Ο «δεκάλογος» των Αζτέκων για μια καλύτερη ζωή

Οι αρχαίοι Αζτέκοι δεν συγκαταλέγονται συνήθως στους σημερινούς γκουρού της αυτοβελτίωσης. Ομως η φιλοσοφία τους, που διασώθηκε σε καταγραφές της περιόδου μετά την ισπανική κατάκτηση, προσφέρει εντυπωσιακά πρακτικά εργαλεία για τη σύγχρονη ζωή. Σε αντίθεση με τον στωικισμό ή τον βουδισμό, που δίνουν έμφαση στην εσωτερική αναζήτηση ως μονοπάτι για μια καλύτερη ζωή, οι Αζτέκοι πίστευαν ότι πρέπει να ξεκινάς από το περιβάλλον σου, τις σχέσεις σου, το σώμα και τον λόγο σου. Για εκείνους, η σοφία ξεκινά απέξω προς τα μέσα. Ακολουθούν δέκα μαθήματα γι’ αυτόν τον «εξωτερικό δρόμο», ξεκινώντας από αυτά που ξεκαθαρίζουν τους στόχους της ζωής.

Δεν επιδιώκεις πραγματικά την ευτυχία – απλώς νομίζεις ότι το κάνεις

Η επιδίωξη της ευτυχίας είναι κατοχυρωμένη στο Σύνταγμα των ΗΠΑ. Ο Αριστοτέλης έγραψε τόμους για τον ρόλο της ως ύψιστου σκοπού της ζωής πάνω από 2.000 χρόνια νωρίτερα. Παρόλο που είναι θεμελιώδης έννοια στον πολιτισμό μας, οι Αζτέκοι είχαν πιο ρεαλιστική προσέγγιση. Η «ευτυχία», όταν δεν πρόκειται για κάποιο σύνθετο φιλοσοφικό όρο, είναι παροδική και συχνά ακολουθείται από το αντίθετό της: πόνο ή τουλάχιστον κόπωση.

Αυτό σημαίνει πως η «ευτυχία» δεν είναι κατάλληλος στόχος ζωής, όσο εύλογος κι αν φαίνεται αρχικά. Αυτό που πραγματικά επιδιώκεις είναι κάτι βαθύτερο, που οι Αζτέκοι το παρομοίαζαν με τη ριζωμένη σταθερότητα: να είσαι γερά γειωμένος στο σώμα, τον νου, την κοινωνία και τη φύση. Κάνουμε θυσίες για τους φίλους και τα παιδιά μας και νιώθουμε ότι η ζωή μας βελτιώνεται εξαιτίας αυτών. Αυτό ακριβώς ήταν το νόημα για τους Αζτέκους.

Αυτά που κάνουν τη ζωή άξια να τη ζεις, την κάνουν και ευάλωτη

Μια δεύτερη ιδέα, που συναντάται και στον στωικισμό και στον βουδισμό, είναι ότι επιδιώκεις μια ζωή άτρωτη. Δηλαδή, αν είσαι καλός άνθρωπος, τίποτα ουσιαστικό δεν μπορεί να σου αφαιρεθεί από τις αντιξοότητες ή τις τραγωδίες της ζωής.

Οι Αζτέκοι θα διαφωνούσαν. Τα καλύτερα πράγματα στη ζωή – όπως η αγάπη, η ακεραιότητα και η δικαιοσύνη – σε εκθέτουν και σε πόνο. Ο Εμιλιάνο Ζαπάτα, λαϊκός επαναστάτης στο Μεξικό, που μιλούσε τη γλώσσα Νάουατλ και ήταν πιστός στον λαό του, πέθανε νέος επειδή αρνήθηκε να προδώσει τις αξίες του. Η ηθική των Αζτέκων αγκαλιάζει αυτήν την ένταση: το νόημα προκύπτει από επιλογές που ενέχουν ρίσκο. Μια ζωή «καλά ριζωμένη» αποδέχεται τον πόνο ως μέρος του τιμήματος που της προσδίδει σημασία.

Οι σοφοί δεν σκέφτονται μόνοι τους

Είναι δελεαστικό να πιστεύεις πως αν ήσουν αρκετά έξυπνος, θα είχες όλες τις απαντήσεις. Τείνουμε να εξιδανικεύουμε το «μοναχικό πνεύμα» που ξέρει καλύτερα από όλους. Ομως για τους Αζτέκους, δεν χρειάζεται να τα καταφέρνεις μόνος, αν ζεις σε μια υγιή κοινότητα φίλων και οικογένειας. Η καλή σκέψη γίνεται μέσα σε καλές ομάδες.

Οι Αζτέκοι έκαναν οργανωμένες ομαδικές συζητήσεις, όπου ακόμη και οι νέοι είχαν λόγο, αν και η εμπειρία είχε τη δική της βαρύτητα. Θα σου πρότειναν να δημιουργήσεις τον δικό σου «κύκλο αποφάσεων», και να ελέγχεις τους στόχους σου με άτομα που σε προκαλούν και σε στηρίζουν. Αν σκέφτεσαι μόνος σου, πιθανώς δεν σκέφτεσαι όσο καλά μπορείς.

Το μεγάλο θάρρος προέρχεται από μικρά πράγματα

Οι ιστορίες ηρωισμού των Αζτέκων κατά την περίοδο της αποικιοκρατίας είναι αμέτρητες. Για παράδειγμα, ο Κορτές απέκτησε έναν γιο, τον Μαρτίν, με μια ιθαγενή γυναίκα. Αν και ο Μαρτίν θα έπρεπε να έχει πολιτική προστασία, αφέθηκε στο έλεος των Αρχών μετά τον θάνατο του πατέρα του. Τον βασάνισαν φρικτά προσπαθώντας να του αποσπάσουν ψευδή ομολογία. Ο Μαρτίν δεν λύγισε ποτέ.

Τέτοιες αντοχές ίσως οφείλονται εν μέρει στον χαρακτήρα, αλλά πιθανότατα έμαθε και τις μεθόδους καλλιέργειας θάρρους που δίδασκαν οι Αζτέκοι μέσω επαναλαμβανόμενων μικρών δυσκολιών. Δεν επιδίωκαν την άνεση. Τα παιδιά μάθαιναν να σκουπίζουν πριν απ’ την αυγή, να κουβαλούν βαριά ξύλα, να μένουν ξύπνια ως αργά. Μαζί με αυτά, τους μάθαιναν να τραγουδούν καθώς εργάζονται και να ελέγχουν τη στάση τους. Το θάρρος ξεκινά μικρό και δυναμώνει.

Το να είσαι ευάλωτος κοινωνικά καλλιεργεί τη σταθερότητα

Ζούμε κάτω από το συνεχές βλέμμα των άλλων. Αν όμως θέλεις να ζήσεις τη δική σου ζωή, και όχι αυτή που «άλλοι» σου υπαγορεύουν, πρέπει να μάθεις να αγνοείς το βλέμμα τους. Αν θέλεις να ζήσεις καλά, να διατηρήσεις την αίσθηση της προσωπικής σου αξίας, πρέπει να μάθεις τι είναι πραγματικά πολύτιμο. Ενας πατέρας αναφέρεται περήφανα ότι έκανε σκληρές, ταπεινές δουλειές για να αναθρέψει τον γιο του, χωρίς να κλέψει ούτε έναν κόκκο.

Αυτή η ικανότητα καλλιεργείται μέσω της στρατηγικής του ευάλωτου: κάνε κάτι ελαφρώς ντροπιαστικό, πες την αλήθεια όταν είναι άβολο, άσε τη μάσκα σου να πέσει. Ετσι κερδίζεις απόσταση από το βλέμμα των άλλων.

Η θέληση δεν είναι ένα πράγμα, είναι τρία

Ενα παράδοξο που παρατήρησα στο πανεπιστήμιο ήταν ότι μπορούσα να διαβάζω ώρες βαρετά βιβλία, αλλά δεν μπορούσα να αντισταθώ σε ένα μπισκότο. Οι Αζτέκοι αντιμετώπισαν αυτό το παράδοξο διαιρώντας τη θέληση σε τρεις μορφές:

Ορμή (δράση με ένταση),

Αντοχή (σταθερή προσπάθεια), και

Πειθαρχία (αντίσταση στον πειρασμό).

