مازیار شکوری گیل چالان: "نهضت سلفیه از ابن تیمیه تا داعش و چرایی مداخله نظامی ایران در منطقه"

متن حاظر گفتگوی یکی از دوستان پیرامون نهضت سلفیه و جریان های تکفیری با بنده بوده که قرار بود ابتدا در داخل کشور منتشر شود اما، به دلایلی این امر مقدور نشد. از آنجا که در این گفتگو سعی بر آن بوده تا میراث تفکر سلفیه و بروز تکفیری آن را از زاویه اعتقادی و سیاسی مورد بررسی قرار دهم تصمیم بر آن شد تا متن پیاده شده گفتگو را برای نشر در اختیار سایت های خبری قرار دهم. در این گفتگو به ریشه های اعتقادی سلفیه از ابن تیمیه تا محمد ابن عبدالوهاب، سید قطب، اخوان المسلمین و القاعده و مدارس حقانی پاکستان پرداخته ام. ریشه های سیاسی و نزاع میان اخوان و سعودی از یک سو و مرحوم جمال عبدالناصر از سوی دیگر و همچنین ریشه های درگیری تاریخی اخوان المسلمین در سوریه با حافظ اسد و بسیاری از مسائل دیگر را من جمله مسائل عراق و سوریه و نقش تاریخی غرب در تجهیز جریان های سلفیه را مورد بحث قرار داده ام که امید است مفید واقع شود.

 سئوال: اخیرا در نوشته هایتان از مداخله نظامی نظام جمهوری اسلامی در عراق و بالاخص سوریه حمایت کرده اید. چندی قبل هم در گفتگویی که داشتید خواهان مداخله نظامی ایران در مسئله قره باغ بودید. علت این دیدگاه در کجاست؟

جواب: مسائل پیش آمده در افغانستان، عراق و سوریه مسائل مهمی هستند که به یک بحران وسیع و عمیقی در منطقه تبدیل شده اند. برای تحلیل این قضیه می باید بازیگران مختلف این قضیه را در منطقه و جهان دید و مورد تحلیل و بررسی قرار داد. مسئله ای که امروز در منطقه پیش آمده و منطقه را ویرانه و آواره نشین کرده است بدون تحلیل تاریخی و عقیدتی طرف های بازیگر قابل فهم نبوده و نخواهد بود. مسئله بسیار مهم است و ریشه در گذشته دارد اما اکنون فقط ظهور و بروز یافته است. در تمام این مناطق جریان های سلفی تکفیری رشد کرده اند. جریان هایی که هم به لحاظ عقیدتی می باید مورد بررسی قرار گیرند و هم به جهت روابطشان با غرب و منافع غربی ها در منطقه.

سئوال: به نظر شما نقش ایران در مساله ی قره باغ باید چگونه باشد و نظام جمهوری اسلامی باید چه سیاستی را اتخاذ کند ؟

جواب: در گفتگوی قبل گفته بودم که ایران می باید در مسئله قره باغ مانند سوریه و عراق مداخله نظامی می کرد چرا که در قره باغ هم همان بازیگران وارد ماجرا شده بودند. اسرائیل که هر جا بحث تجزیه طلبی است یک سو ماجرا است. اردوغان اخوانی و سلفی های تکفیری که اردوغان آنها را از لیبی و سوریه وارد قره باغ کرد ، هم اکنون استقرار این نیروها با توجه به سیاست های غرب و اسرائیل و باورهای گروه های سلفی تکفیری هر لحظه میتواند برای ما خطرناک باشد. ببینید همانطور که می دانید اسرائیل یعنی بهتر بگوییم نهضت صهیونیسم با آرمان نیل تا فرات بنا نهاده شده و برای این منظور خواهان کلنگی کردن منطقه به وسیله جنگ و تجزیه کشورهای بزرگ به کشورهای کوچک است. غربی ها هم با توجه به منافعی که در منطقه دارند کشورهای قدرتمند را تحمل نخواهند کرد، آنها هم همیشه همین رویه را در پیش گرفته اند. نیروهایی که در این میان بکار اسرائیل می آیند جریان های قومی تجزیه طلب و نزاع های مذهبی هستند. شما در بحث رفراندوم کردستان عراق برای جدایی از عراق دیدید حامیان بارزانی همه جا پرچم اسرائیل را هوا می کردند. در باکو هم سر مسئله قره باغ همین طور بود. اسرائیل بیشترین کمک ها را به علیوف کرد و تمامی تئوری های تجزیه طلبانه و تاریخ سازی در آن سوی ارس را برای باکو انجام میدهد تا در این سمت ارس ، تجزیه طلبان پان ترک را علیه ایران و برای جدایی آذربایجان از ایران بشوراند. مضافاً اگر قبلا سلفی های تکفیری مانند طالبان فقط در افغانستان فعال بودند و نیروهای القاعده و دیگر جریان های سلفی در افغانستان صاحب حیاط خلوت بودند اکنون با حمله به عراق و حمایتشان از مخالفان اسد به طور عجیبی در این مناطق هم پا گرفته اند. در لیبی هم همچنین. این مسئله برای منطقه و بالاخص ایران بسیار خطرناک است. به همین جهت معتقدم ایران باید در قره باغ مداخله نظامی میکرد. از سوی دیگر مسئله ترکیه هم هست. یعنی اردوغان اخوانی با ایدئولوژی نئوعثمانی همانطور که چشم به تمامی خاک عثمانی سابق مانند عراق و سوریه دارد بی شک به خاک ایران نیز چشم دارد. به همین جهت استقرار سلفی های تکفیری که اردوغان آنان را برای جنگ قره باغ وارد قفقاز کرده است هم برای ما و هم منطقه قفقاز خطرناک است. بالاخص که تکفیری ها در قفقاز پایگاه قوی دارند. بسیاری از تکفیری ها از چچن، ازبکستان و تاجیکستان هستند.

سئوال: شما از سلفی ها گفتید ، سلفی ها چه کسانی هستند و چه تفکر ، باور و اعتقادی دارند و به چه مشکلاتی می توانند دامن بزنند ؟

سلفیه یک جنبش است در جهان اسلام. این جنبش به پرتستانتیسم مسیحیت و نهضت اونجنیکن شباهت دارد. ببینید سلفیه ریشه در تفکرات ابن تیمیه دارد. ابن تیمیه اولین شخصی بود در تاریخ مذاهب اسلامی که مسئله تکفیر را تئوریزه کرد. ابن تیمیه هر تفکری علیه خود را کافر می دانست. ابن تیمیه معتقد بود مذاهب مختلف اسلامی به سلف صالح یعنی صحابه و تابعین رجوع نکرده، بلکه خود اجتهاد میکنند. او معتقد بود فقها و مفسران قرآن حق تفسیر و تاویل ندارند و فقط می باید به ظاهر آیات قرآن استناد نمایند. ببینید ابن بطوطه در قرن چهاردهم در مکه از تنوع مذاهب اسلامی سخن می گوید. او از سیستم قضائی متعدد در دمشق برای محاکم سخن می گوید. مثلا شافعی ها محاکم قضائیشان بر طبق فقه شافعی تشکیل می شده و حنفی ها و دیگر مذاهب هم همچنین. اما ابن تیمیه فقط عقاید خود را اسلام می دانست و مابقی مذاهب را کافر قلمداد میکرد. به همین جهت بود که در دادگاهی که از سوی قضات شافعی، حنفی و مالکی برگزار شد حکم به حبس ابن تیمیه صادر شد. آثار ابن تیمیه دو شاخص مهم دارند یکی، بحث بدعت و انحراف است و او در تفکر خود هر بدعت و انحرافی را کفر می داند و یکی جهاد است. او جهاد را از نماز و روزه و حج واجب تر می داند. اما سلفیه که پدر معنویشان ابن تیمیه است از این جهت برای ما خطرناک هستند که ابن تیمیه علنا شیعه را کافر و ملحد میخواند و قتل شیعه را از یهود واجب تر می داند. او در التدمریه میگوید شیعیان ملحدینی هستند که مسلمانان اتفاق نظر دارند اینان از یهود و مسیحیان کافرترند. ابن تیمیه در منهاج السنه دروغ هایی در مورد شیعه طرح میکند که خیلی جالب است. او میگوید شیعیان در نماز قبل از رکوع مانند یهود سرشان را تکان میدهند یا میگوید شیعیان در میان فرشتگان از جبرئیل متنفرند. اما سلفیه بعدها با سیدجمال و محمد ابن عبدالوهاب و اخوان المسلمین ادامه پیدا می کند.

سئوال: چرا میگویید سلفیه مانند پروتستانتیسم و نهضت اونجنیکن است؟

جواب: پروتستانتیسم یک اعتراض به قرائت رسمی زمان در مورد مسیحیت بود که سیستم پاپی و کاتولیک داشتند. پروتستان با همین شعار بازگشت به مسیح و انجیل آغاز شد و با رد بدعت در مسیحیت پروتستان معتقد بود پاپ مفسر و تحلیلگر اناجیل نیست و هر شخصی خود میتواند با خواندن انجیل و عهد عتیق کلام خدا را دریابد. این مسئله منجر به پدیده ای به نام همه کشیشی و ایجاد فرق بسیار زیاد در مسیحیت پروتستانتیسم شد. در سلفیه هم همین است. از ایمن الظواهری تا ابومصعب زرقاوی و دیگران هر یک برای خود یک مفتی هستند و فتوا صادر میکنند. یادم است سالها قبل یک کتاب در مورد وحدت اسلامی از یوسف قرضاوی میخواندم. این کتاب مجموعه یک سری سخنرانی ها از قرضاوی در زمان شوروی سابق بود. قرضاوی در آن کتاب گفته بود هیچ کس حق ندارد از مذاهب چندگانه اسلامی خارج شود و مدعی شود خارج از این مذاهب اسلام را میفهمد و فتوا میدهد. آن موقع با خود گفتم قرضاوی متحجر است و خواهان این نیست که اسلام توسط افراد فهم شود و میخواهد اسلام فقط در مشت روحانیت باشد. اما امروز میفهمم که قرضاوی با پدیده سلفی ها و همه کشیشی آشنایی داشت و خطر را دریافته بود. امروز مسئله همین است که در هر گوشه ای یک نفر بدون آشنایی به کتاب، سنت، ادبیات عرب و ... به راحتی فتوا قتل صادر میکند. واقعیت این است که مذاهب اسلامی هر کدام یک متد برای اجتهاد دارند. منظورم علم اصول فقه است. حال این متدها تا چه حد صحیح هستند یا ناصحیح بماند اما متد دارند. مثلا یک مذهب مصالح مرسله را قبول دارد و یکی قبول ندارد. یکی قیاس مستنبط العله را قبول دارد و یکی قبول ندارد اما سلفی ها اصلا متد اجتهادی ندارند و این بسیار خطرناک است. مانند بسیاری از روشنفکران دینی ما که عربی نمی دانند بعد میخواهندبازگشت به قرآن کنند.

