"Uzak möhletli täzeden dikeldiş işleri zerur". Siriýadan Gyrgyzystana 95 adam gaýdyp geldi
30-njy awgustda "Aýkol" ynsanperwer missiýasynyň çäginde, Gyrgyzystanyň graždanlary bolan 31 aýal we 64 çaga watanyna gaýtarylyp getirildi, olar Siriýanyň demirgazyk-gündogaryndaky lagerde bolupdylar. Şu ýylyň fewral aýynda, bu missiýanyň birinji tapgyrynyň çäklerinde, Siriýadan 18 aýal we 41 çaga gaýdyp geldi.
2021-nji ýylda “Meerim” missiýasynyň bir bölegi hökmünde, Yrakdaky bosgun lagerlerinden 79 çaga yzyna gaýtaryldy. Häzirki wagtda Siriýadaky "Roj" bosgun düşelgesinde henizem gyrgyz aýallarynyň we olaryň çagalarynyň bardygy habar berilýär.
«9 ýyllap gyzymy görmedim»
Gyrgyzystanyň Daşary işler ministrliginiň maglumatyna görä, gyrgyzystanlylary Siriýadan çykarmaga halkara guramalary ýardam beripdir.
«Gyrgyzystan Respublikasynyň graždanlarynyň Siriýadan yzyna gaýtarylmagynyň ikinji tapgyrynyň üstünlikli amala aşyrylmagy ygtyýarly döwlet organlarynyň daşary syýasat ulgamynda, şeýle hem hukuk goraýjy edaralaryň gowy sazlaşykly we özara hereket etmegi netijesinde mümkin boldy. Gyrgyzystan tarapy bu repatriasiýa çäresiniň üstünlikli amala aşyrylmagynda, berlen ählitaraplaýyn kömek we logistik goldaw üçin, ABŞ-nyň hökümetine, şeýle hem Birleşen Milletler Guramasynyň Çagalar gaznasyna (UNICEF) we Halkara Gyzyl Haç komitetine aýratyn minnetdarlyk bildirýär» diýip, Gyrgyzystanyň Daşary işler ministrliginiň beýanatynda aýdylýar.
30-njy awgustda Siriýadan Bişkek şäherine gelenleriň arasynda, kiçi çagasy bolan Hamida Ýakubowanyň gyzy hem bar. Ýöne ene gyzy we agtygy bilen heniz duşuşyp bilmändir.
«Gyzym 2014-nji ýylyň tomsunda Stambulda okamaga gitdi. Aslynda onuň okamaga däl, aldanyp Siriýa gidendigi ýüze çykdy. Şondan bäri gyzymy ýene-de görmek maksady bilen hökümete we ýurduň ýolbaşçylaryna ençeme gezek ýüzlendim. Prezident Sadyr Žaparow Siriýa gidenleri yzyna gaýtarmagyň zerurlygyna düşündi. Men munuň üçin oňa çuňňur minnetdarlygymy bildirýärin. Gyzym bilen agtygym Siriýadaky “Al-Hol” lagerinde boldular. Indi olar gaýdyp geldiler. Men olary heniz görüp bilmedim, sebäbi olar iki hepdeläp karantinde aýrybaşga saklanýarlar» diýip, Hamida Ýakubowa aýdýar.
Hamida Ýakubowa gyzlary Siriýa giden ene-atalar komitetiniň başlygy bolup, soňky birnäçe ýylyň dowamynda, ýurduň häkimiýetlerini uruş zonasynda galan gyrgyz aýallaryny yzyna gaýtarmaga çagyryş edip geldi.
«Siriýada ýene bir gyzy galdy»
Gyrgyzystanyň Kara-Balta etrabynyň ýaşaýjysy Ramaz Saryýew 2014-nji ýyldan bäri Siriýa giden iki gyzyny we aýalyny yzyna gaýtarmak üçin köp synanyşdy, ahyrynda 2020-nji ýylda, ýürek keseli sebäpli aradan çykdy.
