چرا ویروس فلج اطفال در افغانستان و پاکستان ریشه‌کن نمی‌شود؟
از آغاز سال ۲۰۲۴ تا اکنون ۲۳ مورد فلج اطفال در افغانستان و ۵۵ مورد آن در پاکستان ثبت شده است.
این رویدادها، تلاش‌های سازمان جهانی صحت را زیر ساحۀ خود آورده که می‌خواهند در چند سال آینده ریشه‌های پولیو را بخشکانند.
در مورد این که چرا در افغانستان و پاکستان برخلاف سایر نقاط جهان هنوز هم پولیو باقی مانده و موانع اصلی آن چیست، در این گزارش به این موضوع پرداخته‌ایم.
در افغانستان ویروس پولیو یا فلج اطفال در حال افزایش است و به گفته داکتران نسبت به هر زمان دیگر نیاز به تطبیق واکسین پولیو بیشتر شده.
اما بازار تبلیغات نادرست علیه این واکسین هم گرم است.
«این ماده در تغییر دادن فکر و مفکوره‌های انسان‌ها و حیوانی کردن آنان نقش مهم دارد.»
در این اواخر سخنان فردی که ظاهراً عالم دین معلوم می‌شود در شبکه‌های اجتماعی درز کرده که می‌گوید واکسین به‌جای منفعت ضرر می‌رساند. اما متخصصان می‌گویند که این‌گونه سخنان اساس علمی ندارد.
به باور کارشناسان صحی، این نوع تبلیغات نامناسب علیه این واکسین یکی از دلایلی است که کودکان در افغانستان و پاکستان از پولیو یا واکسین فلج اطفال رنج می‌برند.
این نوع ذهنیت در مورد پولیو افکار بسیاری از جوانان جامعه را نیز به هم ریخته است.
محمد حضرت، یکی از باشنده‌گان ولایت زابل، نمونه‌یی است که می‌گوید؛ نمی‌فهمد واکسین پولیو از چه، چگونه و آن را کی ساخته است.
«در پولیو کدام نوع مواد استفاده شده، چه است؟ از کجا می‌آید؟ من شک دارم که آیا این حلال است یا نه؟»
کارشناسان صحی این نوع ذهنیت را ضعف ادارات حکومتی و نهادهای مرتبط در افغانستان عنوان می‌کنند و می‌گویند که قسمی که لازم است این ادارات برای مردم در مورد پولیو و سایر واکسین‌ها آگاهی‌دهی نکرده‌اند.
پولیو یا فلج اطفال یک نوع ویروس یا بیماری ساری است که از مواد غایطه کودک مریض، یا به‌ندرت از طریق سرفه به دیگران منتقل می‌شود.
این ویروس باعث فلج شدن کودکان می‌شود و اگر عضلات تنفسی را فلج کند باعث مرگ نیز می‌شود.
پولیو یا ویروس فلج اطفال در اوایل قرن بیستم یک بیماری وحشتناکی در سایر نقاط جهان بود که سالانه صدها هزار کودک به آن مبتلا می‌شدند.
در فاصلۀ سال‌های ۱۹۵۰ الی ۱۹۶۰ با تولید واکسین، جلو شیوع بیماری پولیو گرفته شد و در چند دهۀ اخیر به دلیل تطبیق این واکسین در جهان، ۹۹ فیصد ریشه‌های این ویروس از بین رفت.
تا چند سال گذشته افغانستان، پاکستان و نایجریا تنها سه کشور در جهان بودند که پولیو در آن موجود بود، اما در سال ۲۰۱۴ پولیو از نایجریا ریشه‌کن شد، ولی در افغانستان و پاکستان باقی مانده است.
سوال اینجاست که چرا هنوز پولیو یا ویروس فلج اطفال در افغانستان و پاکستان وجود دارد و موارد امسال نسبت به چند سال گذشته افزایش چشم‌گیری را نشان می‌دهد؟
بازمحمد شیرزاد، مشاور پیشین وزارت صحت عامۀ افغانستان، هر دو دلایل داخلی و خارجی را ذکر می‌کند.
