμός αναγνωρίζει τη μοναδική εμβέλεια του ραδιοφώνου, η οποία είναι προσβάσιμη στο 95% του παγκόσμιου πληθυσμού. Η καθιέρωση της ημέρας έγινε από την UNESCO στις 29 Σεπτεμβρίου 2011, με αφορμή τη λειτουργία του ραδιοφωνικού σταθμού των Ηνωμένων Εθνών στις 13 Φεβρουαρίου 1947.
Το ραδιόφωνο στην ουσία ήταν το μέσο μαζικής επικοινωνίας που γεννήθηκε, ήκμασε και εν μέρει παρήκμασε στον εικοστό αιώνα. Ηταν ένα από τα πιο σημαντικά μέσα μαζικής επικοινωνίας του 20ού αιώνα και γνώρισε τεράστια άνθηση πριν από την έλευση της τηλεόρασης. Πριν από τη δεκαετία της τηλεοπτικής επανάστασης, το ραδιόφωνο ήταν η κύρια πηγή ψυχαγωγίας, ενημέρωσης και επιμόρφωσης, προσφέροντας μια πρωτόγνωρη εμπειρία γεμάτη από ήχους, φωνές και μουσικές. Κατάφερε να εκμηδενίσει τις αποστάσεις, ενισχύοντας τον πολιτισμό και παρέχοντας δυνατότητες ψυχαγωγίας και ενημέρωσης σε μαζική κλίμακα. Παρά το γεγονός ότι η τηλεόραση ανέκοψε την ανάπτυξή του, το ραδιόφωνο εξελίχθηκε και προσαρμόστηκε, υιοθετώντας σύγχρονες τεχνολογίες όπως το Διαδίκτυο και τις ψηφιακές πλατφόρμες.
Η ιστορία του ξεκινά από τις αρχές του 20ού αιώνα, όταν οι πρώτοι ραδιοερασιτέχνες έθεσαν τα θεμέλια του μέσου. Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος επιτάχυνε την εξέλιξή του για στρατιωτικούς σκοπούς. Στη δεκαετία του 1980, το ευρωπαϊκό ραδιόφωνο απελευθερώθηκε από τα κρατικά μονοπώλια, αναδεικνύοντας εκ νέου τη δυναμική του, φέρνοντας μια νέα εποχή στη ραδιοφωνική ενημέρωση και ψυχαγωγία.
Παρά τις προκλήσεις της ψηφιακής εποχής, το ραδιόφωνο παραμένει ανθεκτικό και συνεχίζει να εξελίσσεται. Ακόμη και σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών, όπως σεισμοί ή πυρκαγιές, το ραδιόφωνο διατηρεί την άμεση ενημέρωση του κοινού, ακόμη και όταν τα υπόλοιπα μέσα επικοινωνίας αδυνατούν να λειτουργήσουν. Χώρες με υψηλό πολιτιστικό επίπεδο συνεχίζουν να δείχνουν στο ραδιόφωνο υψηλό βαθμό προτίμησης. Αλλωστε, το ραδιόφωνο σε αντίθεση με τα οπτικά μέσα, είναι ακόμα σε θέση ανά πάσα στιγμή να μας προκαλέσει, να τονώσει και να διεγείρει τη φαντασία μας και να δημιουργεί αξέχαστες εμπειρίες.
Στον απόηχο της κλιματικής κρίσης που μαστίζει τον πλανήτη, καθώς το 2024 ήταν η θερμότερη χρονιά που έχει καταγραφεί ποτέ, οι τεράστιες καταστροφές που έχουν προκαλέσει οι πυρκαγιές σχεδόν σε όλες της ηπείρους ή ο μεγάλος αντίκτυπος της υποβάθμισης της γης σε δισεκατομμύρια ανθρώπους, η σημασία της σωστής επικοινωνίας των κλιματικών γεγονότων γίνεται όλο και πιο σημαντική. Η UNESCO μας καλεί το 2025 να εστιάσουμε την προσοχή μας στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης και έχει αφιερώσει την Παγκόσμια Ημέρα Ραδιοφώνου στο «Ραδιόφωνο και την Κλιματική Αλλαγή» για να υποστηρίξει τους ραδιοφωνικούς σταθμούς στη δημοσιογραφική κάλυψη αυτού του θέματος.
Στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης και της κυριαρχίας των κοινωνικών δικτύων, το ραδιόφωνο παραμένει αξιόπιστο, διαχρονικό και δημοφιλές. Με τη δυνατότητα να ενημερώνει ανεξάρτητα από οικονομικές ή πολιτικές πιέσεις, συμβάλλει καθοριστικά στην κατανόηση της κλιματικής κρίσης, που αναμένεται να είναι το επίκεντρο της Παγκόσμιας Ημέρας Ραδιοφώνου το 2025. Η UNESCO καλεί τους ραδιοφωνικούς σταθμούς να επικεντρωθούν στη δημοσιογραφική κάλυψη της κλιματικής αλλαγής, ενισχύοντας την κατανόηση και τη δράση γύρω από το φλέγον αυτό ζήτημα. Το ραδιόφωνο έχει ανακαλύψει εκ νέου τον ρόλο του μέσα από τις αναλογικές και ψηφιακές τεχνολογίες, παραμένοντας επίκαιρο και σημαντικό σε έναν συνεχώς μεταβαλλόμενο κόσμο.
Ο Στέλιος Παπαθανασόπουλος είναι καθηγητής στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών