«Οι ψαλμοί της Μεγάλης Εβδομάδας είναι υψηλή ποίηση»
Ο εσωτερικός περίβολος του Αγίου Κωνσταντίνου του Κολωνού είναι μια μικρή κοινότητα ανθρώπων που τον φροντίζουν, όπως και τον κήπο του. Ολα εδώ, πρωί-βράδυ, λειτουργούν αρμονικά και άρτια οργανωμένα και την όλη ατμόσφαιρα συμπληρώνει η καλοζυγισμένη αφήγηση του Φώτη Γιαννακάκη, όχι απλώς πρωτοψάλτη τού εν λόγω ναού αλλά και ενός εκ των μεγαλύτερων ψαλτάδων της Ελλάδας. Η Μεγάλη Εβδομάδα που διανύουμε είναι μια καλή αφορμή να μας μυήσει στα της ψαλτικής και της λαμπρής πορείας του που ξεκινάει από το Πέραν της Πόλης.
Πώς ξεκινάτε να ψάλλετε στον ναό του Αγίου Κωνσταντίνου;
Είμαι εδώ από το 2000. Μια εικοσιπενταετία. Ημουν στην Ευαγγελίστρια πριν. Εδώ ήταν ο αείμνηστος Κλήμης Φιλίππου και με κάλεσε στον ναό αμέσως. Είμαι πάρα πολύ ευχαριστημένος. Εχω αγαστή συνεργασία με όλους/ες.
Ανανεώνεται ο κόσμος; Είστε σε μια λαϊκή γειτονιά σαν τον Κολωνό και άρα έχετε εικόνα.
Βλέπω όντως πως επανέρχεται στην εκκλησία και με νέους. Οταν το Πάσχα στην Ανάσταση γίνεται μετά η λειτουργία, συν τω χρόνω ο κόσμος που μένει να ακούσει αυξάνεται. Και θέλει να ζήσει αυτή τη θεία λειτουργία της Αναστάσεως.
Είστε από την Κωνσταντινούπολη…
Είμαι βέρος, γεννήθηκα εκεί, στο Πέραν. Το 1955 έγινε η «νύχτα των κρυστάλλων», τα Σεπτεμβριανά. Εσπασαν μαγαζιά, λεηλάτησαν σπίτια. Το γεγονός αυτό το έζησα σαν παιδί. Στον δρόμο ήταν όλα τα προϊόντα των καταστημάτων χυμένα κι έκανες ελιγμούς για να περπατήσεις. Το 1964 ήμουν 14 ετών, στους δεύτερους διωγμούς. Πιστεύω – είμαι και πρόεδρος των απελαθέντων – πως ήταν σχέδιο των Τούρκων που ξεκίνησε το 1932. Είχαν βάλει έναν φόρο σε Ελληνες, Εβραίους και Αρμένηδες και αν δεν τον κατέβαλλες, πήγαινες στα κάτεργα. Παίρνανε τις περιουσίες. Επρεπε να εξαγοράσεις την ποινή σου έτσι. Αν είχες σπίτι το πουλούσες εξευτελιστικά για να πληρώσεις. Μετά ήλθε το 1955, φέρανε ορδές από τη βαθιά Ανατολή. Το δικό μας σπίτι το γλίτωσε ένας αρμένης ράφτης, είχε βάλει μια μεγάλη τουρκική σημαία. Δίπλα υπήρχε ένα μπακάλικο που το ρημάξανε. Διάβαζες από τις εφημερίδες και αν ήταν το όνομά σου, πήγαινες στην αστυνομία και σου λέγανε πως σε τρεις μέρες θα φύγεις. Αυτό ήταν πολύ σκληρό.
Κι έρχεστε Ελλάδα το 1964…
Με μια βαλίτσα. Εγώ, ο αδελφός μου, η μητέρα μου και η γιαγιά μου. Ο πατέρας μου έμεινε εκεί λίγο ακόμη.
Ψέλνατε ήδη;
Ερχεται μια επιτροπή στο δημοτικό σχολείο για να επανδρώσει τα αναλόγια του ιερού ναού των Εισοδίων της Παναγίας. Αρχίσαμε από το ιερό σαν παππαδάκια, μετά μας άκουσαν πώς ψέλνουμε, μας τέσταραν μην είμαστε παράφωνοι, και με ενέταξαν στο αριστερό αναλόγιο. Στην τετάρτη δημοτικού ήμουν. Αρχισα τα μαθήματα, τα ευλογητάρια του Ορθρου, το Κέλευσον κι όλα αυτά.
Ποιοι είναι τότε οι μεγάλοι ψαλτάδες στην Πόλη;
Και ποιοι δεν ήταν. Ξεχώριζαν αυτοί του Πατριαρχείου. Εκεί ήταν ο άρχων πρωτοψάλτης Θρασύβουλος Στανίτσας. Μετά το 1964 ήλθε εδώ, ήταν εκ των πρώτων δέκα που απελάθηκαν. Αυτός είναι το μεγάλο όνομα.
Γιατί ξεχώριζε; Και ρωτώ γιατί, για παράδειγμα, υπάρχει τότε και ο Κωνσταντίνος Πρίγγος.
