Օնլայն շահումով խաղեր. ի՞նչ պատկեր է տարածաշրջանում
Tert.am-ն օնլայն շահումով խաղերի ոլորտի հետ կապված ուսումնասիրություն է կատարել տարածաշրջանում՝ մասնավորապես դիտարկելով Վրաստանի, Իրանի Իսլամական Հանրապետության, Թուրքիայի շուկաները և համեմատել դրանք հայաստանյան դաշտի հետ:
Վրաստան
Վրաստանում ոլորտի հետ կապված վերջին օրենսդրական փոփոխությունները տեղի են ունեցել 2024-ի հունիսին: Վերջին փոփոխություններն առցանց խաղերի օպերատորներին հնարավորություն են տվել խաղադրույքներ ընդունել օտարերկրյա օգտատերերից: Վրացական շուկա առցանց խաղային նոր օպերատորների ներգրավման համար կառավարությունը որոշում է ընդունել նաև հարկման ավելի բարենպաստ պայմաններ ստեղծել, ինչը դրական կազդի նաև գործող օպերատորների վրա:
Tert.am-ի հետ զրույցում Վրաստանի գեմբլինգ ասոցիացիայի վարչակազմի ղեկավար Գիորգի Մամուլաիշվիլին նշեց, որ վերընշված փոփոխությունները դրական ազդեցություն կունենան նաև բյուջեի եկամուտների, նոր ներդրումների և, ընդհանուր առմամբ, գեմբլինգի շուկայի վրա։
«Վրաստանում 25 տարեկանից սկսած՝ բոլորին թույլատրվում է խաղալ, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ մարդը գտնվում է պետության հոգածության ներքո և պետության կողմից աշխատանքով ապահովված չէ, այսինքն՝ ստանում է նպաստ», – ասաց մեր զրուցակիցը:
Մամուլաիշվիլին նշեց, որ փորձը ցույց է տալիս հետևյալը. որքան շատ են ապօրինի օպերատորները, այնքան անչափահասներն ընդհանուր առմամբ շատ են զբաղված առցանց խաղերով։
«Սահմանափակումները միշտ բացասաբար են անդրադառնում ցանկացած բիզնեսի վրա, հատկապես՝ օրինական: Իսկ Վրաստանում գեմբլինգն օրինական է: Այժմ ստեղծվել են նոր անօրինական կայքեր, որոնք կենտրոնանում են նոր արգելքները շրջանցելու վրա։ Աշխարհում բազմաթիվ օրինակներ կան, թե ինչպես են առցանց խաղերի վերաբերյալ արգելքները բացասաբար անդրադառնում շուկայի և ընդհանրապես ամբողջ սոցիալական ֆոնի վրա։ Գեմբլինգի ընդհանուր շուկայի մոտ 15-18%-ը նոր անօրինական շուկաներն են։ Դա ցավալի է, իհարկե: Ես հաճախ եմ ասում՝ ավելի լավ է ունենալ օրինական, վերահսկվող շուկա, քան անօրինական ու չվերահսկվող», – ընդգծեց նա:
Նրա պնդմամբ՝ Վրաստանում ոլորտի վերահսկողությունը շատ լավ է: «Կան մի քանի վերահսկող մարմիններ, որոնք ուղղակիորեն տեղեկատվություն են ստանում օպերատորների աշխատանքի մասին։ Օրենսդրական բազան շատ լավ հարմարեցված է բիզնեսի, պետության և հասարակության կարիքներին, և, բացառությամբ որոշ արգելքների, ես կասեի, որ Վրաստանն ունի լավագույն օրենսդրություններից մեկը խաղային բիզնեսի ոլորտում։ Չնայած արգելքներին, Վրաստանը դեռևս համարվում է խաղային բիզնեսի առաջատարը տարածաշրջանում և հետխորհրդային երկրների շրջանում», – նկատեց նա։
Իրան
Այլ է իրավիճակը Իրանում: Իրանի Իսլամական Հանրապետությունում կտրականապես արգելված է բեթինգը: Շահումով խաղերի սիրահարներն իրենց ժամանցն անցկացնում են Իրանի տարածքից դուրս գործող բեթինգ հարթակներում, սակայն բացահայտվելու դեպքում խաղացողներին սպառնում է մինչև 6 ամիս ազատազրկում: Թեհրանի Սոցիալական բարեկեցության և վերականգնողական գիտությունների համալսարանի աշխատակից Ֆահիմեհ Սայեդը նշում է, որ վերջին ուսումնասիրությունների համաձայն՝ շահումով խաղերը տարածված են Իրանում ինտերնետ օգտագործողների 8-9 տոկոսի շրջանում, ընդ որում խաղացողների 25 տոկոսը կանայք են:
