‘Karabağ'da çatışmalar şiddetlenebilir'

Kadir Has Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Mustafa Aydın'a göre, 20 yıldan beri görüşmelerden bir sonucun çıkmaması, Azerbaycan'da sorunun çözümü müzakere ile olmayacak algısını oluşturdu. Aydın, önümüzdeki dönemde Karabağ bölgesinde çatışmaların şiddetlenebileceğini söylüyor.

Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra Ermenistan ile Azerbaycan arasındaki Dağlık Karabağ sorunu savaşa neden oldu. Yüzölçümü ve nüfus açısından Ermenistan'dan daha büyük olmasına rağmen Azerbaycan bu savaştan Karabağ'ı kaybederek çıktı. Bağımsızlığına kavuşan Azerbaycan, Moskova politikaları nedeniyle millî; ordusu ve savunması bulunmayan bir ülkeydi. Ermenistan ise Rusya'nın uydusu olan stratejik bir ülke. Tam 20 yıldan beri devam eden görüşmeler süresince bölgede kısa ama sürekli çatışmalar yaşanmakta. Geçen günlerde yaşanan sıcak çatışmalar ile Azerbaycan ilk kez üstünlüğünü gösterdi. Hem askerî; hem de stratejik yerleri kazandı. Barış görüşmeleri ile sorunun çözülemeyeceğini anlayan Bakü, kaybettiği toprakları savaşla geri almayı planlıyor.

Uzun bir süreden beri iki ülke arasında bir gerilim ve çatışma vardı. Son dönemdeki çatışmanın bir hayli yüksek olmasının nedeni nedir?

Bölgeyi takip edenler açısından son çatışmalar sürpriz değil. Giderek artan çatışmalar vardı. Ateşkes hattı üzerinde sürekli birbirlerini taciz ediyorlardı. Azerbaycan tarafından bakarsak devam eden bu Minsk süreci denilen süreçten umudu kesmişler. Azerbaycan tarafında ‘Ne yaparsak yapalım bu iş barış ve diplomasi yoluyla çözülmeyecek. Sonunda askerî; güçle bunu çözeceksek çözeceğiz' gibi bir anlayış var. Devlet başkanı ve bakanlar düzeyinde bunu dillendiriyorlar. Bu pek ciddiye alınmıyordu. Biraz devlet başkanının, İlham Aliyev'in iç siyasete oynaması gibi değerlendiriliyordu.

Azerbaycan haklı mı?

Evet, doğru hakikaten. Çünkü 1994'te ateşkes sağlanmıştı. Sonuçta 20 yıl öyle ya da böyle geçmiş. 20 yıl hiçbir adım yok, bir milim oynama söz konusu değil. Tarafların görüşlerinde hiçbir yakınlaşma da olmadı. Ermeni tarafında hiçbir geri adım söz konusu olmadı. Karabağ'ın ötesindeki işgal edilmiş Azeri toprakları var. Oralarda da hiçbir hareket olmadı. Ne Rusya'dan ne ABD'den ne de Fransa'dan barışa yönelik baskı oldu. Dolayısıyla Minsk grubundan hiçbir şey çıkmadı. Batı sanki bu statükonun ilelebet gitmesinden yana gözüküyor.

Azerbaycan bu süre içinde ne yaptı?

Azerbaycan bu zaman içinde özellikle petrol gelirini kullanarak çok ciddi bir askerî; yatırım yaptı. Ordusunu modernize etti. Bu durum Azerbaycan'a bir savaşta tek başına kazanma garantisi vermiyor ama en azından modernize olmuş bir ordu ve silah gücü oluştu. Bu da askerî; kesime cesaret veriyor. Bu durumu test etmek istiyorlar. Bu son çatışmayı da biraz test olarak görüyorum.

Dört günlük çatışmadan sonra kim kazandı?

