МУҲАББАТ ВА НАФРАТ… (20-қисм. Биринчи китоб)
* * *
— Ҳе-е! — дея кулди малакали Парда. — Қотиб қолди! Кўрмаганда аввал, кўрмаган. Ана энди бунинг орқасини кесиб кетсанг ҳам, билмайди.
У хотинига қаради.
— Озгина-озгина ароқ ичиб тур, кейин секин дастурхонда қолган нарсаларни кўкрагингда олиб юрадиган сеткангга сол. Нариги чорпоядагилар кетиши билан биз ҳам сурамиз. Ҳа-а, безрайиб ўтиравермай, ҳар-ҳар замон ҳиринглаб тур.
Парданинг кайфи яхши эди. Бироқ думалаб қоладиган даражада эмас. Чунки ўзининг пиёласидаги чойга гугурт чўпида юқи қолган қорачанигина аралаштирган эди.
У секин Элёрнинг чўнтагини ковлади. Нақд ўн сўм чиқди.
— Бунисиям яхши бўлди, — дея ўшшайди Элёрнинг юзига кўзини қисганча қараркан, — шунча шов-шувни нўхатдайгина лаззат учун қилди деб ўйлабмидинг? Ҳе, менинг олдимда сен ҳали жўжасан. Энди акаларнинг ёнига бораман. Ана ундан сўнг қорачани қаердан олганингни айтасан. Айтмасанг, гўрга тиқаман.
Хотинининг боши айланаётган бўлса-да, Парданинг бу гапидан сўнг чўчиб тушди. Зеро, у нашаванд эрининг одам ўлдиришини билмасди.
Қўшни чорпоядагилар Элёрнинг бирдан маст бўлиб қолганидан ҳайрон бўлиб, турли хаёлга боришди. Бироқ Пардадан бунинг сабабини сўрашни ор билишди-да, битта-битта ўрниларидан туришди.
— Бу ёғи қаймоқ. Бир кунда шунча марта омадим келади, деб сира ўйламагандим. Энди дастурхонни тозала. Ушоқ ҳам қолмасин, — дея Парда ҳам ўрнидан турди-да, яхшилаб керишиб олиб, кир сочини таради ва пастга тушиб чойхоначининг ёнига борди.
— Анави ухлаётган раиснинг шофёри эканлигини яхши биласиз. Маст бўлиб қолди, ярамас. Турганидан кейин ундан пулингизни олинг. Менинг чўнтагимда ҳемириям йўқ. Ит. Раз ҳақ берасанми, охиригача ўтир-да. Хуллас, еган-ичганимизнинг пулини у тўлайди. Мен кетдим. Ҳали уйимга етгунимча эрталаб бўлади. Ҳайвон, уйимгача олиб бориб қўймоқчийди. Уф-ф. Ҳа, эсимдан чиқай дебди. Яқинда катта акалар келишмоқчи. Биласиз, бизнинг акалар унча-мунчамас. Ҳар биттаси камида ўн йилдан ўтириб чиққан зеклар. Шунинг учун тайёргарликни кўриб қўйинг. Яна сен-менга бориб юрмайлик.
Чойхоначи бу падарингга лаънати, пасткаш нашаванднинг ёқасидан олмоқчи, яхшилаб башарасига мушт туширмоқчи бўлди-ю, аммо унинг «зек» деган сўзини эшитгач, дами ичига тушиб кетиб:
— Раиснинг шопири, раиснинг шопири… Тўласа бўлди-да, менга нима фарқи бор? Лекин акаларингга бошқа яхшироқ жой топганинг маъқул, — деди.
— Нималар деяпсиз? Бизда гапдан қайтилмайди. Мен айтиб қўйганман. Ҳа-а, айтиб қўйганман. Ўзи, аслида, текширмоқчи бўлиб юрувдим. Бугун анави мараз «Ҳақ бераман», деб қолди. Мана, келдим, кўрдим. Чойхона менга ёқди. Фақат шашлик сал қаттиқроқ бўпти. Шуни юмшоқроқ қилиб пиширасиз. Балки, ўзимиз билан ошпаз олиб келармиз. Ўргатади қандай пиширишни. Нима дедингиз?
Нашаванд мўлжални аниқ олганди. Чойхоначи бутунлай довдиради. Парда эса ўзининг санъатига қойил қолиш билан бирга ҳозир айтган гапларини ўйлади. «Ҳақиқатан ҳам, икки-уч зўравон нашавандларни танийман. Билишимча, уларнинг қўли анча узун. Элёрнинг қорачаси тўғрисида хабар берсам, эҳтимол, мениям ўзларига қўшиб олишар. Балки, шундан кейин мен билан ҳам бошқалар ҳисоблашадиган бўлар. Қачонгача бунақа юраман? Бўлди, эртагаёқ ишга киришаман. Ҳозир бўлса уйга бораман-да, ҳақиқий кайф қиламан».
У чойхоначига ўқрайиб қўйиб, чорпояга қараб кетди.
— Бўлдингми? — сўради хотинидан.
— Ҳа, ҳеч нима қолмади.
— Сурдик бу ердан. Эй-й, шошма, пиёда юриб аҳмоқ бўлганим йўқ. Мошинада кетамиз.
У Элёрнинг чўнтагидан калитни олди. Бориб машина моторини ўт олдирди. Юрғизди, кетди. Бироқ шундай ҳайдардики, ортидан қараган киши «Ишқилиб, йўлидан бирортаси чиқиб қолмасин» деган хавотирга бориши тайин эди. Ҳартугул, яқин атрофдаги қишлоқ одамларининг бахти бор экан, бирортаси ҳам кўчага чиқмабди. Аммо Маъруф йўлда эди. Нашаванднинг уйига яқинлашганди. У ортидан келаётган машинани ким ва қай аҳволда бошқариб келаётганини билмасди.
Машинанинг овоз сусайтиргичи тушиб кетди ва бирдан пориллаб дунёни буза бошлади. Маъруф тўхтаб ортига ўгирилди. Машинани кўрди. «Палакат, ичиб олганми, нима бало? Келишига қара!» дея кўнглидан ўтказди ва ҳар эҳтимолга қарши йўл четига чиқиб, ҳовлиқма ҳайдовчини ўтказиб юбормоқчи бўлди. Бироқ сал бўлмаса, машинанинг тагида қолиб кетаёзди. Ҳайдовчи эшак, ҳайвон ва ҳоказо ҳақоратларга лойиқ бўлган одамнусха лаин машинани у томон ҳайдади. Маъруф ўзини янаям четга отди. Гурсиллаб йиқилди-ю, икки марта думалаб, ўрнидан сапчиб турди. Сўкинмоқчийди, улгурмади. «Хо-хо!» деган овоз эшитилиб, юзига чанг-тўзон урилди. Йигитнинг алами келиб, машина ортидан югурди. У узоқ кетмади. Тўғри Парданинг уйи томон бурилди.
— Тушунарли. Ақли бор одам грузовойни бундай ҳайдамаслигини билардим. Мараз, мана, ўзинг яна дуч келдинг. Бу сафар ҳам сал бўлмаса, сен ютиб чиқардинг. Лекин энди бўлди. Учинчисидан кейин у ёғига менинг даврим бошланади, — деди Маъруф тўхтаб.
Шу пайт машина эшиги очилиб, Парда пастга тушди. Кабинада яна кимдир бор, шекилли, унга бир нималар деди. Кейин хохолаб кулди. «Туш пастга!» дея қичқирганини Маъруф аниқ-тиниқ эшитди.
— Буниси яна ким бўлди? Шу ахлатсифат одам билан бирга юрадиган ҳам бормикан? — деди у ва кабинадан тушиши керак бўлган одамни кутди. Қорайиб кўринган кўйлагининг этагидан билдики, аёл киши.
«Кўнглинг маишат тусаб қолибди-да! Маишат қиласан! Маишатни мен сенга ташкиллаштириб бераман. Шундай маишатки, умрингда бунақасини кўрмагансан, кўрмайсан ҳам, чунки мен сени ўлдираман!» деб ўйлади Маъруф. Аммо шу сафар ҳам омад ундан юз ўгирди. У Парданинг ортидан уйига кирмоқчи, уриб-тепкилаб нашаванднинг ичини эзмоқчи эди. Аммо дераза ёнига етгач, ичкарида бошқа эркаклар ҳам борлигини билиб қолди.
— Кутмаганмидинг, эшак?
— Озодликда талтайиб юравераман, деб ўйлаганмидинг?
— Сени бекорга ҳимоя қиляпмизми?
Уч хил овоз. Учовиям дағал, таҳдидли. Маъруф секин бағрини деворга босди.
— Акалар, бормоқчи бўп турувдим. Зўр нарса топиб қўювдим. Бахтимдан ўргилай, бугун топдим шу нарсани, — деди Парда овози майинлашиб.
— Вой, қизталоқ! Дарров ёнимизга бормоқчи бўласан, дарров бир нарсалар топасан! Нима, биз сенга лохмизми, ҳамма гапингга ишониб кетаверадиган?!
— Алдамаяпман, акажон, мана, оп келдим. Қорача, қаранг.
Маъруфнинг ичи қизиди. «Нима экан қорача дегани?» дея хаёлидан ўтказди ва ичкарига мўраламоқчи бўлди. Бироқ бунинг имкони йўқ эди. Парданинг чақирилмаган меҳмонлари деразага қараб ўтиришарди.
Ичкаридаги жимжитлик бирор икки дақиқа давом этди. Шунинг ўзиёқ Маъруфни тоқатсизлантириб юборди.
— Точний алдамабди. Значит, бугун айш қиларканмиз-да. Анави хотинингми ё шақилдоғингми?
— Унисиям-бунисиям, ҳе-ҳе-ҳе!..
— Онангни эмгурнинг гапини қара, унисиям-бунисиям бўлмайди, иплос! Дарров чой дамлаб келсин. Ўзинг ўтир. Анави сеткангдаги нима?
— Шашлик-пашлик, ароқ, акажон! Лекин шу чой тугаб қолганди-да…
— Ҳар доим палон-пистон, ишқилиб, баҳона тайёр. Ҳеч бўмаганда, сув қайнатиб кел, мараз! Ё чойнак ҳам йўқми?!
Шапалоқ товуши, ундан кейин иҳраган овоз эшитилди. Маъруф секин силжиб деразадан узоқлашди. Орадан бир дақиқа ҳам ўтмасдан, Парда билан бирга келган жувон ташқарига чиқди. Сўл тарафдаги томча томонга кетди. Шу ёқда нималарнидир данғир-дунғир қилди. Кейин изига қайтиб, ичкарига кириб кетди. Маъруф яна дераза ёнига борди.
— Ароқдан қуй! Эй-й, нимага безраясан?! Ҳали пиёланг ҳам йўқми?! Вой, онангни эмгур! Молдан фарқинг қолмабди-ку! Бор, бирорта идиш топ!
Маъруф яширинишга улгурмади. Парда ташқарига отилиб чиқди-да, боя хотини кириб чиққан томча томонга югуриб кетди. Шундан кейингина Маъруф деразадан узоқлашди.
Парданинг ишрати бурнидан чиқадиган бўлди. Бевақт келган, чақирилмаган меҳмонлар унга бир қултум ҳам ароқ беришмади. Яна қорачаниям ўзлари ҳаллашди. Шунинг баробарида навбатма-навбат уни сўкишди. Биттаси беш-олти марта тепдиям. У ҳаммасига чидади. «Мойдай ёқяпти, акажон, таёқ емаганимга кўп бўп кетганди, одам соғинаркан», дея иржайди. Қорачани қайнаган сувга эритиб ичишаётганларида эса «Менгаям бир қултумгина берармикан?» деган умидда қулт-қулт ютинди. Аммо унга ҳеч бўлмаганда кўкнорнинг идишдаги юқиниям раво кўришмади.
— Биз қаердан келаётганимизни биласанми? — сўради тўрда ўтирган серсоқол, кўзлари қарийб пиёладай келадиган барзанги.
— Ака, сизлар дунёнинг одамлари бўласизлар. Россияданми ё ундан ҳам наридан келаётган бўлсангиз керак-да… — ялтоқланди Парда.
— Ҳе-е, гапни қара. Ёмон тулкисан-да, а! Лекин ниятинг ёмонмас. Бир кун келиб юрамиз, тўғрими? — дея шерикларига қаради барзанги.
Унинг гапи шу заҳоти маъқулланди.
— Ҳозир, — гапини давом эттирди соқолтой, — тўғри турмадан келяпмиз. Энг даҳшатлисидан. Болалар сени эслаб қолишди. Шунинг учун ўзимизнинг укамиз, деб тортинмай келавердик. Ё…
— Ҳеч қандай «ё» йўқ, акажон. Мен, ҳақиқатан ҳам, братишкангиз бўламан. Сизни кўриб, бир қарич ўсгандай бўлдим. Лекин билмабман-да, тайёргарлик кўриб қўйган бўлардим, — деди Парда шошиб.
— Вой, қизталоғ-эй, шунгаям гап топдинг-а! Аммо, майли, биз қаноатли одамлармиз. Энди, ўзинг айт-чи, ҳеч ким хафа қилмаяптими?
Парда хўрсинди. Айни чоғда ич-ичидан хурсанд бўлиб кетди. Ахир унинг ҳолидан хабар оладиганлар ҳам бор экан-ку. Жа ерда қолмабди-ку.
— Ака, ийинни қисиб юрибмиз. Бировнинг иши бўлмаяпти. Лекин бугун битта заказни бажардим… — деб Парда барзангига қараб қўйди.
Меҳмонлар шу заҳоти кўз уриштириб олишди.
— Ў-ў, сен ҳали заказларниям бажаряпсанми? — луқма ташлади соқолтой.
— Бизники кичкинагина. Шу битта агрономча яхши бир укамизнинг томорқасига оралаган экан, бориб эсини киритиб қўйдим.
— Бундан чиқди, манави кўтариб келганларинг шунинг шарофатига экан-да.
— Шундай-шундай, — иржайди Парда.
— Бу, машина миниб келдинг. Колхоз тагингга машина бериб қўйдими? — деди соқолтой.
— Бе-е, бизга йўл бўлсин! Бу колхоз менга эшак ҳам бермайди!
Қочқинлар бараварига хохолаб кулиб юборишди.
— Эшакка эшакнинг нима кераги бор?!
Яна кулги кўтарилди. Бу сафар Парда ҳам уларга қўшилиб хохолади.
— Колхозникини ўмардингми? — деди қолганларига нисбатан пойгакроқда ўтирган қочқин.
Унинг юзини ҳуснбузар босиб кетган, битта қулоғининг тирноқдай жойи йўқ эди. Оғзи катталигидан кулганда сарғайиб кетган тишларининг ҳаммаси кўринарди.
— Битта чурвақа билан чойхонада ўтирдим. Заказчик шу эди. Қорачаниям ўша оп келган. Озгина дори эритиб берувдим, қотиб қолди. Кейин пиёда юраманми, деб машинасини миниб келавердим.
— Бу, ҳали оддий шофёрлар заказчик бўп қолдими?! — деди бирдан жаҳли чиққан соқолтой.
— Ака, заказ бошқаники. У менга етказди-да…
— Машинани ҳозироқ йўқот! Агар бирортаси хитланиб қолса, каллангни узаман! — дея бақирди соқолтой.
Парда ўрнидан сакраб туриб, ташқарига отилди.
— Братан! — деди чўтир. — Бу қизталоқнинг жонини олиб қўйган экансиз-ку!
— Бундан баттарига лойиқ бу иплос! Ничего, тўрт девор орасида роса занглаб кетгандик, у тар-тарини ташлаб келгунича башараси бузуғини эплаб турамиз.
Бу гапни эшитган жувон нозланиб, бошини эгди. Шу пайтгача у эркаклар кулса кулар, баъзан меҳмонларга сузилиб қарар, эри сўкиш эшитаётган маҳали хафа бўлгандай, бошини эгарди.
— Қалай, исқирт, маъқулми сенгаям? — деди соқолтой аёлга қараб иржаяркан.
Жувон елкасини бироз қисиб, гўё нозланаётгандай қимирлади.
— Лекин сен бизга муносибмассан! Зўр кайфдаман, лекин ириётганига базўр чидаб турибман. Ит ҳам сендан ирганса керак! Бор, йўқол, эшикнинг ёнида тур! Бирортаси кеп қолса, айтасан! Билиб қўй, агар ухлаб қолсанг, кўзингни ўйиб оламан! Тушундингми?!
Жувон «Ҳа» дегандай бошини қимирлатди-да, ўрнидан турди.
* * *
Маъруф ниятидан қайтди. Билдики, унинг қасд олишдан ҳам муҳимроқ иши бор экан. Қочқинларнинг хабарини эртароқ милицияга етказмаса, булар кўп иш қилиши мумкин. Уларнинг ҳар битта гапига Парданинг сакраб тушаётганига қараганда, шунчаки зеклар бу ерга келишмаган. Аслида-ку, турмадан қочишнинг йўлини топишганининг ўзиёқ уларнинг қанчалик хавфли эканлигини билдириб турибди.
Уйига етай деганида, Маъруфни уйқу босди. Кўзини очишга қанча ҳаракат қилмасин, барибир, юмилиб кетаверди. «Барибир, пиёда район марказигача етиб боролмайман. Боргунимча қуёш чиқади. Яхшиси, озгина ухлайман-да, тонг отар-отмас йўлга тушаман. Шунда, балки, бирорта машинага дуч келарман. Мени марказгача олиб кетар» дея ўйлади у. Шундай ўй хаёлидан ўтиши билан оёқлари янаям бўшашди. Юраётиб ухлади. Қаерга кетяпти, қандай кетяпти — билмайди. Муҳими, юряпти, уйига яқинлашяпти.
— Ҳой! — деган овоздан бирдан кўзи очилиб кетди.
Бундай қараса, уйига бурилишдаги танаси қучоққа сиғмайдиган тут ёнида турибди. Яна бир қадам босганида борми, нақ пешонаси билан уриларкан.
У «Ким бақирдийкан?» деган хаёлда ён-верига қаради ва Наргизани кўрди.
— Наргиз, нима қилиб турибсан бу ерда?
— Сизни кутиб тургандим. Кетаётганингизни кўрдим. Кейин қайтишингизни кутдим, лекин жуда узоқ қолиб кетдингиз. Қаердан келяпсиз, мана бундай юрган йўлингизда ухлаб? Сал бўлмаса, бошингизда яна битта ғурра пайдо бўларди.
— Ҳа, ўзи соғ жойим қолмаган. Яна битта шиш бўлганида, бемалол одам қаторидан чиқариб ташлардиларинг, — дея кулди Маъруф сўнг дарров жиддий тортиб қўшиб қўйди:
— Энди, сен бундай қилма. Яхшимас. Ундан кўра, уйингда ухламайсанми? Бўпти, мен кетдим. Роса чарчаганман.
Қиз унинг ортидан алам билан қаради. Маъруфнинг боши ёстиққа тегар-тегмас қотиб ухлаб қолди. Шу бўйи тушдан кейин турди. Кечаси бўлган воқеаларни тезда эслаёлмади. Шу боис бориб ювинди. Чорпояда кўрпа қавиётган онасининг ёнига чиқиб ўтирди. Кўрпани ушлаб кўрди.
— Сенга. Уйлантирмасак, тинчимайдиганга ўхшаймиз. Отанг билан эрталаб келишиб олдик, — деди Намуна опа.
— Ҳали уйланишимга эрта, эна. Ишлайин, бир-икки сўм топайин, кейин бир гап… — у сўзлаётиб, ошхона томонга қараган ва кўзи эшик ёнида синглиси билан турган Наргизага тушган эди. Бирдан хаёлига тунги воқеалар келиб, гапиришдан тўхтади-да, пешонасини тириштирди. «Ухлаб қопман-ку. Анавилар кетиб бўлган… Эҳ!» дея ўйлади у ва энасига қараб:
— Нега уйғотмадингиз мени?! — деди.
— Уйғотганимда, нима қип берардинг? Ҳамма ёғингнинг моматалоғи чиқиб ётган бўлса. Шу туришда ишга борармидинг?! — дея жаҳлланди Намуна опа.
— Уф-ф! Ишим бориди! Оббо! — деб ўрнидан турди йигит.
— Ўтир. Агар ёниб кетсаям, бугун ҳеч қаерга бормайсан! Маҳлиё, акангга чой-пой дамлаб кел. Овқатиниям оп кел! Бунга қолса, шу аҳволда кўчага чиқиб кетади. Одамлардан уялмайдиям!
— Эна, бормасам бўлмайди, — деди Маъруф иложи борича босиқлик билан.
— Гапимни иккита қилдиган бўлсанг, катта кўча! Ўзи сенинг дастингдан бош кўтаролмай қолдик!
Маъруф бўшашди. Яна кўзи Наргизага тушди. Қиз: «Ана, баттар бўлинг. Боплади. Кўнглимдагидай бўлди», дегандек қош қоқди.
«Орқамдан соядай эргашасан, кунда шундасан. Сениям отангдан фарқинг йўқ. Бир нимага ёпишдингми, ўшани ўзингники қилиб олмагунингча… Шошма, нима, мени ўзингники қип олмоқчимисан? Тушингни сувга айт» хаёлан унга жавоб қайтарди йигит.
У қовоқ-тумшуғини осилтириб овқатланди. Кейин ўрнидан турди-да, кўча томонга кета бошлаган эди ҳамки, онаси қайтарди. Яна ўша гап. Одамларнинг гап-сўзи. Бу ёғи Маъруфнинг ичини ит тирнаб ётибди. Ўзи шунча вақтни зўрға ўтказди. Ҳар сонияда қулоғининг остида оқшомги дағал овозлар жаранглаб турди. Нимадир қилиш керак. Йўқса, анавилар жуфтакни ростлаб қолишади. Эҳтимолки, лайча ҳам бирга кетади. Ана ундан кейин унинг қасди қиёматга қолади.
Минг хил ўйлар гирдобида бўлган Маъруф беихтиёр кўча томонга юрди. Энасининг «Яна қаерга?» дея берган саволига: «Ҳеч қаерга. Шу ердаман», деб жавоб бериб қўя қолди.
Ана шу палла Ҳайбатулло қўшнисиникига юк машинаси келди. Маъруф уни бир қарашдаёқ таниди. Бу ўша кеча тунда Парда миниб юрган улов эди. Ҳозир уни раиснинг ҳайдовчиси Элёр бошқариб келганди.
* * *
Маъруф шошқалоқлик қилган эди. Агар яна озгина муддат пойлоқчилик қилганида, қочқинларнинг кейинги гапларини эшитган ва қаерга кетишганларидан хабар топган бўларди.
— Кайф зўр. Дамни олдик. Энди бу ерда бошқа туролмаймиз. Анави итни ҳамма отнинг қашқасидай яхши билади. Тонг отмай туриб, бизни босишади. Ўзи шундоғам кўп қолиб кетдик. Яхшироқ жой топишимиз керак… — деди соқолтой шерикларига.
Шерикларнинг кетгилари йўқ эди. Ахир жонлари ором топиб турган пайт қандай бошқа жойга кетиш мумкин? Бироқ шефнинг гапида жон бор. Шунга қарамай:
— Бизнинг шунча узоқлаб кетганимиз ментларнинг хаёлларига келмаса керак, — деди бир кўзига шиша қўйилган, ранги сариқ қочқин.
— Ҳе, нималар деб валдираяпсан? Хабар аллақачон бутун иттифоққа кетган. Миянг чиригур, яна бир марта шунақанги майда гап гапирсанг, пачағингни чиқараман! Ҳа-а, топдим. Тўғри колхоз раисининг уйига борамиз. Қизталоқ жой топиб беради. Бермаса, онасини уч қўрғондан кўрсатамиз!
— Уйини билмаймиз-ку, — деди қулоғи йиртиқ.
— Сенлар билан нега қочганимга ҳалиям ақлим етмаяпти? Маразлар, шуниям билмайсанларми?! Парданикига нега келдим?! Сигарета бер!
У чекди. Тутунни шунчалик кўп ютдики, ўпкасими, жигарими, юрагими «ғийқ» этган овоз чиқариб юборди. Кулди.
— Занглабди, — деб қўйди.
Бироздан кейин Парда қийшайиб кириб келди. Унинг оғзи қулоғида эди.
— Акажон, мен ҳайдаганимни ит ҳам билмайди. Шундай жойга…
Унинг қолган гаплари ичида қолди.
— Кетдик, — дея соқолтой ўрнидан турди.
(давоми бор)
Нуриддин ИСМОИЛОВ