“მოკვდა თამაზა – თქვენი ძმაკაცი...”
რაც ხანი გადის, მით უფრო ძვირად
ვხვდებით ერთმანეთს, მით უფრო ხშირად
გვერევა სევდა. რაც ხანი გადის
მით უფრო მეტი იშლება სუფრა
და ჩვენ ვეწევით მოსაწყენ ნადიმს:
ჭკვიანურს ვროშავთ, ან ვსხედვართ უბრად...
რაც ხანი გადის, მით უფრო, უფრო!
ეს ანჟამბემანით გაწყობილი სტრიქონები, რომელიც თამაზ ჩხენკელმა 80-იანი წლების ბოლოს დაწერა, მეტ-ნაკლებად ზუსტად გამოხატავს იმ განწყობას, რაც მისი გარდაცვალების შემდეგ დარჩა. რა თქმა უნდა, შეიძლებოდა უფრო მძაფრადაც გვეთქვა თამაზ ჩხენკელისვე რომელიმე სხვა ლექსით, მაგრამ მიმაჩნია, რომ სწორედ ეს თავჩახრილი ლირიზმი უფრო ესადაგება პოეტს, ვინაც მთელი ცხოვრება თავაწეული იარა.
თამაზ ჩხენკელი ალბათ ყველაზე მხნე ადამიანი იყო, ვისაც ვიცნობდი. და ეს მხნე კაცი, მუდამ შთაგონებული ყვებოდა ხოლმე რაღაცას, შთაგონებული და განცვიფრებული. ამ არტისტული განცვიფრების გარეშე მისთვის აზრს კარგავდა ყველაფერი, ამბავიც და ცხოვრებაც. მეც, როდესაც თამაზ ჩკენკელის შესახებ ვყვები რამეს, ალბათ ასეთი განცვიფრება მემჩნევა სახეზე. ახლაც, მინდა რაიმე განსაცვიფრებელი მოვყვე, მაგრამ ისევ ზემოთ დამოწმებული ლექსის განწყობაში ვტრიალებ. ამიტომ ერთ ასეთ ისტორიას გავიხსენებ.
ერთხელ ზურაბ კიკნაძემ, ზაზა კვერცხიშვილმა და მე ბატონ თამაზთან სტუმრობა გადავწყვიტეთ, წინასწარ გავაფრთხილეთ, გავავსეთ გავაზური ღვინით ჭურჭელი და გავედით ხილიანზე. კარზე დიდხანს ვაკაკუნეთ, დარწმუნებულები ვიყავით, რომ შინ დაგვხვდებოდა, ამიტომ ზურაბი შეშინდა კიდეც, რამე ხომ არ დაემართაო. იქნებ გული გაუხდა ცუდად... შევედით მეზობელთან, რომელმაც დაზუსტებით ვერაფერი გვითხრა და სწორედ მეზობლის ბინაში მოწყობილი ხანმოკლე კონსილიუმის შემდეგ მივიღეთ გადაწყვეტილება, რომ ან კარი უნდა შეგვემტვრია, ან აივანზე უნდა გადავმძვრალიყავით. საბოლოოდ, მაინც გადაძრომა ვარჩიეთ. რა თქმა უნდა, ეს საპატიო მისია მე დამეკისრა. ფრთხილად მივძვრებოდი თამაზ ჩხენკელის აივნისკენ და თავში ათასნაირი ფიქრი მიტრიალებდა, ყველა ვარიანტი გავათამაშე, მათ შორის ყველაზე უხერხულიც. გადავძვერი თუ არა, ფანჯარაზე დავაკაკუნე, დავიძახე, მერე აივნის კარიც შევაღე, ისევ დავიძახე. მოკლედ, არავინ არაა სახლში, სახლი ცარიელია. წასულა თამაზ ჩხენკელი.
