توحید و مراتب چهارگانهٔ آن

شرک فقط در این منحصر نیست که انسان احدی را با خدا همتا و برابر قرار دهد؛ بلکه حقیقت شرک، این است‌ که انسان هر کاری را که شعار عبودیت و بندگی است و خداوند آن را به ‌ذات خود اختصاص داده است، برای کس دیگری انجام دهد؛ مانند این‌که برای غیرِ خدا سجده نماید، یا نذر و ذبح برای غیر ‌الله بکند، یا هنگام مشکلات از ‌غیر خدا استغاثه کند، یا اعتقاد داشتن به این‌که جز خدا کسی دیگر هر کجا حاضر و ناظر است و قدرت تصرّف دارد.

اساس عبودیت و بندگی بر تصحیح عقیده و ایمان استوار است. کسی که در عقیده‌اش خلل وارد شود یا ایمانش دستخوش فساد گردد، هیچ عمل و عبادتی از او پذیرفته نمی‌شود. اما کسی که عقیده‌اش صحیح و ایمانش درست باشد، عمل اندک او بسیار تلقّی می‌شود. ازاین‌رو، بر هر انسانی لازم است که برای تصحیح عقیده و ایمانش از هیچ کوششی دریغ نورزد و تحصیل ایمان و تصحیح عقیده را هدف نهایی زندگی خود قرار دهد و از این مهم به هیچ قیمتی کوتاه نیاید و در این راستا لحظه‌ای تأخیر نکند.

مراتب چهارگانۀ توحید از دیدگاه امام شاه‌ولی‌الله دهلوی رحمه‌الله

۱ـ واجب‌الوجود، فقط ذات الله است و هیچ موجود دیگری واجب‌الوجود نیست؛

۲ـ آفریننده عرش و آسمان‌ها و زمین و تمام موجودات عالم هستی، فقط الله است؛
کتاب‌های آسمانی در مورد این دو مرتبه توحید، زیاد بحث نکرده‌اند و مشرکان عرب و یهود و نصارا نیز در این‌باره اختلافی نداشتند؛ بلکه قرآن مجید تصریح می‌کند که نزد آنان این دو مرتبه توحید از مسلّمات بودند.

۳ـ هر آنچه در آسمان‌ها و زمین است تدبیر و فرمانروایی آن، فقط به دست «الله» است؛

۴ـ به‌جز «الله» هیچ‌کس شایسته و مستحقّ عبادت نیست.
مرتبه سوّم و چهارم لازم و ملزوم یکدیگراند. قرآن مجید در این دو مورد، مفصّل بحث می‌کند و به شبهات و ایردات کفّار قاطعانه پاسخ می‌گوید و آنها را ردّ می‌کند.

از این امر، این حقیقت روشن می‌شود که شرک فقط در این منحصر نیست که انسان احدی را با خدا همتا و برابر قرار دهد؛ بلکه حقیقت شرک، این است‌ که انسان هر کاری را که شعار عبودیت و بندگی است و خداوند آن را به ‌ذات خود اختصاص داده است، برای کس دیگری انجام دهد؛ مانند این‌که برای غیرِ خدا سجده نماید، یا نذر و ذبح برای غیر ‌الله بکند، یا هنگام مشکلات از ‌غیر خدا استغاثه کند، یا اعتقاد داشتن به این‌که جز خدا کسی دیگر هر کجا حاضر و ناظر است و قدرت تصرّف دارد. اینها اموری هستند که موجب شرک می‌گردند.

در این خصوص، هیچ ‌فرقی میان انبیا و اولیا و جن‌ها و شیاطین و دیو و پری‌ها وجود ندارد. پس هرکسی با آنها چنین سلوک و رفتاری بکند مشرک می‌شود. به‌همین دلیل، خداوند متعال، یهود و نصارا را که درباره علما و راهبان خود، مرتکب غلوّ شده بودند مانند مشرکان نکوهش کرده و آنان را واجد اوصاف مشرکان و بت‌پرستان دانسته است، و همان‌طور که بر مشرکان منحرف و گمراه، اظهار خشم نموده، یهود و نصارا را نیز مورد خشم و غضب قرار داده است؛ چنان‌که می‌فرماید: «إتّخذوا أحبارهم و رهبانهم أرباباً من دون الله و المسیح ابن مریم و ما أمروا إلّا لیعبدوا إلهاً واحداً لا إله إلا هو سبحانه عمّا یشرکون»[توبه: ۳۱]؛ کشیشان و دیرنشینان خود را به جای خداوند، به خدایی گرفته‌اند، و [نیز] مسیح بن مریم را [به خدایی گرفته‌اند]؛ حال آنکه فرمان نیافته‌اند مگر آنکه معبود یگانه را بندگی کنند. معبود [راستینی] جز او نیست. او از آنچه شرک می‌آورند، [بس] پاک [و منزّه] است.
__________________

اقتباس از کتاب «آیین زندگی در پرتو کتاب و سنّت»، ص ۸۱ ـ ۸۴/ تألیف علامه سید ابوالحسن ندوی رحمه‌الله/ ترجمه: مفتی محمدقاسم قاسمی]

منبع: سنی آنلاین