Qırımdaki «Neofit» tedbirleri: qırımlı musulman qadınlarınıñ diniy baqışları Rusiye quvetçilerini ne içün o qadar qasevetlendire?
Qırımdaki Rusiye quvetçileri «Hizb ut-Tahrir davaları» mabüsleriniñ eñ az üç ömür arqadaşını diniy baqışlarınen bağlı sorğuğa çekti. Bu aqta «Qırım birdemligi» areketi advokat Lilâ Gemecige esaslanıp bildire. Laf Anna Bogaçeva, Zarina Cepparova ve Natalya Bekirova aqqında kete. Olar Yaltadaki «Hizb ut-Tahrir davası» mabüsleriniñ apayları ola.
Rostov-na-Donudaki Cenübiy okrugınıñ arbiy mahkemesi 2019 senesi bu dava boyunca qabaatlanğanlarnı üküm etti: Muslim Aliyevni – 19 yılğa, İnver Bekirovnı – 18 yılğa, Emir-Usein Kuku ve Vadim Siruknı – 12 yılğa, Arsen Cepparovnı – 7 yılğa ve Refat Alimovnı – 8 yılğa. «Memorial» Rusiye aq qorçalayıcı merkezi ve resmiy Kyiv «Hizb ut-Tahrir davalarınıñ» mabüsleri olğan qırımlılarnı siyasiy mabüs dep saya. Rusiye quvetçileri endi mahküm etilgen insanlarnıñ tuvğanları kütken dinlerinen ne içün meraqlana, Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında laf etildi.
Qırımlı advokat Lilâ Gemeciniñ Qırım.Aqiqatqa bildirgenine köre, Rusiye quvetçileriniñ qırımlı qadınlarnıñ diniy baqışlarınen bağlı sualleri ileride yañı qabaatlavlarnıñ sebebi ola bile.
– Din kütme serbestligi – em Rusiye Anayasasında, em halqara uquq normalarında pekitilgen esas serbestliklerden biridir. Bu soravlarnı quvet qurulışları profilaktika cedvellerini tizmek içün keçirildi, dep tüşünem. Kavkazda böyle usullar olğanını endi eşitken edik. Cedvelge kirüv kriteriyleri gizli qala, amma olar quvetçilerniñ daimiy nezareti altında qala. Mence, toplağan malümatları ileride bir de bir insanlarğa qarşı qullanılacaq. Ne yazıq ki, uquq qoruyıcı organlarına ve iş usullarınıñ qanunğa uymasına işanç qalmadı. Şimdi olar bu soravlarnı keçire ve «Neofit» tedbirleri çerçivesinde malümat ala. Politsiya hadimleri bunı özleri haber etip, siyasiy mabüslerden biriniñ ömür arqadaşına reberlikniñ emrinen keldi, dep qayd etti.
Lilâ Gemeciniñ fikirince, Rusiye quvetçilerini ilk evelâ islâm dinini yaqında kütip başlağan musulman qadınları meraqlandıra, tedbirlerniñ adı da bunıñnen bağlı.
– Böyle soravlarnıñ tek üç danesi belli oldı6 amma qırımtatarı olmağan bir qaç yarımada sakini maña muracaat etti – islâm dinini kütken diger millet vekilleri. Bu insanlar Qırımnıñ farqlı regionlarında yaşay, sorav olsa, politsiya hadimleri ile subet strategiyasını belgilemek içün menden mesleat istediler. Daa belli olmağan vaqialar bar, dep tahmin etemiz. Bunı aydınlatmaq kerek, dep tüşünem – bu Qırımda diniy sebeplerden zulum ve islâm dinini kütken insanlarğa basqı yapılğanını isbatlay. Quvetçiler başqa din insanlarına da kele, belki, amma bunıñnen bağlı malümatımız yoq. İşğal etilgen Qırımnıñ Rusiye uquq qoruyıcı organlarınıñ temsilcileri «Neofit» tedbirlerini ve soravlarnı şimdilik izaatlamay.
«SOVA» haber-analitik merkeziniñ moskvalı temsilcisi Mariya Kravçenko qayd ete ki, Rusiye quvetçileri çeşit profilaktika subetlerini ve farqlı manaçıqlarnen aktsiyalarnı muntazam sürette keçire.
– Diger regionlardan dinnen bağlı böyle soravlar aqqında malümat kelmedi. «Hizb ut-Tahrir davaları» boyunca mahküm etilgenlerniñ tuvğanlarını sorğularğa çoq çağırğanlarını bilemiz. Mahküm etilgenniñ bir ömür arqadaşını – Sankt-Peterburglı Anna Bespalovanı – beş yılğa apiske alğanlar. Quvetçiler bütün memlekette profilaktika subetlerini keçire – farqlı sebeplerden mesüliyetke çekilgen insanlarnen laf eteler. Meselâ, «Neformal» profilaktika reydi bar. Onı bir vaqıt cedvelge alınğan ya da ana-babası memuriy mesüliyetke çekilgen gençlerge qarşı keçireler. Çoq yıllar devamında izin almayıp keçirilgen mitinglerde iştirak etken insanlarnı kütleviy tedbirler ögüne dolaşıp keçe ediler. Hususan İslâmğa diqqat ayırılması region ve yerli akimiyetniñ emirlerine bağlı.