Şu ýylyň fewral aýynda “Aýkol” missiýasynyň çäginde, onuň uly gyzy we iki çagasy, aýaly we ogly Gyrgyzystana dolandylar.
Ol ýogalanyň uýasy Dilbar Saryýewanyň aýtmagyna görä, Ramazyň kiçi gyzy çagalary bilen birlikde, häzirem Siriýada galypdyr.
«Kiçi gyzy geçen gezek gelmedi. Bu gezek hem gaýdyp bilmändir. Bu saparda “Al-Hol” lagerinde bolanlary getirdiler. Biziň garyndaşymyz iki çagasy bilen “Roj” lagerinde bolýar. Geçen gezek aýallary alyp gaýdanlarynda, meniň ýegençimi almandyrlar» diýýär.
Dilbar Saryýewanyň sözüne görä, Siriýadan gaýdyp gelen Ramazyň ogly mekdep ýaşyna ýetipdir, indi mekdebe gitmäge taýýarlanýar diýip, ol şeýle gürrüň berdi:
«Ramazyň aýaly gyzlaryny yzyna gaýtarmak üçin, Siriýa gideninde göwrelidi. Onuň uly gyzynyñ ilkinji çagasy-da okuwa gitmeli. Biz Ramazyň bu zatlary görmän aradan çykandygyna gaty gynanýarys. Ol aýalyny we gyzlaryny halas etmek üçin köp jan çekdi».
Gyrgyzystanyň Daşary işler ministri Jeenbek Kulubaýew geçen ýylyň ahyrynda, Yrak we Siriýa türmelerinde saklanýan 200 gyrgyzystanly aýalyň we olaryň 400 çagalarynyň sanawynyň düzülendigini mälim edipdi.
«Uzak möhletli täzeden bejeriş işleri zerur»
Getirilen aýallar we çagalar wagtlaýyn reabilitasiýa merkezine ýerleşdirilipdir. Gyrgyzystan Respublikasynyň Zähmet, sosial üpjünçilik we migrasiýa ministrligi getirilenlere reabilitasiýa çäreleriniň nähili geçiriljekdigi barada häzirlikçe maglumat bermeýär.
Merkezi Aziýa ýurtlarynyň arasynda, Gazagystan ilkinji bolup, öz raýatlaryny we olaryň çagalaryny Siriýadan yzyna gaýtaryp getirmegi başlady hem yzyna dolanyp gelenlere uzak möhletli reabilitasiýa hyzmatyny berdi.
Ynsan hukuklaryny goraýjylar Gyrgyzystanyň häkimiýetlerinden, öz graždanlaryny watanyna gaýtaryp getirmegi talap edýärler we olaryň jemgyýete gaýtadan goşulmagy üçin, Gazagystanyň tejribesini nazara almaga çagyrýarlar.
Adam hukuklaryny goraýjy aktiwist Aziza Abdirasulowanyň pikirine görä, Siriýadan gaýdyp gelen aýallar we çagalar uzak möhletli goldawa mätäçdir.
«Olar eýýäm şol ýerde ýeterlik ejir çekip, kyn günleri başdan geçirdiler. Olara jemgyýete "howply adamlar" hökmünde garalmazlygy üçin, ahlak we psihologiki kömek bermek gerek, aýratyn ugurlardan hünärmenleriň kömegi bilen kadaly durmuşa dolanmaga mümkinçilik döredilmeli. Siriýadan gaýdyp gelenlere jemgyýetde seresaplyk bilen garalýandygyny men öň hem aýdypdym. Olardan hatda ýakyn garyndaşlarynyň we goňşularynyň hem ýüz öwürýän halatlary bolupdy. Şonuň üçin assimilýasiýa etmäge mümkinçilik bolar ýaly, olary uly şäherlerde goýup, obalara ibermesek gowy bolardy. Gazagystanda hökümete degişli bolmadyk guramalar bir-iki ýyllap, Siriýadan gaýdyp gelenler bilen işleşdiler. Şeýle hem aýallara täze hünär öwrenmek we ýaşaýşa gaýtadan başlamak üçin kömek berildi. Gynansak-da, beýle zatlar bizde ýok» diýip, adam hukuklary boýunça aktiwist aýdýar.