Χρειάζεσαι διαφορετικά εργαλεία για διαφορετικές προκλήσεις. Είναι άλλο να τρέξεις σε ένα πλημμυρισμένο υπόγειο κι άλλο να αντισταθείς στο γλυκό το βράδυ. Πρέπει να εκπαιδευτείς σε όλα αυτά.

Οταν έχεις μπει σ’ έναν δρόμο, είναι πιο εύκολο να παραμείνεις

Η συνέπεια φέρνει περισσότερη συνέπεια. Οι μαθητές των Αζτέκων σκούπιζαν καθημερινά πριν απ’ την ανατολή και διατηρούσαν τα δωμάτιά τους καθαρά. Σήμερα, αυτό μπορεί να σημαίνει να αφιερώνεις 15 λεπτά τη μέρα για μια ξένη γλώσσα ή να στρώνεις το κρεβάτι σου. Ο,τι κι αν είναι, σύνδεσέ το με μια υπάρχουσα συνήθεια για να χτίσεις περισσότερη συνέπεια.

Πρέπει να εξασκηθείς στις επιθυμίες για να τις ξεπεράσεις

Οι Αζτέκοι νήστευαν όχι για να ντροπιάσουν το σώμα, αλλά για να το εκπαιδεύσουν. Η νηστεία συνοδευόταν από γιορτές και χρησιμοποιείτο ως μέσο άσκησης της πειθαρχίας, ενός είδους ισχυρής θέλησης που αντιστέκεται στον πειρασμό. Στόχος ήταν η αυξημένη επίγνωση των αντιδράσεών σου. Για παράδειγμα, παρατηρείς ότι η πείνα έρχεται σε κύματα, δεν αυξάνεται απεριόριστα. Η επιθυμία, όπως και το συναίσθημα, μπορεί να ξεπεραστεί αν ξέρεις τι να περιμένεις και γιατί την αντέχεις.

Ο,τι βγαίνει από τα χείλη σου, διαμορφώνει τη σκέψη σου

Οι Αζτέκοι έδιναν μεγάλη σημασία στον «σωστό λόγο» ως μέσο ευθυγράμμισης των εξωτερικών συνηθειών με τις εσωτερικές αξίες. Τα λόγια, μόλις ειπωθούν, κατευθύνουν το μυαλό σου προς συγκεκριμένες σκέψεις. Εκπαίδευαν τα παιδιά να μιλούν προσεκτικά, με ειλικρίνεια, ταπεινότητα και να αποφεύγουν το κουτσομπολιό. Σύγχρονοι ψυχολόγοι, όπως ο Robert Cialdini, έχουν φτάσει σε παρόμοια συμπεράσματα. Ο,τι λες φανερώνει σκέψεις και επηρεάζει τις προσδοκίες σου. Πρόσεξε λοιπόν: τα λόγια σου σε διαμορφώνουν.

Γιατί οι σοφοί ακολουθούν τον εξωτερικό δρόμο

Οι Αζτέκοι πίστευαν ότι η σοφία ξεκινά όχι από την ενδοσκόπηση, αλλά από τη συνήθεια, το τελετουργικό και το περιβάλλον. Καθάρισε τον χώρο σου. Μίλα με προσοχή. Φάε συνειδητά. Χτίσε συνήθειες που εκπαιδεύουν το σώμα σου και ευθυγραμμίζουν το μυαλό σου. Και τότε ο εσωτερικός σου κόσμος θα έρθει σε αρμονία.

Δεν χρειάζεται να τα βρεις πρώτα με τον εαυτό σου πριν βάλεις σε τάξη το σπίτι σου. Ο εξωτερικός δρόμος μπορεί να είναι το μονοπάτι προς την εσωτερική σου γαλήνη.

Ο Sebastian Purcell είναι αναπληρωτής καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Suny-Cortland της Νέας Υόρκης. Ειδικεύεται στην ηθική, τη φιλοσοφία των Αζτέκων και τη μαθηματική λογική. Είναι συγγραφέας του «Discourses of the Elders: the Aztec Huehuetlatolli, a First English Translation» και πιο πρόσφατα του «The Outward Path: The Wisdom of the Aztecs»