12 дена војна: Заклучоци од израелско - иранскиот конфликт

По 12 дена невидени директни непријателства, Израел и Иран се согласија на прекин на огнот што донесе напната мир во регионот.

Војната, обележана со разорни воздушни напади, ракетни баражи и тајни операции, ги остави двете земји во неволја. Иако непосредните борби престанаа, политичките, воените и нуклеарните импликации од оваа кратка, но интензивна војна само што почнуваат да се одвиваат.

Двете земји побрзаа да прогласат успех, при што Израелците инсистираа дека ги постигнале своите цели, а Иранците тврдеа дека го „наметнале“ прекинот на огнот на својот непријател.

Сепак, зад официјалните изјави, аналитичарите предупредуваат дека прекинот на огнот е кревок, дека стратешката рамнотежа се променила и ризикот од обновен конфликт или опасна ескалација останува висок.

Добивките на Израел и критичен пропуст

Израелската влада објави дека „ги постигнала сите цели на операцијата, наведувајќи го наводното уништување на клучните ирански нуклеарни и ракетни локации, елиминацијата на високи воени лидери и воздушната супериорност над Техеран.

„Израел беше во можност доста ефикасно да ги погоди клучните воено-стратешки владини цели“, изјави за РСЕ/РЛ Фарзан Сабет, истражувач во Женевскиот постдипломски институт.

Тој рече дека конфликтот го истакнал обемот на израелската инфилтрација во безбедносниот апарат на Иран, додавајќи дека израелската разузнавачка агенција Мосад „во основа успеала да создаде легија дезертери кои веројатно биле еден од елементите во оваа војна што предизвикале најголема штета“.

Но, и покрај израелските и американските бомбардирања, нуклеарната програма на Иран, иако оштетена, не е целосно демонтирана - дел од капацитетот за збогатување и експертизата преживеале, а ризикот од таен ирански нуклеарен пробив останува.

Експертот за неширење на нуклеарно оружје и виш соработник во Институтот Брукингс, Роберт Ајнхорн, забележа дека повеќе од 400 килограми од залихите на ураниум на Иран збогатени до 60 проценти чистота биле преместени и не се знае каде се.

„Можно е, ако се под посед на Иран, [залихите] да се однесат на некоја тајна локација и да се користат во програма за нуклеарно оружје“, изјави Ајнхорн за РСЕ/РЛ.

Ослабената позиција и разнишаниот престиж на Иран

Раководството на Иран преживеа, но по висока цена. Неговите нуклеарни, ракетни и беспилотни летала беа сериозно деградирани; голем дел од нејзиното високо воено раководство беше убиено; нејзината воздушна одбрана не успеа да ја заштити земјата од длабоки израелски напади; а Исламската република се наоѓа политички ослабена.

Сабет го нарече тоа „катастрофа за Иран“, додека Ајнхорн рече: „Иран е послаб и меѓународно поизолиран отколку што беше пред две недели“.

Тврдењето на Исламската република како гарант на националната безбедност, клучен столб на нејзината легитимност, е сериозно оштетено со оглед на нејзината неспособност да ги одврати израелските воздушни напади и да го заштити своето воено раководство, кое беше претежно елиминирано на првиот ден од војната.

„Тоа е огромен удар врз престижот на [Исламската република]“, рече Сабет.

Нуклеарната дилема: Одвраќање или воздржаност?

Најопасното наследство од војната може да биде поттикот што му го дава на Иран да се стреми кон нуклеарно оружје. Иран претходно изјави дека, иако не бара нуклеарно оружје, ќе ја преиспита својата доктрина доколку се соочи со егзистенцијална закана.

Војната испраќа мешани сигнали до раководството на Иран. Некои ирански фракции може да ги сметаат нападите како предупредување да не се премине нуклеарниот праг. Но, со еродирано одвраќање, други може да го сметаат нуклеарното оружје како единствена сигурна гаранција за опстанок на иранскиот естаблишмент.

„Трчањето по нуклеарно оружје може да биде многу, многу ризично за земјата“, рече Ајнхорн. „Во Иран ќе има тврдокорни функционери кои ќе одлучат дека единствениот начин за одвраќање на странски напади... е стекнување нуклеарно оружје. И во оваа фаза не е јасно која од тие групи ќе победи.“

Но, Сабет е скептичен во врска со техничкиот и организацискиот капацитет на Иран да направи таен нуклеарен пробив, не само поради тоа колку е загрозен.

„Не би му верувал многу на систем толку темелно инфилтриран, несигурен и некомпетентен како Исламската република“, рече тој, додавајќи дека ако Иран спроведе нуклеарен тест, „може да видиме нуклеарна ескалација против Иран, што мислам дека е многу опасно.“

Кршлива пауза, но не и траен мир

Прекинот на огнот донесе кревка пауза во борбите. Израел може да прогласи воена победа, но политичката и стратешката крајна игра останува нерешена.

Исламската република претрпе удар, а нејзиното одвраќање е еродирано, но преживува - барем засега.

Израел можеби ја доби битката, но основните дилеми на војната - нуклеарниот ризик, регионалната нестабилност и меѓусебната недоверба - остануваат нерешени.

Според Ајнхорн, само дипломатските напори можат да обезбедат дека нуклеарниот материјал на Иран е навистина евидентиран и дека регионот се повлекува од работ на пропаста.

„Исчезнатите 400 килограми високо збогатен ураниум... би можеле да станат основа на тајна програма за нуклеарно оружје“, рече тој.

„И овој факт не може да се реши со воен напад. Може да се реши само преку дипломатија.“