Indi birnäçe ýyldan bäri Yrakdaky we Siriýadaky graždanlara degişli dünýäniň dürli ýurtlarynyň syýasatyny öwrenip gelýän Ženewadaky Bulan institutynyň ýolbaşçysy Çolpon Orozobekowa getirilenleriň gaýtadan jemgyýete goşulmagy üçin, hökümete degişli bolmadyk guramalaryň hyzmatdaşlyk etmeginiň zerurdygy barada aýdýar:
«Siriýadan gaýdyp gelen aýallaryň we çagalaryň reabilitasiýasy we reintegrasiýasy uzak wagtlap dowam etmelidir. Munuň üçin adam resurslary we maliýe serişdesi gerek. Şoňa görä-de, halkara ýardam berijileriň we beýleki ýurtlaryň kömegi zerur bolup durýar. Mysal üçin, Özbegistan we Gazagystan bu babatda köp pul harçlady. Bu işde hökümete degişli bolmadyk guramalaryň ähmiýeti örän uludyr. Gyrgyzystanyň häkimiýetleri hökümete degişli däl guramalar bilen hyzmatdaşlyk etmeli, çünki serişdeler olaryň tagallasy bilen gelýär. Şeýle hem aýallar we çagalar bilen işleşmek üçin, hünärmenleri okatmak zerur we olara tälim bermeli» diýip, Çolpon Orozobekowa aýdýar.
Tejribeli polisiýa işgäri, terrorçylyk we ekstremizm boýunça ekspert Ženişbek Aşyrbaýewiň aýtmagyna görä, Siriýadan gaýdyp gelenler babatynda, jemgyýetde belli derejede alada-howsala emele gelýär:
« Ýakynda Gyrgyzystanyň Döwlet milli howpsuzlyk komiteti däp bolan yslam dininiň berjaý edilmegine çagyrdy, bu şol sanda namazyň düzgünlerini-de öz içine alýar. Aslynda namazyň düzgünleri sebäpli hem metjitlerde agzalalyklar döräp biler. Bu adamlar [Siriýadan we Yrakdan gaýdyp gelenler] örän radikal garaýyşly jemgyýetden çykdylar. Olary biziň jemgyýetimize girişdirmek üçin, örän ünsli reabilitasiýa gerek, psihologlar bilen işleşmeli we köp taraplaýyn birnäçe çäreleri geçirmeli. Olar Siriýada 10-15 ýyl ýaşapdyrlar. Biz bu döwürde dünýägaraýşy we garaýşy doly üýtgeýän adamlary gördük» diýip, ol aýdýar.
Gyrgyzystan Respublikasyň Döwlet milli howpsuzlyk komitetiniň 2018-nji ýyldaky maglumatyna görä, Siriýadaky uruş zolagyna Gyrgyzystanyň 850 graždany gidipdir, olaryň 150-si ölüpdir. 140-a golaý gyrgyzystanly aýallaryň “Yslam döwleti” toparyna goşulandygy habar berildi.
Gadyrly okyjy, siz Telegram we WhatsApp tilsimleriniň messenjerleri arkaly Azatlyk Radiosy bilen howpsuz ýagdaýda habarlaşyp bilersiňiz. Telefon belgileri: +420 724 168 989 we +420 773 797 383.
Türkmenistanda VPN ulgamlary arkaly işleýär. Siz şu meýl: azathabar@derweze.net we sep arkaly biziň mugt Psiphon3 VPN ulgamymyzy Android ulgamlary üçin ýükläp bilersiňiz. Azatlyk Radiosy siziň şahsyýetiňiziň doly gizlinligini kepillendirýär.