Dışarıdan baktığımda burada dört günlük bir çatışma yaşandı. Dört günün sonunda duruldu. Sonuçta oradaki ateşkes, ateşin hiç olmadığı anlamına gelmiyor. Zaman zaman karşılıklı ateş ediliyor. Ama bu dört günde tahmin ediyorum koydukları hedefi Azerbaycan askerî; tarafı başardı. Mesela bir bölgenin işgalden kurtarılması gibi bir plan yoktu ama birtakım stratejik yüksek noktaların alınması gibi bir planları olduğu anlaşılıyor, oraları aldılar. Buna karşılık kayıplar tam net değil, taraflar farklı rakamlar söylüyorlar. Ama iki taraf açısından da böyle küçük bir çatışma içinde önemli bir miktarda kayıp verildi.

Stratejik olarak Azerbaycan daha üstün mü gözüktü?

Öyle gözüktü. Bu çatışma sadece askerî; açıdan değil, Rusya'nın pozisyonu açısından da ilginçti. Rusya taraf olmadı. Sesini çok fazla çıkarmadı.

Bugüne kadar Moskova Erivan'dan yana tavır alıyordu. Şimdiki tavrı değişti mi?

Bu çatışmada Rusya sanki dengeye geldi. Daha önce dengede tutar gibi gözükmesine rağmen Ermenistan tarafında idi. Ermenistan'ın bugün ne kadar bağımsız bir devlet olduğu ciddi miktarda sorgulanır. Ermenistan ekonomisinin tüm asetleri; madenler, enerji sektörünün tamamı, petrol sektörünün tamamı, elektrik üretimi dağıtımı yani orada ekonomi adına ne varsa hepsi Rus sermayesinin elinde. Ruslar tarafından kontrol ediliyor.

Ermenistan'ın güvenliği?

Bunun dışında ülkenin sınırları Rus askerleri tarafından kontrol ediliyor. Ermenistan'ı Rusya ciddi bir şekilde kontrol ediyor. Ermenistan'a bir de silah satıyor. Buna karşılık Azerbaycan'ı da tamamen karşısına almıyor. Mesela Azerbaycan'a da silah satıyor. Azerbaycan'ı zaman zaman Batı ve Türkiye bağlantısından koparmak için petrol benim üzerimden aksın, doğalgaz benim üzerimden geçsin gibi birtakım politikalar, baskılar uygulamaktan da geri kalmıyor. Ama bu sefer sanki iki taraf arasında dengeyi güdermiş gibi gözüküp Azerbaycan üzerine daha fazla baskı planlıyor.

Bu durumdan Erivan mutludur.

Bu olayda durumdan mutlu olmayan sadece Azerbaycan var. Ermenistan durumdan mutlu olduğu için çatışma çıkartması beklenmez. Benim açımdan şaşırtıcı olan kısmı Rusya'nın Azerbaycan'a tepki vermemesi idi. Taraflara itidal teklif edip kenara çekilmesi.

Rusya Kafkaslar'da yeni alan açtı. Gürcistan'ı böldü. Bununla ilgili bir durum olabilir mi?

Rusya'nın şu an bizim çok rahat ve hızlı göremediğimiz birtakım hesapları olduğunu tahmin ediyorum. Son 5 -6 yıllık politikalarına baktığımızda tüm dünyayı şaşırtan birçok adım attı. Ukrayna, Suriye, Gürcistan. 2008'den beri bu adımları atıyor. Burada da bir planının olduğunu düşünüyorum. Çünkü Azerbaycan'ın ya da başka bir devletin şu anda Kafkaslarda gidebileceği başka bir yer yok. ABD burada değil artık. Türkiye'nin şu anda böyle bir etkisi söz konusu değil. İran'a zaten hiçbir zaman yaklaşmadı.

Avrupa ve ABD neden Karabağ konusunda hiç adım atmadı? Politikaları neydi?

