АҚШ мемлекеттік департаменті Қазақстандағы адам құқығы ахуалына арналған есебін жариялады
АҚШ мемлекеттік департаменті 12 тамызда Қазақстандағы адам құқығы ахуалына арналған есебін жариялады. Вашингтон баяндамасында Қазақстанда сөз бостандығы тұншықтырылып, журналистерге қарсы қысымның үдегені, азаматтарды еркінен тыс қамау мен ұстау жалғасып жатқаны, кәсіподақ ұйымдарының жұмысы қиындағаны және өзге де құқық бұзушылықтар туралы айтылған.
Есептің едәуір бөлігі Қазақстандағы баспасөз еркіндігінің шектелуі мен журналистерге қарсы шабуылға арналған. Онда сөз еркіндігі мен баспасөз бостандығы Конституцияда бар болса да, үкімет "сөз еркіндігін тұншықтырып, ұстау, түрмеге қамау қылмыстық және әкімшілік жауапқа тарту, шектейтін заң қабылдау, бопсалау, аккредитация ережелерін өзгерту, троттлинг жасау, интернетті шектеу арқылы баспасөзге ықпал етуге тырысып жатқаны" жазылған. Үкімет азаматтардың билікті сынау мүмкіндіктерін шектейді, заң қазіргі президент пен оның отбасына "тіл тигізуге" тыйым салып, мұндай әрекет жасағандарға 5 жылға дейін түрме жазасын қарастырады деп жазды авторлар.
Есеп авторлары мысал ретінде, Қазақстан билігінен аккредитация алуда қиындыққа тап болған Азаттық радиосын қолдап пікір жазған журналист, ProTenge жобасының жетекшісі Жәмила Маричеваға "жалған ақпарат таратты" деп айыппұл салынғанын келтіреді.
Есепте "экстремизм" бойынша айыпталған, билік сыншысы, тәуелсіз журналист Думан Мұхаммедкәрімнің 7 жылға сотталғаны да айтылған. Есеп авторлары соттың жабық өткенін, үкім алдында кемінде екі белсендінің әкімшілік жазаға тартылып, қамалғанын да еске салады.
"Құқық қорғаушылар тағылған айыптардың саясиланғанын айтқан, себебі журналист үкіметті ашық сынаған, сонымен бірге қуғындағы оппозиция жетекшісі Мұхтар Әблязовтан сұхбат алып, көрермендерге Әблязовты қорғау үшін қалай үлес қосуға болатынын айтқан" деп жазылған есепте.
Есепте сонымен бірге елде жұмысшылар кәсіподағын тіркеудің қиындағаны, үкіметтің тәуелсіз кәсіподақтардан гөрі мемлекеттік кәсіподақтарға артықшылық беруі сияқты құбылыстар атап өтілген. Қамау орындарында күдіктілердің адвокаттарымен сөйлесу құқығының шектелуі, тергеу, түрмедегі кезіндегі қысым мен азаптау, күдіктілерді күштеп мойындату сияқты жайттар тыйылмағаны айтылған.
"Үкіметтік емес ұйымдар мен халықаралық қауымдастықтың ашықтықты талап еткеніне қарамастан азаптауларға қатысты тергеу ашық жүргізілген жоқ. 16 қыркүйекте Алматы облысының аудандық соты 2022 жылы қаңтарда Қошмамбет ауылындағы изолятордағы 44 адамды, арасында Қырғызстан мен Өзбекстан азаматтары да бар, азаптады деп айыпталған алты полицейге айып таққан. Полиция қызметкерлеріне (Бауыржан Сопақов, Нұрсұлтан Хамитов, Арман Шойбеков, Берик Әбілбеков, Олжас Айдарханов және Серік Тұрпанбаев) "азаптау" және "билік өкілетін асыра пайдалану" баптары бойынша айып тағылды" деп жазылған есепте.
Биыл 17 қаңтарда Алматы облысының Қарасай ауданының соты "Азаптау", "Лауазымын асыра пайдалану" баптары бойынша айыпталған алты полицейді әрқайсысын үш жылға бас бостандығынан айырған еді. Бұрынғы полицейлер өздеріне тағылған айыпты мойындамаған еді. Ал жәбірленушілердің адвокаттары жаппай азаптау болғандықтан іс ауыр бап бойынша қаралуы керек еді деп айтқан. Олар полицейлерге тым жеңіл жаза берілді деп санайды. Заңгерлер жәбірленуші деп 44 емес, 98 адам танылуы тиіс екенін де айтқан.
АҚШ мемлекеттік департаментінің есебінде сонымен бірге өз елінде қысымға ұшырап, Қазақстан билігінен саяси баспана сұрап, ала алмаған азаматтардың (Ресей, Өзбекстан, Ауғанстан азаматтары) жағдайы да айтылады.
Былтыр соғыс жағдайында "әскерден қашты" деп айыпталған Ресейдің Түмен қаласында туып-өскен Камиль Касимовті Ресей полициясының Астанадан ұрлап әкеткені сыналады. Ресейлік полицейлер Касимовты Астанадан Балқаш маңындағы ресейлік Приозерск әскери базасына жеткізіп, сәуірден тамызға дейін сол жақта болған. Артынша Ресейдің Омбы қаласына жеткізген. Қазақстан билігінің айтуынша, Қарағанды соты Касимовтың "көші-қон заңын бұзғанын", "депортациялауды Касимовтың өзі сұрағанын" айтып, Ресейге жіберген. Омбыға жеткеннен кейін ол "әскерден қашқаны үшін" алты жыл қатаң режимдегі түрмеге кесілді.
"Сарапшылардың пікірінше, оны ұрлауға Қазақстан полициясы көмектескен, ал ол депортациялау туралы өтінішті ресейлік күштік құрылымдардың қысымымен жасаған болуы мүмкін" деп жазылған.
Ресми Астана АҚШ мемлекеттік департаментінің бұл есебіне қатысты әзірге ешқандай мәлімдеме жасаған жоқ.