دوسالگی توافق‌نامه دوحه؛ چرا نظام جمهوریت فروپاشید؟
ملا عبدالغنی برادر که در آن هنگام معاون دفتر سیاسی طالبان در دوحه بود به نمایندگی از طالبان و زلمی خلیل‌زاد، فرستاده پیشین ویژۀ امریکا برای صلح افغانستان این توافق‌نامه را امضا کردند.
این توافق‌نامه در دهم ماه حوت سال ۱۳۹۸ خورشیدی برابر با ۲۹ فبروی ۲۰۲۰ در دوحه امضا شد.
در آن امریکا توافق کرد که تا ماه می ۲۰۲۱ تمامی نیروهایش را از افغانستان بیرون کند؛ طالبان نیز توافق کردند که به شمول القاعده روابط شان را با همه گروه های هراس افگن قطع کنند.
هرچند نظام پیشین افغانستان ادعا کرده بود که در جریان این مذاکرات حضور نداشت اما در توافق‌نامه دوحه حکومت افغانستان مکلف ساخته شده بود که تا پنج هزار زندانی طالب را آزاد کند و نیز سه ماه پس از توافق‌نامه دوحه مذاکرات میان افغانان آغاز شود.
افزون بر این در این توافق‌نامه بر آتش‌بس و کاهش خشونت‌ها نیز تاکید شده بود.
هیچ کدام این موارد یاد شده در زمان معین آن عملی نشد؛ تمامی نیروهای امریکایی با سه ماه تاخیر در ماه اگست ۲۰۲۱ بیرون شدند، پنج هزار زندانی طالب با چندین ماه تأخیر رها شدند، گفتگوهای میان افغانان در کم و بیش شش ماه پس از امضای توافق‌نامه آغاز شدند، طالبان نیز خشونت‌ها را کاهش ندادند و بربنیاد گزارش سازمان ملل متحد روابط شان را با القاعده قطع نکردند_هر چند طالبان مورد آخر را رد می‌کنند.
محمد معصوم ستانکزی رئیس هیئت مذاکره کننده نظام پیشین افغانستان در گفتگو با رادیو آزادی سه مورد را به شمول در حاشیه قرار گرفتن حکومت پیشین افغانستان هنگام گفتگوها میان امریکا و طالبان از چالش‌های عمده در برابر عملی نشدن مواد این توافق‌نامه و پیش آمدن اوضاع کنونی در افغانستان می‌داند.
معصوم ستانکزی در ادامه گفت: "دوم این‌که در بخش عملی شدن آن مشکلاتی بود بخشی از توافق‌نامه که بخاطر به نتیجه رسیدن مذاکرات بین‌الافغانی بود و برای این بود که از طریق گفتگوها و توافق سیاسی و در چارچوب یک حکومت همه جانبه و همه شمول در افغانستان از یک راه مشروع قدرت انتقال شود. این بخش نه تنها که عملی نشد بلکه نا تکمیل ماند. سوم این‌که پیش از این‌که گفتگوها به‌نتیجه برسد با بسیار شتاب به بخش نظامی فشار وارد شد که در نتیجه آن طالبان به قدرت رسیدند."
فوزیه کوفی از اعضای پیشین هیئت مذاکره کننده نظام پیشین افغانستان به رادیو آزادی می‌گوید که پس از امضای توافق‌نامه طالبان برخورد دیگر را اختیار کرده بودند: "نادیده گرفتن و کنار زدن نظام زمینه را برای آمدن طالب‌ها بیشتر فراهم ساخت. من شخصاً تجاربی که در گفتگوها داشتم تغییر در رفتار طالبان را بعد از امضای توافق‌نامه می‌دیدم در توافق‌نامه تذکر رفته بود که امارت اسلامی که امریکا به رسمیت نمی‌شناسد، تذکر کلمه امارت اسلامی در حقیقت بدیلی بود به جمهوریت."
هر چند آغاز مذاکرات میان افغانان یکی از بخش‌های مهم توافق‌نامه دوحه بود و برای آغاز آن هیئت‌های از سوی هر دو طرف ایجاد شده بود اما این مذاکرات هیچ‌گاه به گونه دوامدار نبود.
چگونگی ترکیب هیئت هم از سوی احزاب سیاسی مطرح در کشور با پرسش‌هایی روبه‌رو شد.
همایون جریر عضو رهبری حزب اسلامی افغانستان در مورد گفت: "مذاکرات بین الافغانی باید به راه می‌افتاد و تمام جناح‌های سیاسی مهم دعوت می‌شدند سر یک نظام بعد از صلح به توافق می‌رسیدند. با تاسف چندین بار شرایط آماده شد اما فقط حکومت آقای غنی بود که به صلح پشت پا زد امریکایی‌ها می‌توانستند از راه‌های مختلف اعمال نفوذ کنند، آقای غنی را برای صلح حاضر بسازند اما این کار را نکردند چون امریکا سیاستش این بود که در افغانستان پراکندگی رخ بدهد و مفاد قرارداد صلح دوحه کاملاً عملی نشود."
