АРОСАТЛАР ОРОЛИ… (43-қисм. Учинчи фасл)
* * *
Автобус ўриндиғида ўтирганча ташқарига боқардим-у, кўнглимда икки қарама-қарши ҳис ғужғон ўйнарди.
Бири Сусаннага бўлган меҳрим, муҳаббатим, ҳурматим бўлса, иккинчи ҳис Шарифага нисбатан қалбимнинг бир четида биқиниб ётган нафрат чўғи эди.
Сусанна кўз ўнгимда гавдаланди дегунча юзимга табассум югурар, қалбим мумдек эриб борар, аммо шу заҳоти нафрат кўндаланг бўларди. У табассумга раҳна солишга, уни ўзидан четлатишга, куйдириб кул қилишга уринарди. Аъзойи баданим бўйлаб алангаланган кўйи уёқдан буёққа чопарди. Шу йўл билан жуссамни, қалбимни, борлиғимни ботқоққа ботирмоқчи бўларди.
Шунга қарамай, Сусаннанинг хаёли ҳам бўш келмасди. Бу ҳис, хаёл вужудимга маҳкам ёпишиб нафратни бир нуқтада тўхтаб қолишга қўймасди. Гўёки қалдирғоч янглиғ чарх уриб хаёлларим осмонида парвоз қиларди. Севинарди, муҳаббатимдан завқ оларди, менга юлдузли онларни, энг бахтли ва хотиржам лаҳзаларни ҳадя этарди…
Ана шундай туйғулар орасида ниҳоят ўзим бир пайтлар аламли қалб кўз ёшларига тўлиб тарк этган қадрдон уйга етиб келдим.
Уйнинг деворларига, темир тўсиқлар, ойнаванд деразаларга тикилганим сайин юрагим орзиқди, танамни титроқ қоплади, асабий лаб тишладим, негадир пешонамни муздек тер босди…
Анча нарида чопқиллаб юрган болага кўзим тушиб, Собиржоним деб хаёл қилдим. Сал бўлмаса ўша тарафга югуриб кетаёздим…
Йўқ, у бола бошқа экан…
Баттар дардим ортиб юқори қаватга кўтарила бошладим. Кўтарилиб бордим-у, Шарифанинг айтмоқчи бўлган гаплари ҳақида ўй сурмадим.
Фақат Собиржонимнинг ёрқин чеҳраси, қора кўзлари, юзига ярашиб тушган кулгичларига тўйиб-тўйиб термилишдан, уни бағримга босишдан, қулоғига қайта-қайта «ўғлим, дилбандим» дея шивирлашдан умидвор бўлдим.
Хайриятки, орзуларим ушалиш арафасида эди…
* * *
Квартира эшиги алмаштирилибди. Бироз иккиланишдан сўнг юрагим ҳаприқиб бўялмаган тахтали эшикни оҳиста тақиллатдим.
Тақиллаган товушни эшитади-ю, биринчи бўлиб Собиржоним чопиб чиқади деб ўйладим.
Афсуски, ундай бўлмади. Эшик очилиб, қаршимда Шарифа ҳозир бўлди.
Унга бир зум тикилиб қолдим.
Семирибди, қорайибди. Аммо қарашлари ўша-ўша. Нигоҳлари ўткир. Ҳатто, кимнидир кўрганда менсимаган каби лаб буриб қўйиши ҳам йўқолмабди..
Салом бердим. Шарифа менга бошдан оёқ назар ташлади-да, гавдасини орқага ташлаб йўл бўшатди.
— Киринг! — деди у киноя аралаш.
Кирдим. Квартира ичкариси буткул ўзгарган. Мен яшаган вақтдаги жиҳозлардан асар ҳам қолмаган. Барчаси қимматбаҳоларига алмаштирилган.
Диванга чўкдим-да, қўлимдаги ўйинчоқлар солинган халтани бир четга қўйиб Шарифанинг оғзига тикилдим. Тезроқ гапини айтишини кутдим.
Ундан садо чиқавермагач, ўзим орадаги сукунатни бузишга мажбур бўлдим.