ამ ბინაში, რომლის აივანიც მდინარე ვერეს გადაჰყურებს, ადრეც ვიყავი ნამყოფი, მაგრამ როცა პოეტის ცარიელ სახლში პირველად მოვხვდი მარტო, სხვა რამეებიც გამოჩნდა. წარმოიდგინეთ, შედიხარ, უფრო სწორად, მიძვრები პოეტის სახლში, სადაც პატრონი არ გხვდება... თან გული გიცემს, თან იმ პოეტზე ფიქრობ. თან ამ ძველ, გაცრეცილ სიცარიელეს აკვირდები:
ყველაფერი არის ძველი
გაცრეცილი ბარათივით,
იგივ ძველი სავარძელი,
მტვერი წიგნის კარადების.
იგივეა, რაც რომ იყო
ულმობელი დროის ხელი...
სავარძელში მარტო ვზივარ
და ირწევა სავარძელი.
ყველაფერი ზუსტად ასე იყო, მხოლოდ სავარძელში ჩამჯდარი თამაზ ჩხენკელი არ ჩანდა არსად. არცერთ ოთახში. გავედი შემოსასვლელში, გავხსენი შიგნიდან კარი, სადაც ზურაბი და ზაზა მელოდნენ, ფორიაქობდნენ.
მოკლედ, თამაზ ჩხენკელი იმ დღეს ვერ ვნახეთ და ახლა აზრიც არა აქვს მოვყვე, რა მოხდა სინამდვილეში, რატომ არ დაგვხვდა ბატონი თამაზი შინ. ეს არაა მთავარი. მთავარი ისაა, რაზეც ახლა ვფიქრობ და ბოლომდე გამოთქმა მიჭირს. ის სახლი, ის ოთახები, ახლა უკვე საბოლოოდ რომ დაცარიელდა. სახლი, რომლის აივანიც მდინარე ვერეს გადაჰყურებდა:
...რომელსაც, ვახუშტის თქმით,
ძველად სკვირეთი რქმევია.
იმ ადგილებში ახლა აღარც ვერე მოედინება, უფრო სწორად, სამარხში მოედინება.
დღეს იქ აღარც მდინარეა და აღარც პოეტი.
ბოლოს ერთი თვის წინ ვესაუბრე ბატონ თამაზს. არ ვიცოდი ასე მძიმედ თუ იყო. ტელეფონში სულ სხვა კაცის ხმა მესმოდა. არადა იმის სათხოვნელად დავურეკე, რომ მისი ომახიანი ხმით ჩაგვეწერა “გიტანჯალის” რამდენიმე ლექსი, რომელსაც გამოსვლიდან 100 და ქართულად თარგმნიდან 50 წელი უსრულდებოდა.
მივხვდი, რომ თამაზ ჩხენკელი ამას ვეღარ შეძლებდა. მისი ჭაბუკობისა და ახალგაზრდობის დროინდელ ლექსებს (ის ცნობილი თარგმანებიც ხომ პირველ რიგში თამაზ ჩხენკელის ლექსებია!) ეს ხმა ვერ მოერეოდა. ვერც ამ ლექსის მხნეობას აჰყვებოდა, რომელიც 40 წლის წინ თამაზ ჩხენკელმა თავის მეგობარს მიუძღვნა:
ჰაერზე დადგით ჩემი საკაცე!...
შალვა, გასწიე ჭირისუფლობა:
მოკვდა თამაზა – თქვენი ძმაკაცი,
აღარ დასცალდა თქვენთან სუფრობა.
ჩვეულებრივი იყოს სამარე,
მისამძიმრების ჩუმი უბნობა,
თვალზე მომდგარი ცრემლი დამალეთ, -
შალვა, გასწიე ჭირისუფლობა!
არც მითქმა-მოთქმა და არც უბრობა,
არცა ქება და სიტყვა მგმობარი:
შალვა, გასწიე ჭირისუფლობა,
შესვი შენი ძმის შესანდობარი!