Τα νεώρια της Κρήτης «επιστρέφουν» στη Βενετία

Επιστρέφουν στην πατρίδα των δημιουργών τους όχι για να διηγηθούν την πλούσια ιστορία τους, αλλά για να αποκαλύψουν τα σχέδιά τους για το μέλλον. Για τον σκοπό αυτόν θα συνυπάρξουν σε ένα κοινό λιμάνι για έξι μήνες. Και μια ανάσα προτού ξεκινήσουν οι εργασίες που θα τα μεταμορφώσουν εκ νέου σε δραστήρια κύτταρα του αρχιτεκτονικού ιστού των πόλεων στις οποίες ανήκουν, θα συστηθούν στο διεθνές κοινό, εκπροσωπώντας την Ελλάδα σε μία από τις κορυφαίες παγκοσμίως συναντήσεις του είδους, στην Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας, στην εφετινή 19η διοργάνωση της οποίας συμμετέχουν 66 χώρες.

Ο λόγος για τα πετρόχτιστα κτίσματα με την αψιδωτή πρόσοψη του 16ου αιώνα που δεσπόζουν στα λιμάνια των Χανίων και του Ηρακλείου, τα νεώρια. Κτίρια που δημιουργήθηκαν από τους Βενετούς και που τώρα θα… επιστρέψουν στη Γαληνοτάτη ως μια μεγάλη ξύλινη μακέτα σε κλίμακα 1/15,  στην οποία θα «χωρέσουν» όλες οι μελέτες που έγιναν τα τελευταία τέσσερα χρόνια για την ιστορική τεκμηρίωσή τους, τη στερέωση, αποκατάσταση και ένταξη νέων χρήσεων.

Μαέστρος όλων αυτών των πολύπλοκων μελετών, που αναμένεται να τεθούν σε εφαρμογή εντός του 2025, ο καθηγητής της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πολυτεχνείου Κρήτης, Νίκος Σκουτέλης. Ενα κράμα χαράς και αγωνίας χαρακτηρίζει τη φωνή του όσο διαρκεί η τηλεφωνική μας επικοινωνία, καθώς, όπως λέει στα «ΝΕΑ», «είναι μεγάλη η χαρά, η τιμή, αλλά και η πίεση, καθώς έχουμε ελάχιστο χρόνο στη διάθεσή μας ως τα εγκαίνια της Μπιενάλε».

Μόλις έχει πάρει στα χέρια του την επίσημη απόφαση, ότι η πρόταση υπό τον τίτλο «Intelligens Historica» που έχει υποβάλει με την ομάδα του (Ελιζαμπέτα Μολτένι, Κλήμης Ασλανίδης, Αντώνης Καραμήτρος, Αννα Τσιτωνάκη, Χριστίνα Αραπάκη) θα εκπροσωπήσει τη χώρα μας στη 19η Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας που φέτος επιμελείται ο αρχιτέκτων Κάρλο Ράτι. Χθες ο γενικός γραμματέας Χωρικού Σχεδιασμού και Αστικού Περιβάλλοντος του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας και εθνικός επίτροπος της Μπιενάλε, Ευθύμιος Μπακογιάννης, είχε προσυπογράψει τη γνωμοδότηση της αρμόδιας επιτροπής που είχε προκρίνει τη συγκεκριμένη πρόταση ανάμεσα στις 13 υποβληθείσες, όπως είχαν γράψει σε αποκλειστικό ρεπορτάζ «ΤΑ ΝΕΑ» (29/1/2025). Ο Νίκος Σκουτέλης ωστόσο αισθάνεται την ανάγκη να ευχαριστήσει και την υπουργό Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, που έχει εμπιστευθεί το δύσκολο έργο των μελετών αυτών στον ίδιο και την ομάδα του.