— Собиржон қани? — сўрадим балкон томонга аланглаб. — Чақир уни! Соғинганман.
Шарифа бу гапимни эшитиб бир гезарди-ю, кетидан совуқ жилмайиш қилди.
— У боғчада, — деди истар-истамас. — Боғчадан кечки пайт чиқади.
— Ҳозир олиб кела қолсанг бўлади-ку! — дедим тоқатсизланиб. — Ўғлимни кўриб кетай, ахир!.. Ёки… Иккаламиз чиқиб келамизми боғчасига?..
— Йўқ, — жавоб қилди Шарифа тесрайиб. — Болани тинч қўйинг! Миясини заҳарламанг!
— Тағин ўша гапингни такрорлаяпсанми? — жаҳлим чиқиб ўрнимдан турдим-у, лекин беихтиёр қайтадан жойимга ўтирдим. — Қачонгача мендан яширасан ўз боламни-а?
— Болангиз?.. — Шарифа қошларини чимириб, менга сирли қараш қилди. — Шу пайтгача бирор марта хабар олдингизми ундан? Бир сўмлик нарса кўтариб келдингизми?..
— Билмагандай айбни менга тўнкама! Қилғилиқни сен қилгансан, мен эмас.
Шарифа бу гапимни эшитгач, оғир уф тортиб юзини терс бурди. Шу тахлит бир неча дақиқа тек қотгач, худди нимадир ёдига тушгандек мен томон ўгирилди.
— Жа кучайиб кетибсиз деб эшитдим, ростми? — сўради бозор нуқси урган қорамтир туси бирдан ўзгариб. — Бойиб кетдингизми дейман? Албатта, фамилиянгиз газеталардан тушмай қолди. Кўраяпман. Катта пул олган бўлсангиз, ҳовлиқиб кетгандирсиз-да! Ана, эгнингиздаги кўйлак ҳам айтиб турибди ҳаммасини!
— Сенга ким айтди? Нега бойирканман? Ким ҳовлиқибди?
— Вой, тешик қулоқ эшитади-да! — қочиримли оҳангда давом этди Шарифа. — Икки хотинли эмишсиз-ку! Ҳа энди… Бойлар уйланади-да иккитасига!..
— Ўша айтганлар алдабди сени.
— Бу мени қизиқтирмайди. Икки аёлминан яшаган эркак боласиниям таъминлаб қўйсин!.. Иккаласига топганини улаш-улаш қилгандан кўра, зурриёдини ўйласин!..
Бу гапни эшитганим ҳамоно кеча кўрган тушимнинг таъбирини топгандек бўлдим. Бўйнимга ўралган илон аслида Шарифа эканига шубҳам қолмади.
Аммо сир бой бермасликка, Шарифадан баланд келишга ҳаракат қилдим.
— Шунақами? — дедим диванга янада ўрнашиброқ ўтириб олгач. — Демак, мендан ниманидир талаб қилмоқчисан. Шундайми?..
— Ҳа, Собиржонга уй олиб берасиз. Ҳали замон балоғатга етади. Болам уйсиз юришини хоҳламайман…
Мен Шарифанинг гапини охиригача эшитиб, унга зимдан разм солдим.
Мўмай пул топиши, ҳеч нарсадан камлик кўрмаётгани кўз қарашлари, уйнинг таъмири, бўйни, бармоқлари, билагидаги тилла тақинчоқлардан аниқ-тиниқ сезилиб турарди.
Мен ҳам фурсатни бой бергим келмай, шунга шаъма қилдим.
— Туришингдан жуда бой хотин бўлиб кетгандайсан. Илгари шунча тилланг йўғиди. Мана, пул топиб тиллаларингни кўпайтирибсан. Уйни ажойиб таъмирлабсан. Эрингданам кўнглинг тўқдир… Наҳотки, сендай бойвучча аёл шу гапни гапирса?..
— Менга қаранг, тиллаларимга тил теккизманг! Ундан кўра, гапимни эшитинг. Уйга қўшиб шунча пайтдан бери тўламаган алиментларни биракайига тўлайсиз! Тўламай кўринг-чи!.. Қаранглар-а, болани туғдириб қўяркан-у, ўзи ялло қилиб юравераркан! Бунақаси ўтмайди менга, ўтмайди!..