اما این موضوع بارها از سوی مقام‌های حکومت پیشین رد شد و مقام‌های حکومت پیشین به شمول رئیس جمهور غنی تأکید داشتند که ترکیب هیئت همه شمول است و نیز حکومت به آوردن صلح متعهد می‌باشد.
هر چند مایک پومپیو وزیر خارجۀ پیشین امریکا در یک گفتگو با تلویزیون (ای.بی.سی) امریکا در آن زمان گفت که توافق‌نامۀ دوحه دو بخش پنهان هم دارد که تنها با کانگرس امریکا در میان گذاشته خواهد شد اما شورای امنیت سازمان ملل متحد توافق‌نامه دوحه را در یازدهم مارچ ۲۰۲۰ با آرای اکثریت قاطع تصویب کرد.
اما با گذشت دو سال از امضای این توافق‌نامه هنوزهم چیزی از جزئیات دو بخش محرم آن که آقای پومپیو از آن‌ها گفته بود، دیده نشده است.
از محمد معصوم ستانکزی رئیس هیئت مذاکره کنندۀ نظام پیشین افغانستان نیز دربارۀ آن پرسیدیم که در دو بخش محرم توافق‌نامه دوحه چه چیزی آمده بود؟ اما او در پاسخ به این پرسش ما نگاشت که در این باره بعداً صحبت خواهد کرد.
سهیل شاهین رئیس کنونی دفتر سیاسی طالبان در قطر که هنگام امضای توافق‌نامه دوحه عضو هیئت مذاکره کنندۀ طالبان بود به رادیوآزادی گفت: "نه چنین چیزی نیست. توافق نامه دو بخش دارد یکی خود توافق‌نامه است و در بخش دیگر میکانیزم توافق نامه تشریح شده است افزون بر این ما دیگر هیچ چیز نوشتاری با امریکایی‌ها نداریم."
طالبان ظاهراً از چگونگی عملی نشدن برخی از مواد این توافق‌نامه از سوی امریکا خشنود نیستند.
ذبیح‌الله مجاهد سخنگوی حکومت طالبان در این باره به رادیو آزادی گفت: "نام‌های همه رهبران و بزرگان امارت اسلامی که در فهرست سیاه اند تاکنون از این فهرست بیرون نشده اند. زمینه برای تعامل خوب و روابط دیپلماتیک با خارجی هایی که به افغانستان می‌آیند مساعد نشده است. تحریم هایی مالی که بر تاجران و سرمایه افغانان وضع شده همه مواردی اند که خلاف توافق دوحه اند، اما ما تاکنون امید داریم که گام‌ها برای روابط خوب برداشته شوند."
این در حالیست که پس از حاکمیت دوباره طالبان در افغانستان انتقادهایی بر طالبان از سوی جامعۀ جهانی مطرح شده اند که طالبان تاکنون نیز با شبکه القاعده و دیگر گروه‌های هراس افگن رابطه دارند_ادعایی که طالبان بارها آن را رد کرده و گفته اند که روابطی با القاعده و دیگر گروه‌های هراس افگن خارجی ندارند.
با این همه محمد معصوم ستانکزی رئیس هیئت مذاکره کننده نظام پیشین افغانستان می‌گوید که تا کنون نیز توافق‌نامه دوحه در مرحله امتحان است: "ظاهراً توافق‌نامه دوحه تاکنون نیز در مرحله امتحان است مردم افغانستان اکنون با بحران بشری روبرو هستند هرگاه در افغانستان یک نظام تازه روی کار میاید به دنبال یک بهانه برای مخالفینش است ما هنگامی به صلح همیشه‌گی دست خواهیم یافت که افغانان احساس مصونیت کنند."
هرچند پس از امضای توافق‌نامه دوحه هیچ نظامی امریکایی در افغانستان کشته نشد اما خروج شتاب زدۀ این نیروها در آخر ماه اگست بازهم سیزده نظامی امریکایی را قربانی گرفت_نظامیانی که در یک حملۀ گروه داعش بر یکی از درب‌های میدان هوایی کابل با بیش از ۱۷۰ افغان یکجا کشته شدند و این‌گونه در نتیجۀ توافق‌نامۀ دوحه خروج کل نیروهای امریکایی از افغانستان رقم خورد و نیز طالبان با فروپاشی نظام جمهوریت بر افغانستان دوباره حاکم شدند.