Batı, ‘bana dokunacak mı orada kalacak mı' politikası izliyor. Karabağ konusu kendi bölgesi içinde maalesef izole olup kalmış dünyada iki devleti rahatsız eden bir durum. Onun dışında bundan kimsenin rahatsızlığı yok. Yine kendi içinde izole olup kaldığı için oradan dışarıya yayılan bir tehdit de yok. Dolayısıyla durumu değiştirme ihtiyacı hissetmiyorlar. ABD bu durumu değiştirmek için tek bir şarta ihtiyaç hissedebilirdi, o da Kafkasların tümünü Rusya'dan dışlayarak Batı'ya entegre arzusu. Bu noktaya gelebilseydi o zaman Azerbaycan bunu bir koz olarak ortaya koyar, çözebilirsen geliyorum diyebilirdi. Tabii ki, Ermenistan'ı küstürmemek gerekeceği için orada mutlaka dengeli bir şey yapacaklardı. Batı'nın bu durumu durup dururken çözeyim diye heyecanlanma durumu söz konusu değil. Azerbaycan orada askerî; bir durum yaratarak Batı'nın ilgisini çekebilir. O zaman diplomasi devreye girecek.

Ekonomik olarak da siyaseten de Azerbaycan daha güçlü. Nasıl oluyor da Ermenistan'la Azerbaycan mücadele etmekte çok başarılı olamıyor?

Azerbaycan millî; devletini ve millî; ordusunu kurmakta çok gecikmiş. Yani savaş çıktığında Azerbaycan'da doğru düzgün bir ordu yoktu. Ne varsa o da çatışmalar sırasında büyük ölçüde zafiyete uğradı. Şimdi Azerbaycan ordusunun kurulmasının aşağı yukarı 10 yıl sürdüğünü tahmin ediyorum. Azerbaycan'ın ordusunun kurulması, silahlanması bugüne kadar ancak geldi. Ülke de ekonomik alanda çökmüştü. Dolayısıyla Ermenistan bir baskı hissetmedi.

Azerbaycan ile Ermenistan şiddetli bir çatışma sürecine girebilir mi? Öngörünüz nedir?

Azerbaycan ile Ermenistan'ın yeniden savaşabilme ihtimali var. Fakat Azerbaycan şunu göremiyor. Sahip olduğu askerî; güç bağlantılarıyla Ermenistan'ı savaş meydanlarında yenerek toprakları işgalden kurtarabileceklerini net göremiyor. Azerbaycan bire bir savaşırsa bunu başarabileceğini görüyor. Ama bire bir kalmayacağını Azerbaycan çok iyi biliyor. Rusya ile karşı karşıya kalabilir, bunu görüyor. Azerbaycan Rusya'nın güdümüne girmediği sürece Rusya Ermenistan'dan vazgeçmez. Azerbaycan Rusya'ya tabi olursa bu sefer Rusya kendisine tabi olmuş iki devleti eşit görecek, bu iki ülkenin çatışmasını önleyecek.

TANAP HAKKINDA

Suriye'de Rus uçağı şimdi düşürülmüş olsaydı, Türkiye-Azerbaycan arasında TANAP (Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı Projesi imzalanabilir miydi?

Azerbaycan tamamen her şeyi terk edip Rusya'nın güdümüne girmeyi kabul etmediği sürece ne olursa olsun TA-NAP konusunda ilerlemek zorunda. Azerbaycan'ın bağımsız ve ayrı bir devlet olarak varlığını sürdürmesi, Hazar enerji kaynaklarını Rusya dışındaki bir güzergâhtan dışarıya göndermesiyle alakalı. Bakü - Tiflis - Ceyhan da bu-nun için çok önemlidir. TANAP bunun için çok önemlidir. Bakü - Tiflis - Ceyhan ve Bakü - Tiflis - Erzurum doğal-gaz ve petrol hatları Azerbaycan'ı önemli bir noktaya taşıdı. Askerî; anlamda da bu yatırımlar bu gelirlerle yapıla-bildi. Ama petrol fiyatları düşünce bu ikisinden gelen gelirden de düştü. Azerbaycan'ın yeniden hamle yapıp bir sıçrama gerçekleştirebilmesi için buna bir şey eklemesi gerekiyordu. Petrol fiyatlarını arttıramayacağına göre o zaman ihraç ettiği doğalgaz ve petrolün miktarını arttırarak gelirini yükseltebilir. O yüzden TANAP ve diğer enerji hatları Azerbaycan açısından çok önemli gelişmelerdi.