Ҳа, бу аёлга шу тобда бас кела олмаслигимни билардим. Умуман, у билан тортишгим, тенглашгим йўқ эди. Буни ўзимга эп кўрмасдим.
Шунинг учун гапни кесдим.
— Сенга уй, алимент керак, шундайми? — сўрадим даст ўрнимдан туриб. — Хўш, шу холосми? Ё яна бирор нима керакми?..
— Ҳозирча шу, — деди Шарифа гезариб. — Бир ҳафта муҳлат сизга. Ҳаммасини бекаму кўст қилиб қўйинг!..
— Хўп, яхши… Мана, сен болани менга кўрсатишни хоҳламадинг. Аммо уй, пулдан воз кечмаяпсан. Шундай экан, мен ҳам бир нарсани айтаман.
— Нимани? — дея ҳушёр тортди Шарифа. — Нимани айтасиз?..
— Агар сенга шу нарсалар керак бўлса, мени судга бер. Сен билан фақат судда гаплашаман.
— Нима?.. Суд? Қанақа суд?..
— Ҳойнаҳой, суд биноси қаерда жойлашгани ёдингдан чиқмагандир? Трамвай йўл бўйида. Аризангни топширасан, улар мени чақиришади. Ана ундан кейин бемалол гаплашаверамиз.
— Ифлос!..
Шарифа кутилмаганда ёқамга ёпишишга тутинди. Бироқ дарҳол қўлларини тортиб олди.
У нуқул титрар, важоҳати шу қадар кучли эдики, мени ёввойи маҳлуқдек ғажиб ташлашга тайёр эди.
— Ҳали кўрсатаман сенга, хотинбоз! — қичқирди у. — Ака-укаларимни айттириб келиб, дабдалангни чиқартираман! Йўқол уйимдан, йўқол!..
Унга қарши бир оғиз сўз демадим. Ҳар ҳолда хатосини тушуниб етганига шукр қилдим ва шошилмайгина остона ҳатлаб ташқарига чиқдим…
* * *
Мен йўл-йўлакай мавзедаги мактаблар, боғчаларга дардли боққанча кетиб борардим.
Боғчада шаталоқ отиб ўйнаётган болакайларга тикилиб қарардим-у, ичимдан зил кетардим.
Худди улар орасидан Собиржоним югуриб чиқадигандек, мени кўрган заҳоти чопқиллаганча келиб бўйнимга осиладигандек, «Сизни соғиниб кетдим, дадажон!» дея кўксимга бош қўядигандек туюлиб, қур-қур тўхтаб қолар, ҳеч ким болалар орасидан ажралиб чиқмагач, нафасимни ичга ютганча алам билан йўлимда давом этардим.
Хаёлларим тамоман чалкашиб кетганди. Собиржонимни ўйладим дегунча, тушимдаги қора илон кўз ўнгимда гавдаланиб, фарзандим сари талпина бошлаган хаёлларимнинг йўлини тўсарди.
Мен бўлсам, қўлларимни мушт қилган кўйи лаб тишлашдан нарига ўта олмасдим.
Тушкунлик ботқоғининг туби кўринмасди. У мени тобора қаърига тортиб борар, кўнглим фарёд чекар, нафас олишга қийналардим. Бироқ аллақачон қалбимни забт этган эзгу мақсадлар, миямга қур-қур ўрлаб қўяётган тотли ўйлар мени юқорига тортқиларди. Зулмат эса кўзларимни сўқирга айлантирган. Фақат унинг ўзини илғай олардим холос..
«Оллоҳим, биламан, — дея хаёлан яратганга илтижо қилардим. — Гуноҳларим кўп, хом сут эмган бир бандангман. Мени синовлар, қийноқлар, руҳий дардлар чангалига ташладинг. Бу иноятингга беадад шукроналар келтираман. Фақат… Мендан ҳам бир чимдим меҳрингни, эътиборингни, раҳматингни дариғ тутма, Худойим!.. Мени жоҳил бандалар, номуссиз кимсалар таъқибидан ўзинг қутқар!..»
«Ташвиш ташвиш келтиради» деб бежиз айтишмаган чоғи. Автобус бекатига етаверишда беихтиёр туртиниб, тиззам билан каттакон харсанг тошга урилдим…
Жон аччиғида нуқул иҳлар, атрофга аланглаб гўё кимдандир кўмак сўрашга интилардим.
Одамлар эса менга ҳайрат аралаш қараб кетишдан нарига ўтишмасди.
Тишни тишга босиб базўр қаддимни кўтардим-да, бекатдаги ўриндиқлардан бирига ўтириб олдим.
Тиззамнинг лат еган еридаги оғриқ тобора зўрайиб бораяпти. Негадир кўнглим беҳузур бўлгандек, ўзимни ҳолсизланиб бораётгандек ҳис эта бошладим.
Юрагимни ваҳима босди. Ҳали квартирамгача бир нечта бекат бор. Шунчаки пиёда юриб боргим, хаёлларимни бир нуқтага жамлагим, аламли лаҳзаларни унутгим келганди. Худо буни ҳам менга кўп кўрди.
Офатнинг бир чуқуридан олиб иккинчисига ташлади. Кошкийди шу тобда ёнимда Сусанна бўлса. Унинг ёнимда туриши ҳам менга далда бўларди, оғриқларга ҳозиргидек осонликча ён бермасдим…
Бир маҳал қаршимда таниш чеҳра намоён бўлди. Уни кўрдим-у, юрагим шувиллаб кетган каби энтикдим.
Вужудимда гоҳ қўрқув, гоҳ қувонч ўти алангалади. Икки ўт орасида куйганча бир муддат бу чеҳрага тикилиб қолдим.
Оғриқ ҳам бир муддат унут бўлди. Кўнглим ҳийла тинчланди. Аммо бу ҳолат аслида қувончли кечмаслигини сезиб турардим. Шунинг учун худди унга эътибор бермаган каби юзимни терс бурдим…
* * *
Ҳа, қаршимдаги ўша… Айни чоғда бир дардимга минг дард қўшиб улгурган Шаҳноза эди.
Худойим, у қаердан келди? Нега? Мени қандай кўриб қўя қолди? Нима қиламан? Ҳаммасини айтиб олган, бир қарорга келган бўлса, нима учун тағин тепамда жавдираб турибди? Мендан нима истайди? Кимман ўзим, кимман?..
— Сизга нима бўлди? Ёмон йиқилдингизми? — Шаҳноза шоша-пиша қўлтиғимдан олиб мени турғазишга тутинди.
— Қўй-й, овора бўлма! — дея бекат деворига суяндим-да, Шаҳнозага юзландим. — Ўтиб кетади ҳозир… Тизза сал қаттиқ тушди шекилли. Сен ўзингни қийнама!
— Сиз ўтириб туринг! Мен югуриб дори опкеламан.
— Керакмас, дори сурадиган даражадамас, Шаҳноз!..
Шундай дердим-у, аъзойи баданим титрар, у яна бир балони бошлашидан чўчирдим.
Шаҳноза эса ҳеч кимга эътибор бермай, менга меҳр кўрсатишга уринарди.
— Сен… Қайдан келиб қолдинг бу ерга? — ниҳоят сўрашга жазм этдим. — Уйинг нариги мавзеда эди-ку!..
Шаҳноза кулимсираб қўйди-да, қўлидаги халтачага ишора қилди.
— Энди дориларимни ўзим ташияпман, Қодир ака!.. Нима қилай? Қисматим шу экан?!. Ўтиб кетаётгандим, сизнинг йиқилиб ётганингизни кўриб юрагим ёрилаёзди… Айтганча, Сусанна яхши юрибдими?
Кутилмаган саволни эшитиб илкис бошимни Шаҳноза томон бурдим ва бир муддат унга маъноли қараб қолдим.
— Нимайди?..
— Сиз… Хавотирланманг! — деди Шаҳноза кўзлари чақнаб. — Сусаннага сира ёмонлигим йўқ. У сизни асраб-авайлаяпти, севади, қадрингизга етади. Қолаверса…
Шаҳноза тўсатдан жим қолиб ер чизди. Аммо кўзлари намланмади. Юзларидаги табассум олови сўнмади.
— Биласизми, сизга зўр янгилигим бор, — деди у орадаги жимликни бузиб. — Агар эшитсангиз, албатта хурсанд бўласиз.
— Ие, шунақами? — сўрадим оёғимдаги оғриқларни бироз унутган каби. — Қани, қандай янгилик экан? Айта қол!..
— Қариндошларим топилди! Олис вилоятда аммам бор экан.
— Аммам?.. Қизиқ бўлди-ку! Шунча йил қаерда юрган экан?
— Улар илгариям қидириб кўришганмиш. Тополмаганмиз дейишди. Яқинда бир танишимни шаҳарда кўриб қолишибди. Гап орасида… Хуллас, аммамминан телефон орқали гаплашдим, Қодир ака! Бирам суюндимки…
Шаҳнозанинг сўнгги сўзлари, гўдакдек севинишини кўриб, қотиб қолгандим. Шу пайтгача Шаҳноза ҳеч қачон бугунгидек мамнун қиёфада бўлмаганди. Ҳамиша нигоҳларида дард яширин эди. Сал нарсага кўзлари намланар, ҳаётдан нолиб чарчамасди. Ҳатто мен билан турмуш қуриши ҳам ёрдам бермаганди. Аксинча, дардини ошириб, адойи тамом қилаёзганди.
— Қодир ака, сиздан бир нарсани илтимос қилсам майлими? — хаёлимни бўлди Шаҳноза. — Йўқ демайсизми?
— А-албатта, — дедим негадир тутилиб. — Нима қилишим керак?..
— Ўзингиз тушунасиз… Сизнинг никоҳингиздаман… На илож? Бахтли бўлармиканман девдим-да!.. Лекин бир шўрликнинг кўнглини ранжитиб қўйишимни ўйламабман… Илтимос, жавобимни беринг! Аммам олиб кетмоқчийкан мени. Ёруғ юз, хотиржам кўнгил билан кетай, Қодир ака!..
— Нима?..
Сўнгги бор анча бурун Шарифа билан шу мавзуда гап кетганди. Бироқ ўшанда жанжал, аросатлар чангалида гуноҳи азим ҳисобланмиш «талоқ» сўзини тилимга кўчиришга мажбур бўлгандим. Айтишга айтгандим-у, бир неча ойга қадар ўзимни кечиролмагандим. Виждон азоби, дил оғриғи исканжасида гўё тирик мурда янглиғ кўча кезгандим…
Ҳозир эса… Яна шу дард менга ёпишмоқчи, адо қилмоқчи, тинчимни тортиб олмоқчи.
— Сен бу гапни ҳеч қачон айтма! — дедим хаёлларимни бир нуқтага жамлаб. — Бу сўз гуноҳга ботиришини биласанми? Иккимизниям охиратимиз куйиб кетишидан хабаринг борми?..
— Вой, нега? — ҳайрон бўлиб сўради Шаҳноза. — Барибир бирга яшамасак… Башарти…
— Нима демоқчилигингни тушундим. Биламан, тушунаман, сен ҳам бахтли бўлишга ҳақлисан. Мендай ношуд бир бандани севиб қолганинг сенинг айбингмас. Лекин сен ҳам мени тушунишга ҳаракат қил, бу сўзни тилимга кўчира олмайман. Мабодо бахтинг очилса, майли, унда розиман. Қаерда бўлсанг ҳам етиб бораман ва илтимосингни бажо келтираман. Фақат… Ҳозир мени қийнама! Бу қийноқларни бир марта бошимдан кечириб кўрганман. Ортиқ бардошим етмайди.