سئوال: یعنی به نظر شما هر کسی نمی تواند با خواندن قرآن اسلام را بفهمد؟

جواب: ببینید خطاب قرآن در وهله اول یا ایها الناس است و الله هر انسانی را مخاطب قرار میدهد اما وقتی پای ایدئولوژی به میان می آید من گفته نوام چامسکی را قبول دارم. او میگوید زبان و گفتار برای اطاعت، باور و تمایز است. دیانت با همه این مسائل سر و کار دارد. حالا او از حق سخنوری و صلاحیت سخنوری در این باب میگوید. ببینید برخی که هنوز ادبیات عرب نمی دانند، هنوز نمی دانند مجاز چیست، استعاره چیست، تمثیل چیست چگونه میتوانند مصدر تبیین اسلام و فتوا باشند؟ ببینید مثلا در تفکر سلفی ها کافر باید کشته شود. اولا باید دید کافر از دید قرآن کیست. کفر چیست؟ مثلا قرآن میگوید: "کفر عنا سیئاتنا" یعنی بپوشان از ما گناهانمان را. در اینجا کفر یعنی پوشاندن، یعنی شخصی حق را می بیند اما انکار میکند. بنا بر این هر شخصی که مسلمان یا خداپرست نباشد کافر نیست. چرا که ممکن است حق را درنیافته باشد. به همین جهت قرآن میگوید: "کفار در میان شما ای مشرکین" یعنی برخی از مشرکین کافر نیستند و صادقانه مشرک هستند. قرآن خطاب به مشرکان مکه میگوید: « أَكُفَّارُكُمْ خَيْرٌ مِنْ أُولَئِكُمْ» یعنی آیا کافران شما ازاینان که برشمردیم بهترند. این به این معنی است که همه مشرکین کافر نبوده اند. یا إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ وَالْمُشْرِكِينَ یعنی همانا کسانی که کفر ورزیدند از اهل کتاب و از مشرکین.در اینجا من برای تبعیض است و نشان میدهد در میان مشرکین و اهل کتاب بعضی کافر هستند و بعضی مومن. مضافا در آیات جهاد قرآن میگوید با آنان بجنگید که عهد و پیمانشان را با شما شکستند و به شما تجاوز کردند. میگوید با آنها بجنگید که شما را بخاطر عقیده از دیارتان بیرون کردند، اذیت کردند. حتی قرآن میگوید شما شروع کننده نباشید. حالا این سلفی ها همین مسائل ساده را هم نمی دانند اما هر کدام خود را صاحب فتوا می دانند.

سئوال: یعنی آنها هنوز معنی و تفاوت کافر و مشرک را نمی دانند؟

جواب: نه تنها معانی را نمی دانند بلکه با ادعایی که آنها دارند که باید به قرون اول تاریخ اسلام بازگردیم باید بگویم همان تاریخ را هم نمی دانند. مثلا ببینید اولین هجرت مسلمین در تاریخ پناهندگی به حبشه نزد پادشاه مسیحی حبشه، نجاشی بود. اگر قرار بود هر غیر مسلمانی کشته شود چرا مسلمین به مسیحیان پناهنده شدند؟

سئوال: در این آشوب نقش تفکر محمد بن عبدالوهاب و جریان وهابیت چیست؟

جواب: محمد ابن عبدالوهاب تحصیلات دینی آنچنانی نداشت. شما هیچ کتاب فقهی از او نمی بینید. امروز هم وهابیان در فقه پایبند فقه حنبلی هستند. وهابیت بیشتر یک نهضت بود که مدعی تطهیر خرافات و بازگشت به اصل اسلام بود. کانونی ترین شعار عبدالوهاب همان طور که نام کتابش است توحید بود. عبدالوهاب معتقد بود زیارت قبور، توسل به پیامبر، ساختن مجسمه و کشیدن تصاویر یا نقاشی و آویختن آنها شرک است. عبدالوهاب برای جنبش خود مفهوم جهاد را همچون ابن تیمیه برگزید البته با این تفاوت که مسئله جهاد در تفکر او برجسته تر از تفکر ابن تیمیه بود. عبد الوهاب در این مورد پا را از ابن تیمیه هم فرا تر گذاشت و مدعی شد هر کس به فراخوان او برای جهاد نپیوندد کافر و مرتد است. دیدگاه او در باب جهاد را باید در کتابش به نام الدررالسنیه خواند. بر این مبنا عبدالوهاب تعریف جدیدی از دارالاسلام و دارالکفر ارائه کرد که در این تعریف نقاط تحت تسلط وهابیت دارالاسلام و خارج از آن دارالکفر بود.

عبدالوهاب یک مفهوم دیگر را هم انتخاب و آن را برجسته کرد و آن دعوت بود. شما میبینید بسیاری از جریانهای سلفی از شعار دعوت استفاده میکنند. در تفکر عبدالوهاب این دعوت فقط مختص غیر مسلمانان نبود، چرا که او هر انسانی را که معتقد به وهابیت نبود را کافر می دانست. عبدالوهاب در کتاب کشف الشبهات مسلمانان زمان خود را بدتر مشرکین مکه می داند. این تفکر یعنی دعوت و جهاد با قرائت عبدالوهاب شالوده حرکت های سلفی تکفیری است. این شعارها را دقیقا در کتاب های سید قطب میبینید. سید قطب هم همه مسلمانان را جاهل و مشرک می دانست. ابوبکر بغدادی هم در خطبه های خود از مسلمانان میخواست تا به دعوت او برای جهاد لبیک بگویند.

با تئوریزه کردن این مفاهیم جنگ ها و تاراج های وهابیان آغاز شد. چون بحث سوریه و عراق است میگویم که خیلی جالب است. عبدالوهاب سربازان خود را جیش الفتح مینامید، یعنی سربازان فتح. اتحادی هم که در سال ۲۰۱۵ شهرهای جسر، ادلب و الشقور را از دست اسد بیرون آورد و اشغال کرد خود را جیش الفتح می نامید. این ائتلاف شامل هشت گروه تکفیری جبهه النصره، احرارالشام، قصورالشام، جندالاقصی، فلیق الشام، لواء الحق، جیش السنه و اجنادالشام بود. جبهه النصره هم که شاخه القاعده در سوریه بود بعدها نامش را به جبهه فتح شام تغییر داد.

سئوال: مسئله این است که میگویید عبدالوهاب از آنچنان تحصیلات دینی برخوردار نبوده پس چطور توانسته است تفکرش را در عربستان گسترش دهد؟

جواب: این برمیگردد به شرایط جغرافیایی و سیاسی زمان. در آن زمان فقط قسمت حجاز در عربستان تحت سلطه عثمانی بود و قسمت نجد که محل تولد وهابیت بود از سیطره عثمانی خارج بود. بنا بر این عبدالوهاب به راحتی میتوانست عقاید خود را حد اقل تبلیغ کند. او در عیینه به دنیا آمد و بعدها درآنجا به تبلیغ تفکرات خود مشغول شد و به کرسی قضاوت دست یافت. به جهت تندروی هایی که کرد مردم از دست او عاصی شدند و گویا حتی تصمیم به قتل او گرفته بودند که او به درعیه رفت. تاریخ دقیقا از همینجا آغاز شد چرا که از اینجا وهابیت به آل سعود گره خورد و یک قدرت وهابی سعودی شکل گرفت. درعیه تحت سیطره محمد بن سعود بود که فکر فرمانروایی داشت. اینجا بود که تفکر عبدالوهاب و گرویدگان به منهج او در خدمت آل سعود در آمدند و آل سعود در فکر هموار نمودن راه برای تبلیغ وهابیت. اینجا بود که سالها بعد عبدالعزیز و وهابیت به کمک هم موفق به تسخیر تمام عربستان شدند و پادشاهی وهابی سعودی را بنا نهادند.

سئوال: آیا واقعا برای گسترش وهابیت و تاسیس پادشاهی سعودی فقط ائتلاف این دو منتج به نتیجه شده است؟ چون وهابی ها بارها به این سو و آن سو حمله کرده بودند مثلا حمله به کربلا و کشتار وحشیانه شیعیان و حنفی ها.

جواب: نه فقط این دو پدیده نبودند. شرایط جهانی هم دخیل بود. آن زمان انگلیس یا همان بریتانیا با عثمانی دست به گریبان بود. وهابیت که تار و پود آل سعود را تشکیل داده بود هم برداشتی خلاف عثمانی از اسلام ارائه داده بود و بی شک عثمانی را کافر می دانست و هم با تئوری خاص جهاد که عبدالوهاب آن را تدوین کرده بود میل به حمله سرزمین های عثمانی داشت. در نتیجه انگلیسی ها به این نتیجه رسیده بودند که میباید از آل سعود و وهابیت برای پاشاندن عثمانی استفاده کنند. مضاف بر اینها مسئله نفت هم در میان بود. انگلیس مهره ای می خواست تا با او عقد اخوت داشته باشد تا بتواند نفت سعودی را در اختیار بگیرد و سعودی هم پشتیبانی می خواست تا بتواند خود را حفظ کند و وهابیت را گسترش دهد. رابطه انگلیس و وهابیت تا آنجا بود که در های و هوی جنگ جهانی اول اولین معاهده میان انگلیس و سعودی با عنوان معاهده دوستی و همکاری امضا شد. دو سال بعد انگلیس ماهانه ۵۰۰۰ پوند به آل سعود پرداخت میکرد. حمایت های مالی و تسلیحاتی انگلیس باعث شد تا در سال ۱۹۲۴ آل سعود موفق به تسخیر کل عربستان و در سال ۱۹۳۲ سعودی رسما به عضویت جامعه بین الملل در آید.

سئوال: بعدها که انگلیس افول کرد آیا وهابیت و سعودی حمایتگر داشتند؟

جواب: بله، مسائل در منطقه به گونه ای پیش رفتند که وهابیت و تفکر سلفی تکفیری به یک پروژه جهانی تبدیل شدند. مسئله نهضت های ضد استعماری در خاورمیانه و ظهور مرحوم جمال عبدالناصر در مصر بود. ناصر با کودتا به همراه افسران آزاد اعلام جمهوری کرد و تمام امتیازات تحت الحمایگی انگلیس را ملغی اعلام کرد. ناصر برای ملی کردن کانال سوئز تا مرز جنگ همزمان با سه دولت انگلیس، فرانسه و اسرائیل پیش رفت و در نهایت پیروز شد. غربی ها نیروهایی می خواستند تا به هر طور ممکن بتوانند در کشورها درگیری ایجاد کنند. سعودی ها بواسطه توان مالی و ایدئولوژی تکفیر کاملا مستعد درگیری با ناصر بودند. مسئله کمونیست و بلوک شرق هم پیش آمده بود و غرب در برابر کمونیست تصمیم گرفت از جریان های سلفی تکفیری در خاورمیانه علیه کمونیست استفاده کند. البته ابتدا تصمیم داشتند از مسیحیت استفاده کنند که مسیحیت چنین توانی نداشت و به کنج کلیسا رهسپار شده بود اما اسلام و مسلمانان به صورت عام و سلفی ها به صورت خاص این توان را داشتند. مضاف بر این پول نفت سعودی بسیاری از جریان های سلفی را در سراسر دنیا شکل می داد. از اینجا کار به دست امریکائی ها افتاد که تازه وارد منطقه می شدند.

سئوال: رابطه امریکائی ها با سعودی و وهابیت چطور بود؟

جواب: افول انگلیس و ورود امریکا به منطقه در شرایط خاصی رخ داد که وهابیت و تکفیری گری به یک پروژه جهانی مبدل شد. ببینید در دهه چهل امریکا هم به نفت احتیاج داشت و هم می باید تضمین برای ارائه همیشگی آن می داشت و هم کنترل قیمت نفت در بازارهای جهانی. حالا سعودی بزرگترین ذخایر طلای سیاه را در دست دارد. بنا بر این یک مسئله برای امریکا نفت بود و از همینجا بود که شرکت دو ملیتی آرامکو که چندی قبل هدف موشک یمنی ها قرار گرفت تاسیس شد. آرامکو یک شرکت استخراج نفت امریکایی – سعودی است و گویا بیشترین ظرفیت برای استخراج نفت در دنیا را دارد. بنابر این امریکا به سعودی احتیاج داشت و سعودی هم چون حکومتی قومی قبیله ای بود به امریکا احتیاج داشت بالاخص که موج نهضت های ضد استعماری در جهان اسلام سعودی را تهدید میکرد. منظورم مشخصا جمال عبدالناصر است. شعارهای ناصر و تودهنیش به غرب بر سر ملی کردن کانال سوئز با تاثیر پذیری از مرحوم دکتر مصدق برای سعودی خیلی خطرناک بود. بالاخص ناصر نه تنها بخاطر اینکه سعودی ها گاو شیرده غرب بودند با آنها بد بود بلکه مضاف بر آن برای پیش برد اهداف ضد استعماریش معتقد بود نفت عربستان نباید در دست سعودی باشد. ناصر در سخنرانی هایش سعودی ها را متحجر و بی غیرت خطاب میکرد و در یمن تا مرز درگیری نظامی با سعودی پیش رفت و از تشکل امرای آزاد حمایت کرد. مسئله دیگری هم برای امریکا و غرب بود و آن طبق معمول مسئله کمونیست و بلوک شرق بود. اینجا بود که پول نفت سعودی مدارس بسیاری برای ترویج وهابیت و تکفیر میساخت و همه تکفیری ها مانند اخوانی ها و دیگران را دور هم جمع میکرد.

سئوال: حالا بحث پیچیده تر شد. هم مسئله کمک های سعودی در این پروژه است و هم نقش اخوان المسلمین اما فکر میکنم بهتر است ابتدا نحوه عملیاتی کمک های مالی و ایدئولوژیک سعودی را توضیح بدهید.

جواب: سعودی ها در برنامه ای که با غرب داشتند مجمع مسلمانان جهان را در اوایل دهه۶۰ میلادی تاسیس کردند. این مجمع شاخه های بسیاری در اروپا، آسیا و آفریقا داشت. در راس این مجمع معلمین وهابی سعودی و تکفیری های نزدیک به آنها قرار داشتند که در همه جا هم در این مجمع تفکرات وهابی و تکفیری را برای مسلمانان تدریس میکردند و هم نزدیکان به این تفکر را شناسایی میکردند. همچنین یکی از کارهای این مجمع اختصاص کمک های مالی به دیگر کشورها بود. یک سال بعد از تاسیس این مجمع انجمن اسلامی دانشجویان آمریکا – کانادا در امریکا تاسیس شد و در ابتدای نیمه دوم دهه۶۰ فدراسیون جوانان مسلمان جهان در امریکا و اروپا تاسیس شد. این دو تشکل هر دو با حمایت مجمع مسلمان جهان و با پول سعودی و حمایت غرب تاسیس شدند. حالا از طریق این تشکل ها تعلیم و عضوگیری آغاز میشوند. غربی ها دست این تفکرات را باز میگذارند. سعودی بورس های تحصیلی به بسیاری از جوان های مسلمان در اروپا میدهد تا برای تحصیل وهابیت به عربستان بروند. غربی ها در زندان ها را باز میکنند تا معلمین این تشکل های اسلامی وهابی به بهانه تدریس اخلاق وارد زندان ها شوند و تفکرات تکفیری را در میان زندانیان مسلمان تبلیغ کنند. این تبلیغ یعنی عضوگیری و بعدها حرکت به خاورمیانه.

سئوال: این مسئله زندان ها را که گفتید کسی به آن اشاره کرده است؟

جواب: بله. مثلا الیسون پارتگر.

سئوال: آیا هنوز هم غرب از این جریان ها حمایت میکند؟

جواب: بله. مثلا در بلژیک پادشاه بلژیک اداره مساجد را رسما به سعودی ها سپرده بود که در پی عملیات تروریستی پاریس در سال ۲۰۱۵ مسلمانان بلژیک در اعتراض به عملکرد بلژیک در قبال تکفیری ها میخواهند اداره مساجد از سعودی ها سلب شود. البته نمی دانم این اعتراض به نتیجه رسید یا خیر.

سئوال: اعطای کمک های مالی سعودی ها به دیگر کشورها در مورد کارکرد این تشکل ها که گفتید چگونه بوده؟

جواب: شروط این کمک ها اجازه برای تبلیغات تکفیری در این کشورها و باز نهادن دست این تشکل ها بود. در این زمینه رضا اصلان و فئواد ابراهیم تحقیقاتی داشته اند و خبر از هزینه های کلان سعودی داده اند.

سئوال: موافقید وارد بحث اخوان المسلمین بشویم؟

جواب: بله. راه دیگری نیست چرا که مسئله اخوان مسئله کانونی در این پروژه است.