Οταν έψελνε αναδυόταν λιβάνι. Τόσο σε συγκινούσε η φωνή του, οι εκτελέσεις του. Στο Πατριαρχείο υπήρχε ένας κανόνας που δεν μπορούσες να ψάλεις ό,τι ήθελες. Του Πρωγάκη, του Κουκουζέλη, του Ιωάννου – μόνον τα κλασικά μαθήματα. Οταν ήλθε εδώ είπε: «Είμαι ελεύθερος να ψάλω ό,τι θέλω». Εψαλλε για χρόνια στον Αγιο Δημήτριο Αμπελοκήπων. Υπήρχαν κι άλλοι, όπως ο Δημήτριος Μαγούρης, ο μετέπειτα δάσκαλός μου, αυτός ήταν στην Αγία Τριάδα. Εδώ όταν ήλθε πήγε πρώτα στο Ηράκλειο της Κρήτης και μετά πήγε στην Καισαριανή και εκεί τον γνώρισα. Δάσκαλος και πατέρας μου ήταν ο Κωνσταντίνος Μαφίδης, ψάλτης της Μονής Μπαλουκλί. Αυτός, μετά τα πρώτα βήματα που κάναμε, μας έμαθε τα μουσικά. Τυχαίως βρέθηκα στο λεωφορείο εδώ με τον δάσκαλο. Και έτσι πήγα στον Αγιο Νικόλαο Καισαριανής. Πήγα εκεί, έμεινα τρία χρόνια και μετά στην Παναγίτσα Καισαριανής με τον Μαγούρη. Εκεί ζυμώθηκα, είχα μεγαλώσει κιόλας.
Τι σας ελκύει στην ψαλτική τέχνη; Το θεολογικό ή το αμιγώς μουσικό μέρος;
Είναι μια έκφραση που συνδυάζεται και με τον χαρακτήρα του κάθε πρωτοψάλτη. Εμένα μου αρέσει να δίνω το εκατό τοις εκατό, όχι μόνο στο χερουβικό αλλά ακόμη και στο πώς λέω το «αμήν». Ετσι το αισθάνομαι εγώ γιατί περνάει και στον κόσμο. Κάτι που παίρνεις εσύ, το δίνεις και προκαλείς ψυχική ανάταση. Γι’ αυτό δεν είναι τυχαίο πώς μετά το τέλος της θείας λειτουργίας θα έρθει πάντα κάποιος να σου πει πως ήταν ωραία.
Πέραν του κόσμου, ποια η μεγαλύτερη διάκρισή σας;
Ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος μου έδωσε το 2012 το οφίκιο του Αρχοντος Πρωτοψάλτου της Αγιοτάτης Αρχιεπισκοπής Κωνσταντινουπόλεως. Ολοι, Καραμάνης, Ταλιαδώρος, Θεοδωρόπουλος, ήταν εκεί. Εδώ είμαι πρωτοψάλτης. Με φώναξε ο Ελευθέριος Κατσαΐτης να αναλάβω στην Ευαγγελίστρια. Και το 1976-77 πήρα το πρώτο οφίκιο. Και τον Οκτώβρη που μας πέρασε, η Μονή Ξενοφώντος μου έδωσε το μετάλλιο του Αγίου Γεωργίου, το ανώτερο που δίνει ο ηγούμενος εκεί. Η αγάπη βέβαια του κόσμου δεν μετριέται. Οπως όταν πήγα στις ΗΠΑ. Τώρα πάω στο Μπρονξ να ψάλω, πάω τέταρτη φορά. Με φιλοξένησαν αβραμιαία στην Αμερική και ο κόσμος είναι δεμένος με την εκκλησία, είναι το αποκούμπι του.
Είμαστε στη Μεγάλη Εβδομάδα. Τι σημαίνει αυτό για έναν ψάλτη;
Η Μεγάλη Εβδομάδα περικλείει εκτός από θεολογικά κείμενα και ανεπανάληπτη μουσική. Ο Πρίγγος έφτιαξε τόσο ωραία φόρμιγγα που την ψάλλουν όλοι. «Καλύτερη από αυτήν δεν υπάρχει» είχε πει ο Στανίτσας. Εβαλε τα θεμέλια να ψάλουμε τους κανόνες γρήγορα, πιο συντετμημένα. Για κάθε ψάλτη η Μ. Εβδομάδα είναι το ιερότερο και πιο όμορφο ψάλσιμο. Τόσο συγκινούμαι που δεν μπορώ να αποδώσω πολλές φορές. Υψηλή ποίηση.
Δύσκολα γίνεται κάποιος ψάλτης…
Θέλω να πω πόσο χρόνο, κόπο, έξοδα απαιτούνται για να φτάσει να ψάλλει σωστά κάποιος. Το πρώτο στάδιο είναι να πας δίπλα σε έναν καλό ψάλτη και να ακούς. Θέλει θυσίες. Το δεύτερο είναι πως πρέπει να μάθεις μουσικά. Μπορεί να πας σε ένα ωδείο. Πόσα χρόνια; Πέντε για να πάρεις πτυχίο ή ακόμη δύο, επτά. Μετά, θα βρει εκκλησία να ψάλλει; Εργασιακά είμαστε στον Μεσαίωνα. Ερχονται παρ’ όλα αυτά νέοι να μάθουν. Είμαστε ερμηνευτές πάνω απ’ όλα.