Χρυσόστομος Φουντούλης: Οταν η Ικαρία έγινε ανεξάρτητη

Από τις πλέον ενδιαφέρουσες περιπτώσεις στη νεότερη ελληνική ιστορία αλλά και στο κομμάτι των Βαλκανικών Πολέμων ειδικά είναι η Ικαριακή Επανάσταση του 1912και αυτό γιατί ένα μικρό νησί χωρίς βοήθεια επαναστάτησε και απελευθερώθηκε μόνο του και έζησε σαν ανεξάρτητο και οργανωμένο κράτος με το όνομα Ελευθέρα Πολιτεία Ικαρίας έως τις 4 Νοεμβρίου 1912 που ενσωματώθηκε στην Ελλάδα.

Η περίπτωση της Ικαρίας διαφέρει από εκείνη των νησιών του Βόρειου Αιγαίου, λόγω και της ύπαρξης του ιταλικού παράγοντα στα γειτονικά Δωδεκάνησα που καθιστούσαν κάθε επαναστατική κίνηση ριψοκίνδυνη.

Στις 17 Ιουλίου δύο ομάδες επαναστατών με αρχηγούς η μία τον γιατρό Ιωάννη Μαλαχία, που ήταν και ο αρχηγός της Ικαριακής Επανάστασης, και η δεύτερη τον ιερέα Κωνσταντίνο Κουλουλία αναλαμβάνουν δράση, με τη δεύτερη ομάδα να αιχμαλωτίζει τους έξι τούρκους χωροφύλακες των Ραχών.

Η ομάδα του ιατρού Ιωάννη Μαλαχία αρχικά συνέλαβε τον τελώνη του χωριού Καραβόσταμο και μετά συνέλαβε και αφόπλισε τους επτά χωροφύλακες της τουρκικής φρουράς στο χωριό Εύδηλος.

Οι Τούρκοι παραδόθηκαν (60 άνδρες και 6 γυναίκες) και με καΐκι μεταφέρθηκαν στα μικρασιατικά παράλια, αφού στη Σάμο τούς αρνήθηκαν την αποβίβαση.

Ομοίως παραδόθηκαν και μεταφέρθηκαν στην Τουρκία και οι Τούρκοι της φρουράς του νησιωτικού συμπλέγματος των Φούρνων.

Μετά την αποχώρηση των Οθωμανών, οι Ικαριώτες κήρυξαν την ανεξαρτησία τους και ίδρυσαν την Ελεύθερη Πολιτεία της Ικαρίας.

Σε αυτούς τους λίγους μήνες η Ικαρία είχε διοίκηση από επαναστατική επιτροπή, δικαστήρια, τελωνεία, ταχυδρομεία, εξέδωσε γραμματόσημα, λειτούργησαν τα δημόσια σχολεία, είχε επαναστατική σημαία – μια παράδοση από το 1821 –, εθνικό ύμνο και ένοπλες φρουρές σε στεριά και θάλασσα.

Η Ελεύθερη Πολιτεία είχε ζωή από τις 17 Ιουλίου 1912 έως τις 4 Νοεμβρίου 1912.

Σχηματίστηκε μια προσωρινή κυβέρνηση με πρόεδρο τον Ιωάννη Μαλαχία, ενώ συγκροτήθηκε ένας μικρός τοπικός στρατός για την υπεράσπιση του νησιού.

Το νησί έμεινε αποκομμένο από την Ελλάδα και χωρίς εξωτερική βοήθεια, ενώ υπήρχε έλλειψη τροφίμων και ιατρικών προμηθειών.

Οι Ικαριώτες επιδίωξαν την ένωση με την Ελλάδα, αλλά ο ελληνικός στόλος καθυστερούσε λόγω των πολεμικών επιχειρήσεων.

Παρά τις δυσκολίες, κατάφεραν να διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους για σχεδόν τέσσερις μήνες, μέχρι την άφιξη του ελληνικού Ναυτικού.

Στις 4 Νοεμβρίου 1912 η Ικαρία ενώθηκε με την Ελλάδα, με την άφιξη του αντιτορπιλικού «Θύελλα» στον Εύδηλο Ικαρίας.

Οι Αιγαιομάχοι

Ο Χρυσόστομος Φουντούλης, με καταγωγή από το νησί αλλά και έντονη βιωματική σχέση με τον τόπο καταγωγής του, πάει λίγο πιο πίσω χρονικά και πιάνει το νήμα της ιδεολογικής διεργασίας και της συνωμοτικής προετοιμασίας για την Ικαριακή Επανάσταση με άξονα δύο ανθρώπους, τον τμηματάρχη του «Γραφείου Ανατολικών Υποθέσεων» Ιωνα Δραγούμη και τον κύπριο δικηγόρο Κωνσταντίνο Μυριανθόπουλο, αυτόν που θα ονομάζαμε σύνδεσμο σήμερα.

Οι δύο άνδρες Δραγούμης και Μυριανθόπουλος συγκροτούν ένα κατασκοπικό δίκτυο αλλά και ένα δίκτυο οργάνωσης της Επανάστασης.

Ο Μυριανθόπουλος, μια πραγματικά μυθιστορηματική φιγούρα, εκπαιδεύει και τα παιδιά του νησιού, τονώνει το φρόνημα, επιβεβαιώνει τον δεσμό με την Ελλάδα.

Καρπός της αγάπης του για την Ικαρία, τα ΙκαριακάΑ΄ και Β΄ που ολοκλήρωσε στην Κύπρο μέχρι το 1937: 1.500 χειρόγραφες σελίδες με τις εμπειρίες του από την Ικαρία, τα ήθη και τα έθιμα, τη γλώσσα και τις συνήθειες των κατοίκων της, υλικό που ακόμη παραμένει ανεξερεύνητο και ανέκδοτο, φυλάσσεται στα ΓΑΚ και η έκδοσή του είναι μια οφειλή.

Στο πέμπτο μέρος της μελέτης του Φουντούλη υπάρχουν τα προλεγόμενα, τα περιεχόμενα και ο επίλογος του σπουδαίου και μοναδικού αυτού έργου για τη ζωή στην Ικαρία και τον πολιτισμό της.

Το βιβλίο του Χρυσόστομου Φουντούλη αποτελείται από πέντε μέρη γεμάτα τεκμήρια, ανέκδοτο υλικό αλλά και οικογενειακά γραπτά ενθυμήματα:

1. Τη φιλία τού Κωνσταντίνου ‘Ι. Μυριανθόπουλου με τον ‘Ιωάννη Μαλαχία, όπως προκύπτει απὸ τα δύο πρώτα ταξίδια του πρώτου εἰς Ἴκαρον καὶ τὴν ἐπιστροφή του στὴν Κύπρο.

2. Τὴν αλληλογραφία του Κωνσταντίνου ‘Ι. Μυριανθόπουλου μὲ τὸν ῎Ιωνα Στ. Δραγούμη (Δεκέμβριος 1911-Σεπτέμβριος 1915) καὶ τὴν αναφορά (πολεμική ανταπόκριση) για τὰ γεγονότα ποὺ ακολούθησαν τις κρίσιμες δύο ἑβδομάδες μετὰ τὴν ἐπανάσταση τῆς 17ης ‘Ιουλίου 1912.

3. Τὴν ἀφήγηση τῶν γεγονότων τῆς ‘ Επανάστασης ἀπὸ τὸν Ἠλία Γ. Φουντούλη (1900-1999), αὐτόπτη μάρτυρα ποὺ τότε ἦταν μόλις δωδεκαετής.

4. Την τραγικὴ ιστορία του Φίλιππου Πυροβολικοῦ, Τσακουμάκου, όπως τὴ δημοσίευσε ὁ —καὶ κοινωνικὰ εὐαίσθητος— Μυριανθόπουλος, σε συνέχειες, στὴν ἐφημερίδα «Κήρυξ» ποὺ κυκλοφορούσε στὴν Κύπρο, καὶ τὸ πώς αυτὴ ἡ ιστορία έφτασε στις μέρες μας μέσα απὸ την προφορική παράδοση.

5. Παράρτημα μὲ τούς προλόγους-επιλόγους-περιεχόμενα ἀπὸ τοὺς δύο ανέκδοτους τόμους τῶν Ἰκαριακῶν ποὺ έγραψε ὁ Κωνσταντῖνος ‘Ι. Μυριανθόπουλος τὸ 1937, ἐπὶ τῇ 25ετηρίδι ἀπὸ τὴν ἐπανάσταση.

Το βιβλίο του Φουντούλη δεν είναι μόνο μια κιβωτός μνήμης της τοπικής ιστορίας επαναφέροντας στο προσκήνιο ήρωες και καπετάνιους όπως ογιατρός Ιωάννης Μαλαχίας, ο Χ. Παμφίλης, ο Γεώργιος Φουντούλης (παππούς του συγγραφέα), ο Ζαχαρίας Καπνιστός, ο Ζαχαρίας Μωραΐτης, ο αυτοσχέδιος οπλαρχηγός παπα-Κωνσταντίνος Κουλουλίας, ο μακεδονομάχος επαναστάτης της Ικαρίας, της Σάμου και της Βορείου Ηπείρου Ευάγγελος Κουκουδέας  αλλά βάζει και μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα ψηφίδα για τους ήρωες πίσω από τα χαρακώματα των Βαλκανικών Αγώνων. Τα δίκτυα κατασκοπείας και αντικατασκοπίας που αναφέρονταν στον Βενιζέλο αλλά και τον ζήλο ανθρώπων στην προσπάθεια της εθνικής ολοκλήρωσης.

Χρυσόστομος Φουντούλης

Οι Αιγαιομάχοι της Ικαρίας

Κωνσταντίνος Ι. Μυριανθόπουλος – Ιων Δραγούμης: Τεκμήρια της κοινής τους δράσης για την απελευθέρωση της Ικαρίας (1912)

Εκδ. Χρονικό, 2024, σελ. 328

Τιμή 18 ευρώ