سئوال: مسئله اخوان المسلمین چیست؟ نقش اخوان در اینجا چیست؟

جواب: ببینید برای شناخت اخوان المسلمین یا به قول حافظ اسد اخوان المفسدین باید به عقب برگردیم. قبلا به دیدگاه های سید قطب اشاره کرده بودم منتها از سید قطب هم باید عقب تر برویم. مسئله سید جمال، عبده و رشید رضا مطرح است. سید جمال کسی بود که گفت نهضت سلفیه یعنی همان بحث ابن تیمیه و عبدالوهاب. سید جمال پرسید کدام اسلام و بحث بازگشت به قرآن را مطرح کرد.

سئوال: شریعتی، مطهری و بازرگان هم این بحث را مطرح کرده اند. شریعتی و مطهری بارها از سید جمال دفاع کرده اند یعنی اشتباه کرده اند و تفکر سید جمال مشکل ساز شده است؟

جواب: ببینید آن موقع این مرحومین هنوز زوایای خوفناک تفکر سید جمال و رشید رضا را ندیده بودند. اتفاقا روشنفکری دینی هم مانند سلفیه تکفیری از سید جمال زایش پیدا کرده است. در تفکر سید جمال که امثال شریعتی از آن سخن می گویند یک مصطلحاتی می باشد کلی و تعریف نشده. این بیماری را هم سلفی های تکفیری از سید جمال به ارث برده اند و هم روشنفکری دینی. شما کتاب های سید قطب را ببینید همه یک مشت شعار و کلی گویی. کلی گویی ها در اسلام نه تنها مشکل را حل نمیکنند بلکه بر مشکل می افزایند. مضاف بر اینکه اگر نگوییم خود روشنفکران دینی حتما باید بگوییم مخاطبانشان عربی را نمی دانند. حالا چطور قرار است بازگشت به قرآن بشود الله اعلم. همین مخاطبان دکتر سروش و آنهایی که دنبال ایشان افتاده اند و دیدگاه های ایشان را تبلیغ میکنند اصلا دو کلمه عربی نمی دانند که حتی بتوانند تشخیص بدهند سخنان این آقا در مورد اسلام درست است یا غلط. همان مشکل همه کشیشی که در سلفیه وجود دارد و هر کس برای خودش شده است مصدر فتوا این سمت در روشنفکری دینی هم کاملا مشهود است و خطرناک البته اکنون نمی خواهم به این مسئله بپردازم. امروز اسنادی بیرون آمده که زیاد روی آنها تاکید نمی کنم. این اسناد سخن از این میگویند که سید جمال مامور غرب بوده. حد اقل این مسئله جای سئوال دارد که این شخص در آن زمان چگونه این همه سال از هند تا مصر تا روسیه تا اروپا سفر کرده است؟ با کدام پول؟ هزینه ها از کجا تامین میشدند و چگونه یک روزه همه جا به دربار راه پیدا می کرد؟

سید جمال با ادوارد براون بابی رابطه نزدیکی داشت. بی دلیل هم نبوده که شاگرد او میرزا رضا کرمانی ناصرالدین شاه را ترور کرده است.

سئوال: یعنی میرزا رضا بابی بود؟

جواب: بله. حتی میرزا رضا در جلسه بازجوییش که موجود است از دوستش شیخ احمد روحی هم صحبت می کند شوهر طلعت ازل دختر میرزا یحیی صبح ازل بود. یعنی شبکه مزدوری و خودفروشی. این روابط سید جمال بوده که بی شک این روابط از سوی ادوارد براون ایجاد شده است. بعدها رشید رضا هم به عنوان ضلع دیگری از اضلاع تفکر اخوانی ها ظاهر شد.

سئوال: رشید رضا شاگرد محمد عبده بود. آیا عبده هم در این قضایا دست داشت؟

جواب: در مورد عبده نمیتوانم اظهار نظر کنم چون دیدگاه هایش با اینها متفاوت بود. عبده تحصیلات حوزویش مشخص بود برعکس سید جمال. به جهت فکری هم نمی توان رشید رضا را با او مقایسه کرد. رشید رضا در کتاب ها و جزواتش شدیدا به شیعه حمله می کرد و خلافت علی ع را موجب انشقاق در امت اسلام می دانست، اما عبده در مورد شیعه دیدگاه دیگری داشت. عبده به تفکرات وهابی حمله کرده بود و وهابیت را تفکری ارتجاعی و پلاسیده می دانست اما رشید رضا در روزنامه اش المنار از پادشاهی سعودی حمایت می کرد. ببینید خود این مورد یک مسئله است. سید جمال و رشید رضا شدیدا علیه عثمانی تبلیغ می کردند و انگلیس دقیقا همین را می خواست. رشید رضا از یک طرف علیه عثمانی تبلیغ می کرد و از طرف دیگر تئوری خلافت اسلامی می داد. اخوان ریشه در این تفکرات دارد و حسن البنا شیفته رشید رضا است.

سئوال: روابط اخوان المسلمین با غرب و استعمار چگونه بود؟

جواب: دفتر اخوان المسلمین با پول شرکت کانال سوئز در شهر اسماعیلیه تاسیس شد. پول یک مسجد را هم همین شرکت تقبل کرد تا حسن البنا این مسجد را بنا کند. خود شهر اسماعیلیه را هم بازرس کانال سوئز به نام فردینان دولسپس بنا کرد. کانال سوئز یک شریان ارتباطی برای انگلیس بود تا از آنجا با مستعمره مهمش هند ارتباط داشته باشد. اخوان رابطه نزدیکی با دربار داشت و حتی در تاج گزاری فاروق نیروهای مسلح اخوان امنیت مراسم را بر عهده گرفته بودند. اخوان بالاخص در این دوران با جریان های چپ و جناح اکثریت حزب وفد درگیر بود. اما آنچه که بیش از پیش رابطه اخوان و غرب را مستحکم کرد همان مسئله مقابله با جنبش های ضد استعماری و بلوک شرق بود. بعدها اخوان شدیدا با ناصر درگیر میشود و ناصر هم بی رحمانه اخوان را سرکوب میکند.

