تأملات انتخاباتی؛ انتخابات و مردمسالاری
سخن از فلسفه و غایت انتخابات، غایبِ بزرگِ حوزه عمومی است که اگر به هر جهت برای دیگران مهم نباشد علاقمندان به دانش سیاست نمی توانند بدان توجه نکنند. اخلاق حرفه ای و وجدان علمیِ سیاست-پژوهشی طرح چنین پرسشی را نه اقتضا که الزام می کند؛
داود فیرحی
انتخابات زمستان ۹۸ در راه است و روند اجرایی آن کلید خورده است. عده ای داوطلب نمایندگی مجلس مقننه هستند، برخی اعراض کرده، گروهی سلب صلاحیت شده اند. برخی یارِ تایید در بر و عده ای چشم بر درِ نهادهای نظارتی اند. طبق معمول، شهروندان نیز به سه دسته حامیان، متحیران، و مخالفان مشارکت و رأی تقسیم شده اند.
لیکن سخن از فلسفه و غایت انتخابات، غایبِ بزرگِ حوزه عمومی است که اگر به هر جهت برای دیگران مهم نباشد علاقمندان به دانش سیاست نمی توانند بدان توجه نکنند. اخلاق حرفه ای و وجدان علمیِ سیاست-پژوهشی طرح چنین پرسشی را نه اقتضا که الزام می کند؛
انتخابات چیست؟ برای چیست؟ چگونه انجام می گیرد؟ چرا وچگونه “باید” انجام گیرد؟
پژوهشگران حوزه “انتخابات”، مثل هر “عمل مدنی بشر” با پرسش های مهمی مواجه اند که برخی نظری و برخی نیز از جنس سیاستگزاری است؛
۱- معیار و ارکان یک “انتخاب صحیح ” چیست؟ یک شهروند ایرانی چگونه می تواند انتخابات صحیح و ناصحیح، درست و نادرست، کامل و ناکامل را تشخیص دهد؟
۲- مختصات یک انتخابات ناقص و معیوب چیست؟ در چه صورتی و چگونه می توان تشخیص داد که یک انتخابات ناقص و معیوب است؟
۳- مختصات یک انتخابات فاسد و باطل چیست؟ در چه صورتی و چگونه می توان تشخیص داد که یک انتخابات ناقص و معیوب است؟
۴- چگونه و با چه معیارهایی می توان تشخیص داد که انتخابات خاص و مشخصی( مثل همین انتخابات زمستان ۹۸) مصداق کدام یک از عناوین ثلاثه؛ صحیح، ناقص، و فاسد است؟
۵- به فرض اختلاف در داوری، چه مرجع یا مراجعی داور نهایی است و چرا چنین است و یا چنین باید باشد؟
تأمل در این پرسش ها و تلاش در یافتن پاسخی معتبر و مقبول، اگر مهم تر نباشد، اهمیتی کمتر از انجام انتخابات ندارد.
نیاز به توضیح نیست که هر نوع مردمسالاری، اعم از دینی و غیر آن، محتاج انتخابات است، لیکن، چنین نیست که هر انتخاباتی ملازم دموکراسی باشد. به عبارت دیگر،در دموکراسی های نمایندگی، هر نظام جمهوری مستلزم انتخاب است، اما هر انتخاباتی جمهوریت نمی آورد؛ هر گردی لزوما گردو نیست.
بدین سان، یک انتخابات یا نظام انتخاباتی، اگر ارکان آن به درستی ایضاح و مراقبت نشود، چه بسا بیراهه رود و سر از جمهوری های نمایشی در آورد و سرکنگبین صفرا فزاید.