Το ελληνικό περίπτερο

Τι θα δουν λοιπόν όσοι περάσουν το κατώφλι του ελληνικού περιπτέρου στους Κήπους της Βενετίας; «Τόσο το συγκρότημα των νεωρίων των Χανίων που αποτελείται από επτά ενοποιημένους θόλους όσο και εκείνα του Ηρακλείου, που βρίσκονται σε μια σχετική απόσταση μεταξύ τους, θα παρουσιαστούν σαν να βρίσκονταν σε ένα κοινό λιμάνι, όπου θα υπάρχει η δυνατότητα να αντιλαμβάνεται ο επισκέπτης τι είναι αυτό που βλέπει, αλλά με μια πιο αφαιρετική μορφή κατά κάποιον τρόπο» εξηγεί ο επιμελητής της εθνικής συμμετοχής, επισημαίνοντας ότι θα γίνονται σαφείς οι νέες χρήσεις που θα αποκτήσουν οι χώροι. «Στην προκειμένη περίπτωση και με βάση τη θεματική που δόθηκε φέτος στην Μπιενάλε (σ.σ.: Ευφυΐα. Φυσική. Τεχνητή. Συλλογική), προτάσσουμε την πολυπλοκότητα των ιστορικών στιγμών, η οποία διαμορφώνει τον δημόσιο χώρο με ευφυΐα. Ο χρόνος δηλαδή για εμάς είναι ευφυής, σε αυτή την περίπτωση. Αρα η Ιστορία» απαντά ο κ. Σκουτέλης.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά εκείνα των κτιρίων που χτίστηκαν μεταξύ του 1570 και του 1669 για να φιλοξενήσουν τα ξύλινα σκαριά των Βενετών, τα οποία τα καθιστούν τόσο ξεχωριστά, τόσο ώστε όχι μόνο να αποκαθίστανται στα Χανιά και το Ηράκλειο, αλλά και αντίστοιχες κατασκευές να αποτελούν βασικούς εκθεσιακούς χώρους στην Μπιενάλε της Βενετίας;

Παρόλο που δεν είναι μνημεία με καλλιτεχνική αξία, έχουν πολύ σημαντική ιστορική αξία. Είναι αρχιτεκτονικές μορφές, οι οποίες με την επαναληπτικότητά τους μας δίνουν την αίσθηση μιας σταθερότητας, μιας συνέχειας, ασχέτως από τη χρήση. Είναι χώροι μεγάλοι, ομοιόμορφοι, με ύψος 9 μ., που δυστυχώς δεν δημιουργούμε πλέον.

Τις τελευταίες δεκαετίες δίνεται έμφαση στην επανάχρηση παλιών κτιρίων. Αυτό σημαίνει ότι έρχεται το τέλος στην έννοια του εγκαταλελειμμένου ή του αδρανούς χώρου;

Οχι βεβαίως. Και να θέλαμε να βάλουμε σε έναν σχεδιασμό επανάχρησης όλα τα παλιά κτίρια, δεν θα μπορούσαμε. Αν κάνουμε μια καταγραφή πόσα υπάρχουν στην Ελλάδα και δούμε και τις ανάγκες του πληθυσμού – με εξαίρεση τον τουρισμό – θα καταλαβαίναμε ότι δεν χρειάζεται να χτίσουμε τίποτα για τα επόμενα 20 χρόνια. Θα αρκούσε να αποκαταστήσουμε μόνο όσα υφίστανται. Υπάρχει όμως πάντα μια διάθεση να ανανεωνόμαστε μέσω των νέων κατασκευών. Το άσχημο είναι ότι έχουμε φτάσει σε ένα σημείο ειδικά την τελευταία 20ετία να μην παράγουμε πρωτότυπη σύγχρονη αρχιτεκτονική αλλά να δουλεύουμε πάνω σε κοινοτοπίες. Το ζήτημα της επανάχρησης είναι σημαντικό διότι μαθαίνουμε από το παρελθόν, όχι αντιγράφοντας αλλά επικαιροποιώντας τα κτίρια, ασχέτως αν χτίστηκαν τον 16ο αιώνα ή πριν από μερικές δεκαετίες.