سئوال: آیا اخوان هم مانند وهابیت حالت جهانی پیدا کرد؟

جواب: بله دقیقا. اخوان همه جا شعبه زد و نیروهایش را با پول غرب و سعودی ها جمع کرد. امریکایی ها بیشترین زحمت را برای اخوان کشیدند تا اخوان به یک جنبش جهانی مبدل شود. سعید رمضان داماد حسن البنا بود. در پی جنگ سرد ، امریکایی ها سرمایه گذاری بسیاری روی او کردند.

سئوال: آیا سعودی ها به اخوان کمک مالی میکردند؟ چون الان سعودی ها و اخوانی ها خیلی با هم بد هستند.

جواب: بله. همه در یک پروژه بودند. مثلا هرمان ایلتس که دیپلمات امریکا در عربستان بود خودش می گوید بارها با حسن البنا در عربستان دیدار داشته و دیدارها در منزل وزیر دارایی سعودی، محمد سرور بوده. او این مطالب را در سال ۲۰۰۴ گفته است. او حتی گفته بود البنا در قاهره دیدارهای منظم با سفیر و دیپلمات های امریکا داشته. در زمان ناصر، سعودی ها به علت جنگ و ستیز با ناصر اخوانی ها را در عربستان پناه دادند و اخوانی ها که بسیار تئوریک بودند پیشنهاد تاسیس دانشگاه وهابی مدینه و دانشگاه محمد بن سعود در عربستان برای مقابله با الازهر را دادند ، چرا که شیخ الازهر را مرحوم ناصر تعیین می کرد و این سوی قضیه اخوانی ها میخواستند حربه ای برای فتوا علیه ناصر داشته باشند و در این دانشگاه ها تفکرات خود را تدریس کنند. اما اینکه چگونه رابطه اخوانی ها و سعودی ها بر هم ریخت بحث دیگریست. مثلا یک مورد مسئله نفت است. وقتی الحدیبی مرشد عام اخوان شد تئوری کشور نفتی را مطرح کرد، مبنی بر اینکه اخوان باید یک کشور نفتی را در اختیار داشته باشد تا بتواند برنامه هایش را پیش ببرد. سعودی ها ترسیدند چرا که هم خودشان وابسته به غرب بودند و هم اخوانی ها. آنها میترسیدند که غربی ها یک دفعه سعودی را خلع و عربستان را به دست اخوان بسپرند.

سئوال: در مورد سعید رمضان میگفتید. موضوع او چه بود؟

جواب: سعید رمضان سی سال هم نداشت که آیزنهاور به عنوان رئیس جمهور امریکا در کاخ سفید با او دیدار کرد یعنی با او و هیئت همراه او. این دیدار در کاخ سفید زمانی انجام شد که سعید رمضان برای شرکت در کنفرانس فرهنگ اسلامی به امریکا دعوت شده بود. دانشگاه پرنیستون میزبان او بود. اما هزینه ها خیلی جالب هستند. علاوه بر هزینه هایی که خود دولت امریکا کرده بود، شرکت هواپیمایی پان امریکن و شرکت نفتی سعودی – امریکائی آرامکو نیز مبالغی را تقبل کرده بودند. انجمن اطلاعات بین الملل هم که زیر نظر وزارت خارجه بود همه هزینه های میهمانان خاورمیانه ای را تقبل کرده بود. موضوع این برنامه هم طبق معمول همیشه پروتستانتیسم اسلامی و تعامل با جهان بوده. یک تور هفت هشت روزه هم بود که سعید رمضان به مناطق مختلف امریکا برای سخنرانی و یارگیری می رفت. وقتی سعید رمضان به سوئیس پناهنده شد دستگاه امنیتی سوئیس او را مامور انگلیس و امریکا دانست. این مطلب را شخصی به نام سلوین بسون در روزنامه لو تمپ سوئیس بر مبنا اسناد خارج شده محرمانه دستگاه امنیتی سوئیس نوشته است.

سئوال: چون اشاره ای به سید قطب هم داشتید اگر ممکن است میشود توضیحی در مورد تفکرش بدهید؟

جواب: ببینید تفکرات سید قطب شعاری بود و کلی گویی. سید قطب روی مسئله کفر و ایمان تکیه میکرد. البته معنی و مفهوم کفر و ایمان را هم دقیق درنیافته بود. مضاف بر آن هر که با فکر او همخوانی نداشت جاهل و کافر بود اما قسمت دیگر تفکر او جهاد بود. او جهاد را هم به درستی فهم نکرده بود. مثلا سید قطب با استناد به آیه ۱۵ سوره شوری جامعه و انسان ها را به مومن و کافر تقسیم نموده و در سیر تفکرات خود جهاد با کفر را از واجبات برای رسیدن و احیای جامعه اسلامی می داند. متن آیه میگوید: فَلِذَلِكَ فَادْعُ وَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ وَقُلْ آمَنْتُ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنْ كِتَابٍ وَأُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَيْنَكُمُ اللَّهُ رَبُّنَا وَرَبُّكُمْ لَنَا أَعْمَالُنَا وَلَكُمْ أَعْمَالُكُمْ لَا حُجَّةَ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمُ اللَّهُ يَجْمَعُ بَيْنَنَا وَإِلَيْهِ الْمَصِيرُ