Mariya Kravçenko qayd ete ki, vatandaşnıñ profilaktika subetinden iştirak etmekten vazgeçmege aqqı bar, uquq qoruyıcı organlarınıñ hadimleri israr etse, advokatqa muracaat etmege tevsiye ete. Bundan ğayrı, özüne ve soy-soplarına qarşı şaatlıq etmemege imkân bergen Rusiye Anayasasınıñ 51-inci maddesine esaslanmaq mümkün.
Ukraina prezidentiniñ Qırım Muhtar Cumhuriyetindeki daimiy vekili Anton Korınevıçnıñ fikirince, Ukraina akimiyeti bunıñ kibi adiselerni qayd etip, Qırımda insan aqları bozuluvınıñ delillerine qoşmalı.
– Bu vaqtınca işğal etilgen Qırımda diniy taqipler quvetleştirilecegine ya da işğalci devletniñ sahte quvetçileriniñ areketleri içün malümat toplanmasına ketken azırlıq alâmeti ola bile. Körgenimiz kibi, birinciden olarnı yaqında islâmnı qabul etken insanlar meraqlandıra. Er angi söz insannıñ belli bir teşkilâtqa ait olğanınıñ delili olaraq tanıla bile, bu da cinaiy taqip içün sebep ola bile. Ebet, bu vaziyette Rusiyege tesir etmek pek zor, amma Ukraina bularnı qayd etip, halqara alanda şaatlıq etmek ve milliy cinaiy işler çerçivesinde qullanmaq içün böyle bozuvlarnı toplamalı.
Anton Korınevıç, bu sene BM Baş Assambleyasınıñ qış sessiyasına Qırımda insan aqları bozuluvına dair yañı, Ukraina teşebbüsinen quvetleştirilgen qarar azırlanıla.
– Anda qırımlı siyasiy mabüslerniñ adları – Emir-Usein Kuku ve Server Mustafayev bar. Tamır halq ve çeşit din teşkilâtları vekilleriniñ Qırımda basqığa oğratuv meselesi bütün halqara meydançıqlarda, şübhesiz, köterile. Ukrainanıñ özünde siyasiy mabüslerge ve qorantalarına yardım etüv halqara komissiyasınıñ işi başlatıldı. O, er vaqıt toplaşa, em de semereli, ve siyasiy mabüslerniñ bir çoq ailesi maddiy yardım aldı.
Qırımtatar resurs merkeziniñ yolbaşçısı, Qırımtatar Milliy Meclisiniñ azası Eskender Bariyev emin ki, Rusiye tarafından taqip etilgen qırımlılarnıñ vaziyetini ancaq halqara qurulışlar qolaylaştıra bile.
– Bir taraftan, işğalciler semetdeşlerimizni sorğularğa davet etip ve apiske alın basqı yapa. Diger taraftan, soy-soplarınıñ dinini sorap, dos-doğru basqı yapmaylar. Quvetçiler tek camilerde ibadetlerni degil, evlerni de diñley – istilâcı memleketniñ mahsus hızmetleri insanlarnıñ şahsiy ayatlarına kirişe. Böyle insan aqlarınıñ bozuluvı aqqında yalıñız aytmaq yeterli degildir – Avropa insan aqları mahkemesi, BM mahsus maruzacıları, tamır halqlarnıñ aqları ekspert mehanizmleri boyunca şikâyetler yollanılmalı. Mahkeme qararlarını yıllarnen bekleycek olsaq da, halqara teşkilâtlarnıñ er angi cevabı siyasiy mabüslerimizni eñ azından işkencelerden qorumağa yardım ete.
«Hizb ut-Tahrir» halqara islâm siyasiy teşkilâtı, bütün musulman devletleriniñ islâm halifeligine birleştirilmesini öz maqsadı olğanını ayta, amma olar, bu maqsatqa irişmek içün terroristik usullarnı red ete ve Rusiyede adaletsiz taqip etilgenini ayta. Buña baqmadan, teşkilât Rusiyede terror teşkilâtı sayılıp yasaqlandı. Ukraina ve çoqusı memleketlerde «Hizb ut-Tahrir» faaliyetine izin berildi.
Bu davalar boyunca qabaatlanğanlarnıñ imayecileri dava malümatında akimiyetni zapt etüv ve terakt planları ya da bunıñ içün qullanıla bilecek silâ ya da diger telükeli şeyler yoq, dep qayd ete.
(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)