«عوامل داخلی این است، قسمی که لازم است با پولیو مبارزه شود به آن شکل پیش نمی‌رود، کیفیت واکسین هم زیر سوال است و تا حدودی فساد وجود دارد. و موضوع یا دلیل خارجی آن این است که برای WHO و از نظر یونیسف، پولیو یا ویروس فلج اطفال مانند گاو شیری است.»
با این حال، سازمان جهانی صحت و یونیسف خود را در ریشه‌کن کردن پولیو متعهد می‌دانند و می‌گویند که سعی می‌کنند تا سال ۲۰۳۰ پولیو را ریشه‌کن کنند.
آقای شیرزاد می‌گوید که واکسین پولیو خانه‌به‌خانه تطبیق نمی‌شود. عدم آگاهی عامه و نبود سیستم‌های استاندارد برای حفاظت از واکسین پولیو در برخی از ولایات، از دیگر عواملی است که منجر به عدم موفقیت در ریشه‌کن کردن این ویروس می‌شود.
در ماه سپتمبر سازمان جهانی صحت اعلام کرد که طالبان در افغانستان تطبیق واکسین پولیو را به تعویق انداخته‌اند، اما بعداً مشخص شد که جلو تطبیق خانه‌به‌خانه گرفته شده و به واکسیناتوران توصیه شده است که کودکان را از طریق مساجد واکسین کنند.
این که واکسین پولیو یا ویروس فلج اطفال از چه ساخته شده و ترکیباتش چیست؟
نجیب‌الله زاخیلوال، داکتر افغان مقیم سویدن و مسئول مجلۀ طب، در این باره می‌گوید:
«نمک، شکر، امینو اسید و ویتامین‌ها در آن است، آب پاک و مواد دیگری وجود دارد که به حفظ واکسین کمک می‌کند. این واکسین دو نوع دارد، یک نوعش ویروس زنده است، اما ضعیف ساخته شده. این از راه دهن داده می‌شود. این خود ویروس پولیو است، اما آن‌قدر ضعیف شده است که باعث بیماری نشود، بلکه بدن را قوی کند. نوع دیگر آن شکل کشته‌شدۀ این ویروس است. اما پس از آن که ویروس از بین رفت باید به‌گونه‌ای نگهداری شود که خراب نشود. بخاطر این نیاز است موادی به نام فارمل دیهایت در آن استفاده شود.»
تا ۲۰ نوامبر ۲۰۲۴، در افغانستان شمار واقعیات مثبت ثبت‌شدۀ پولیو ۲۳ و در پاکستان ۵۵ واقعه نشان داده شده است.
در هر دو کشور این تعداد از واقعیات ثبت‌شده نسبت به سه سال گذشته افزایش چشم‌گیری را نشان می‌دهد.
در سال ۲۰۲۳ میلادی در افغانستان ۱۲ مورد پولیو و در پاکستان ۶ مورد پولیو ثبت شده بود. در سال گذشته ۱۷ مورد در افغانستان و ۲۰ مورد در پاکستان رخ داده بود.
این رویدادها در حالی رو به افزایش است که در هر دو کشور افغانستان و پاکستان در یک سال چندین بار کمپاین سراسری واکسین اجرا می‌شود.
این کمپاین‌ها هر از گاهی با تهدیدات مستقیم از سوی گروه‌های اسلام‌گرای تندرو نیز مواجه می‌شوند. و چندین بار در افغانستان و پاکستان واکسیناتوران مورد آزار و اذیت قرار گرفته و حتا کشته شده‌اند.
اگرچه اخیراً هیچ مورد حمله بر واکسیناتوران در افغانستان اتفاق نیفتاده، اما در سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲، در ولایات کندز، تخار و ننگرهار به سوی واکسیناتوران تیراندازی صورت گرفت که در آن شماری از مردم به شمول زنان کشته شدند.