"براى آن دعوت كن و چنان كه فرمان يافته‌اى پايدارى ورز و از پى خواهشهايشان مرو و بگو: به كتابى كه خدا نازل كرده است ايمان دارم و به من فرمان داده‌اند كه در ميان شما به عدالت رفتار كنم. خداى يكتا پروردگار ما و پروردگار شماست. اعمال ما از آن ما و اعمال شما از آن شما. ميان ما و شما هيچ محاجه‌اى نيست. خدا ما را در يك جا گرد مى‌آورد و سرانجام به سوى اوست"

اما این آیه نمیگوید گردن کفار را بزن. این آیه فقط امر میکند دیگران را به حق دعوت کنیم. همچنین دعوت میکند به استقامت نه درگیر شدن و قتال. این آیه دعوت میکند به رفتار عادلانه در میان دیگران اعم از مومن و کافر. این آیه میگوید لنا اعمالنا و لکم اعمالکم یعنی اعمال ما مومنین با خودما است و اعمال شما با شما. هر یک مسئول اعمال خود هستیم. و برابر اعمال میباید با افراد بر مبنای عدالت در اجتماع برخورد شود نه بر مبنای عقیده شان. بگوید لَا حُجَّةَ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمُ اللَّهُ يَجْمَعُ بَيْنَنَا وَإِلَيْهِ الْمَصِيرُ دعوا و محاجه و نزاعی میان ما و شما به جهت عقیده نیست. مگر به جهت عدالت در اجتماع. داور دعاوی عقیدتی الله است نه ما انسان ها.

متاسفانه سید قطب با چنین برداشت ها و تفاسیری از آیات قرآن به سرطانی در جهان امروزی اسلام بدل شده و این سرطان به صورت جریان های تکفیری خود را ظهور و بروز داده اند.

سئوال: حالا شلوغی های منطقه و جریان های مسلح تکفیری چگونه شکل گرفتند؟

جواب: اینجا باید به یک نکته اشاره کنیم و آن مسئله حمله شوروی به افغانستان است. جنگ افغانستان تمام نیروهای سلفی تکفیری را که تا آن زمان فقط بحث نظری میکردند در پاکستان دور هم جمع شدند و از آنجا راهی افغانستان شدند. پاکستان نقش مهمی در این سازماندهی ها داشت.

سئوال: یعنی نقش اصلی را پاکستان داشته؟

جواب: بله. افغانستان فقط زمینی برای عملیات ها علیه شوروی بود اما پاکستان دو نقش اساسی داشت. اول اینکه با کودتای ژنرال ضیاء الحق که متحد غرب بود مدارس سلفیه وابسته به تفکر دیوبندی به جهت حمایت های بین المللی و روابط نزدیک ضیاء الحق با با سعودی ها تکثیر شدند. ابتدای حکومت ضیاء الحق مدارس دیوبندی در پاکستان به ۹۰۰ مدرسه می رسیدند اما در پایان حکومت ضیاء الحق تعداد این مدارس به ۲۵۰۰۰ مدرسه رسیده بود و نیم میلیون طلبه با تفکر دیوبندی نزدیک به وهابیت در این مدارس تحصیل میکردند. بعدها طالبان نیز از همین مدارس پا گرفتند و به خاک افغانستان حمله کردند.

سئوال: حالا که از طالبان نام بردید کمی از چگونگی شکل گیری طالبان بگویید.

جواب: نیروی عمده طالبان از همین مدارس بودند. به طور مشخص دو مدرسه را باید نام ببریم. یکی مدرسه حقانی به مدیریت مولانا سمیع الحق و دیگری مدرسه جامعه العلوم الاسلامیه. هشت وزیر طالبان در کابل فارغ التحصیل حقانی بودند و چند تن دیگر از وزرای طالبان هم در جامعه العلوم تحصیل کرده بودند. سمیع الحق گفته بود زمانی که طالبان شکل گرفت من به سازمان امنیتی پاکستان آی.اس.آی گفتم بگذارید طلاب، افغانستان را تسخیر کنند. وقتی طالبان در سال نود و هفت میلادی در مزارشریف شکست خوردند سمیع الحق در یک مکالمه تلفنی با ملاعمر مدرسه حقانی را تعطیل کرد و تمام طلبه هایش را به میدان جنگ فرستاد. سال ۹۸ یعنی یک سال بعد هم مشابه همین حادثه تکرار شد. سمیع الحق جلسه ای بین سران طالبان و دوازده مدرسه دیگر گذاشت تا تصمیم گرفته شد این مدارس تا یک ماه تعطیل باشند و طلاب همراه با طالبان در افغانستان بجنگند. هشت هزار طلبه را سمیع الحق به کمک طالبان فرستاد.

سئوال: این مسئله چه ارتباطی به غرب دارد؟

جواب: اول اینکه غربی ها با حمایت های مالی و تسلیحاتی و سیاسی باعث تجمیع این نیروها در پاکستان شدند. دوم اینکه غربی ها بوسیله ضیاءالحق و پول سعودی این مدارس تکفیری را تکثیر کردند و سوم اینکه صحیح است که در این زمان یعنی تشکیل طالبان غربی ها در پاکستان غایب بودند اما غربی ها پس از خروج و فروپاشی شوروی اداره این همه تکفیری را به پاکستان سپردند. هیلاری کلینتون در این مورد میگوید ما افغانستان را با آن همه مجاهد خوب، آموزش د?