Ֆահիմեն ասաց նաև, որ կան մարդիկ, որոնք իրենց տանը կամ խանութում անօրինական կերպով խաղադրույքներ են ընդունում, սակայն բացահայտվելու դեպքում նրանց նույնպես սպասում է ազատազրկում:
Թուրքիա
Թուրքիայում ոլորտը խիստ կարգավորված է, իսկ բեթինգը հիմնականում արգելված: Թուրքիայում IT անվտանգության մասնագետ Բիլիգիմ Բերգեի խոսքով՝ հենց այդ պատճառով էլ այս երկրում բավականին շատ է սև շուկայավարումը՝ անօրինական գեմբլինգ կայքերը: Ավելին՝ այստեղ նույնիսկ ոչ օրինական միջոցառումներ ու մեծ օֆլայն մրցումներ և հավաքներ են իրականացվում: Մասնագետը նշում է, որ թուրքերը հաճախ օգտվում են VPN փոխելու ծառայությունից և, փոխելով իրենց հասցեն, ազատորեն մուտք են գործում օրենքով սահմանափակված կայքերը:
Թուրքիայում հանցագործություն է համարվում առանց օրինական լիցենզիայի խաղադրույքներն ու խաղերը, իսկ օրինական խաղադրույքները կատարվում են միայն պետության կողմից լիցենզավորված կայքերում, որոնք մի քանիսն են:
Հայաստան
Օնլայն շահումով խաղերը, ըստ մեր օրենսդրության, համարվում են ժամանցի տեսակ:
Տնտեսագետ Արմեն Գրիգորյանը՝ անդրադառնալով ոլորտին Tert.am-ի հետ զրույցում, նշեց, որ շահումով խաղերի նկատմամբ կա երկու մոտեցում՝
ա) վերաբերվել որպես բիզնեսի և բ) գնահատել դրա սոցիալական հետևանքները:
«Ինտերնետ խաղերին մասնակցության սահմանափակումները պետք են կոնկրետ նպատակով՝ որպեսզի դրանք ծանր կացության մեջ չդնեն խաղերով տարված անձանց ընտանիքներին: Ոչ թե պետք է դատարանի կողմից օրինական ուժի մեջ մտած վճռով սահմանվի քաղաքացու սահմանափակումները, այլ բանը դրան չպետք է հասնի: Հիմա պետությունն ու մասնավոր օղակը ակտիվ աշխատում են օրենսդրական դաշտը ճիշտ կարգավորելու ուղղությամբ:
Օրինակ՝ ՀՀ-ում այս տարվա մարտի 20-ին կատարվել են օրենսդրական փոփոխություններ, համաձայն որի շահումով խաղեր կազմակերպող ընկերությունների ֆինանսական հաշվետվությունները պետք է ենթարկվեն պարտադիր աուդիտի», – նշեց տնտեսագետը: Այս առնչությամբ Tert.am-ը գրավոր հարցումով դիմել է նաև ՊԵԿ՝ պարզելու, թե որքան հարկ են վճարել 2024-ի առաջին կիսամյակի ընթացքում օնլայն տոտալիզատորները:
Պեկից տեղեկացրել են, որ ՀՀ-ում օնլայն տոտալիզատորի կազմակերպման գործունեությամբ զբաղվող հարկ վճարողների կողմից 2024 թվականի առաջին վեց ամիսների ընթացքում պետական բյուջե արդեն վճարվել է 18,122,274,151 դրամ:
Վկայակոչելով Վրաստանի փորձը, որտեղ արգելվում է հոգածության ներքո գտնվող մարդուն խաղալ, Գրիգորյանը նշեց, որ ՀՀ-ում էլ ըստ նոր օրենսդրական փոփոխությունների արգելվելու է ուժային կառույցների ծառայողների և պետական հոգածության ներքո գնտվող անձանց մուտքը խաղասրահներ և ինտերնետ հարթակներ:
Ամփոփելով՝ կարելի է ասել, որ տարածաշրջանային շատ մասնագետներ համակարծիք են, որ առցանց խաղային դաշտը պետք է կարգավորել, սակայն արգելված շուկա ունենալը բերում է մի քանի բացասական հետևանքների պետության ու հասարակության համար: Առաջինը՝ ակտիվանում են անօրինական բեթինգ կայքերը, որոնք չեն վերահսկվում, հետևաբար մատուցում են անհուսալի ծառայություններ, թիրախավորում են նաև անչափահասներին և խոցելի խմբերին: Երկրորդ՝ այս ընկերությունները բացարձակ ոչինչ չեն վճարում պետական բյուջե, հետևաբար դրանք ոչ միայն վտանգ են ներկայացնում հասարակության համար, այլ նաև մեծ վնաս են հասցնում պետությանը չհավաքագրված հարկերի տեսքով: