Qurğalıq ve Cenübiy Qırım yalısı: Qırımnıñ suv anbarları saylaşa, Yaltada dağ çoqraqlarını qullanacaq olalar
Eñ azından Qırımnıñ beş suv anbarı “olü kölem” köstergiçine yaqındır. Bu aqta dekabrniñ 15-nde Kremlniñ nezareti astındaki Qırımnıñ mesken-kommunal hocalığı nazirliginde haber ettiler. Aynıñ ortasında Yaltada suv berilüvi cedvelleri tayin etildi, yañı yılda Aluştada da beklenile.
“Qırım suvu” müessisesiniñ reberi Vladimir Bajenov, Büyük Yaltanıñ ihtiyacları içün suvnı yerli irmaqlar ve şelâlelerden alacaqlar, dep bildirdi. Onıñ sözlerine köre, küzniñ başından berli cedveller tayin etilgen Aqmescit çoqusı allarda yerastı çoqraqlardan suvnen temin etile, suv anbarlarından ise suv azğarğa endirildi. Bu vaziyette, Qırımdaki Rusiye akimiyeti yañı quyularnıñ qazuvını, uzun müddetli kelecekte ise – bütün Qırım boyunca suvnı tatlılaştıruv zavodlarınıñ quruluvını ilân ete. Yarımadadaki qışlıq qurğaqlığı ve bunıñ keri qaldırılması yolları aqqında söz Qırım. Aqiqat Radiosınıñ yaynında ketti.
Dekabrniñ 17-nde büyük matbuat konferentsiyası vaqtında Rusiye prezidenti Vladimir Putin, işğal etilgen Qırımda öz suv yedekleri yetrlidir, dep bildirdi:
«Qırımda yeterli qadar öz suv yedekleri bar. Sadece Sovetler devrinde ve Qırım Ukraina terkibinde olğanda bunen oğraşmadılar. Bugünde böyle işler keñiş şekilde yapıla, şu cümleden tatlılaştıruv. Men bellesem bu yerli olacaq… keñiş qullanuv içün semeresizdir. Qırım içün daa yanılıq bar, mütehassıslarnıñ bildirgenine köre, Qırımğa yantayğan akvatoriyalarda, Azaq deñizi tübünde yahşı suv yedekleri bar, meseleni al etecekmiz, para ayırıla».
Dünya geoinformatika ve devamlı inkişaf merekeziniñ geomalümat sistemaları mütehassısı Sergey Gapon Qırım. Aqiqatqa, satellit resmilerge köre, yarımadada qurğaqlıq kettikçe ziyadeleşkenini ayttı.
– Soñki ayda bulutlarnıñ örtüsi sebebinden suv anbarlarınen bağlı vaziyetni er kün közetmek mümkün degil. Noyabrniñ soñunı dekabrniñ ortasınen qıyaslasaq, bütün suv anbarlarında suvnıñ seviyesi azlaşmağa devam etkeni körüne. Ava yağanaqları tendentsiyanı deñiştirmek içün yeterli degil. Dağ suv anbarlarında bile tolduruv yoq. Qışta suvnıñ seviyesi yükselmese de, iç olmağanda onıñ eksilmesi yavaşlaycağına ümüt bar edi, amma böyle iç bir şey yoq. Büyük suv anbarlarında bentler yanında adalar peyda olıp başlay – anda ise suv seviyesi eñ terendir. Yalta ve civarını dağ çoqraqları sayesinde suvnen temin etmek ıntıluvlarğa kelgende, vaziyet ceetinden meseleniñ al etilmesine yardım ete bileler, amma içlerindeki suvnıñ miqdarı olduqça az. Bir söznen, ealiniñ yalıñız az bir qısmı dağ çoqraqlarından faydalan bile.
Sergey Gapon qayd ete ki, adetince Qırım dağlarında eñ çoq yağanaqlar tüşe ve yantayğan bölgeler iç bir vaqıt suv qıtlığını is etmeyler demek mükün.
– Cenübiy yalıda böyle qurğaqlıq sıq-sıq olmay. Vaziyet fena – suv alınacaq yer yoq. Yerli suv anbarları artıq yetmese, Qırım sakinleri yalıñız çoqraqlarğa işanmaq ve neticede nasıldır fevqulâde fırsatlardan faydalanmaq kerek olacaq. Evelleri diger suv anbarlarından suv aqtarmaq mümkün edi, amma şimdi qıyınlıqlar bütün Qırım boyunca. Cenübiy yalıda suv yeterli qadar olmasa, demek ki yarımadanıñ er angi köşesinde de yeterli degil. Yalıñız kiçik meskün yerler suv qıtlığını is etmeyler, büyük şeerlerde ise meseleler bar. Vladimir Putinniñ Azaq deñiziniñ altındaki bazı içimli suv yedekleri aqqında aytqanlarına kelgende, bu çoq haberdar olmağan bir mevamğa beñzey. Hayal aleminden bir şey der edim. Fikrimce, Rusiye akimiyeti tatılaştıruv stantsiyalarğa ve yañı quyular qıdıruvına israr eteler.
“Ekodiya” cemaat teşkilâtınıñ icra müdiri Nataliya Gozak, Qırım qurğaqlığınıñ dünya meyillerine nasıl uyğun kelgenini añlata.
– Kerçekten, bugünde global bir iklim deñişiklik esnası kete, dünyada orta iklim arareti artmaqtadır. Bu, bir sıra aqibetlerniñ sebebi ola, olardan biri de – yağanaqlarnıñ deñişmesi, muvaqqat ve territorial üleşmesi. Ve bu aqibetler – kelecekte degil de, şimdi endi körüneler. Ukrainada qurğaqlıq cenübiy, şarqiy topraqlar ve elbette Qırımnıñ özüne has. Diger taraftan, İvano-Frankivsk ve qomşu vilâyetlerde suv taşqınlar ola. Yani, glopal buvlanma artmaqtadır, amma Qara deñiz bölgesinde aksini, azdır. Bu topraqlarda qurğaqlıq bir meyildir, ve kettikçe daa küçlü qurğaqlıq olacaq.
Nataliya Gozak, dünya memleketleri issishane gazlarnıñ atıqlarını eksiltmese, 21-nci asırnıñ soñunda global araret 3,5 derecege köterile bile – ve bunıñ neticeleri felâketli ola bile.
Yaqın vaqıtta – altı ay devamında – Qırımda yağanaqlarnen qıyınlıqlar olacaq, – bu aqta Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında Ukrain Milliy ilimler akademiyasınıñ Meteorologik ilmiy tetqiqat institutınıñ iklim tetqiqatları ve uzun müddetli ava tahmini bölüginiñ müdiri Vazira Martazinova aytıp berdi.
«Em Qırımda, em Ukrainada umumen yağanaqlar pek az oldı. Yalıñız bazı künlerde küçlü yağmurlar yağa, amma olarnıñ tesir pek az. Dekabrde Qıırmda yağanaqlar olacağını tahmine etemiz. Yalıñız olar yağmur ve sılaq qar sıfatında olacaq, yani dağlarda qalmaycaqlar, onıñ içün olarğa ümüt etmek kerekmey. Yanvar ayında yağanaqlar qarardan az ola bile, fevral ayında – qarar içinde. Baarde de közge körüngen deñişmeler olmaycaq: mart ayında yağanaqlar az olacaq, aprelde asla olmaycaq. Mayısta ise yağanaqlar olmasına beklemek mümkün. Amma bu da meseleni al etmeycek. Qırım ikliminiñ zemaneviy alı böyledir ve ava dımlı olacağını beklemek kerekmey. Qurğaqlıqqa ketemiz».
Vazira Martazinovanıñ sözlerine köre, qurğaqlıq tesirini yımşatmaq içün yağanaqlarnı mümkün qadar doğru tahmin etmek ve bu suvnıñ qorunması içün kerekli çareler körmek kerek. Bu arada “RİA Novosti Krım” Rusiye Köy hocalığı nazirliginiñ talabı ile Voronejden kelgen eki mahsus AN-30 uçağı Stavropol ve Qırımda qar yağdırtacağını bildirdi. Uçaqlar yarımadağa yanvar ayında kelecek ekenler. Sentâbrniñ soñunda Qırımnıñ haber vastaları Aqmescit civarında Rosgidromer laboratoriyasınıñ eki uçağınıñ uçuşları aqqında haber etken ediler.
(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)