Шаҳноза лаб тишлаган кўйи бир неча дақиқа ер чизиб турди-да, илкис бошини кўтарди ва беихтиёр елкамга бош қўйди…
Титраб кетдим. Қайноқ ва қадрдон нафас қайтадан димоғимга урилиб, бошим айлангандек ўзимни сархуш ҳис эта бошладим.
Афсуски, бунга ҳам ҳақли эмаслигимни биламан. Шаҳнозани бошқа қийнамасликка, қалбини ўғирламасликка аҳд қилганман…
Оҳиста икки юзидан тутиб ўзимга қаратдим.
— Мени қийнама, Шаҳноз! — шивирладим. — Шу кунларда бағрим дардга тўла. Ярамни янгиласанг, ўлиб қоламан, ўлиб!.. Ундан кўра, кел, дўстона хайрлашайлик! Қара, кўзларинг кулиб турибди, юзларингни баҳорий табассум қоплабди. Рангинг тиниқибди. Амманг топилганидан, кутилмаган янги бахтдан сармастсан. Мен умрим тугагунча сени дуо қиламан. Бахтингни, соғлиғингни тилайман…
— Сизни соғинсам-чи?.. — йиғламсиради Шаҳноза. — Уёқларда сизни кўргим келса-чи?..
— Дарров қўнғироқ қил! Мен етиб бораман. Қийналишингга, сиқилишингга йўл бермайман!
— Алдамаяпсизми?
— Асло. Сени алдаб бўларканми?
— Унда яхши қолинг! Сиз билан ўтказган лаҳзаларни ҳеч қачон унутмайман. Мабодо соғинсам, албатта қўнғироқ қилиб сизни чақираман. Бормай кўринг-чи!..
Шаҳнозанинг бу ҳазилидан ҳийла енгил тортдим. Уни қучиб юзларидан оҳиста бўса олдим…
Шаҳноза истар-истамас олдинга қадам ташлади. Мен бўлсам… Чалкаш ўйлар орасида қолиб кетгандим…
* * *
Ўзим яшайдиган уйга яқин қолганда негадир таққа тўхтадим ва дарахтзор этагидаги анҳор бўйига бордим.
Анҳорнинг шарқираб оқаётган сувига тикилганча тек қотдим. Шу заҳоти қулоқларим остида Шарифанинг шанғиллаган товуши жаранглай бошлади. Юрагим сиқилди. Армоннинг дағал ва ёқимсиз, совуқ арқонлари бўйнимдан бўғаётгандек, қалқий-қалқий уёқдан-буёққа юрган бўлдим. Шу баҳонада қайсар хаёлларни нари ҳайдагим келди.
Уддасидан чиқа олмадим. Бу ўйлар миямга мўри малахдек ёпирилиб келаверди. Улар қаршисида Шаҳноза билан боғлиқ ёқимли ҳислар ожиз қолди.
Кўз очиб юмгунча иблис таъқибида қолиб кетдим.
У гўё рўпарамда туриб олганча масхараомуз рақслар намойиш этар, гоҳ-гоҳ очиқчасига устимдан куларди.
— Ўла, — дерди иблис дунёга жар солиб. — Бу кунингдан баттар бўл! Менинг йўриғимга юрмагандинг ўшанда! Хўш, нима бўлдинг? Оғзингдаги ошингни олдириб ўтирибсан! Ҳали ҳолва, биринчи хотининг жонингни суғуриб олади! Ноғорасига шундай ўйнатадики, ўзинг туриб балли дейсан!..
— Кет! — хаёлан ҳайдадим уни. — Сендан нафратланаман! Кўришга кўзим йўқ сени! Даф бўл!..
Шу онда киссамдаги телефон жиринглай бошлади.
Сесканиб телефонни қўлимга олдим.
Тағин ўша Шарифа. Гўшакни кўтариш ўрнига бошимни чангаллаганча анҳор бўйига ўтириб қолдим.
— Қачон халос бўламан бу балоларда-ан? — ўртаниш аралаш пичирладим ўзимча. — Нега бошим ташвишдан, ғурбатдан чиқмайди? Нима учун ҳамма қатори яшай олмайман? Ўзим айбдор эмасманми барчасига? Хўш, нима қилсам ғамлар, дардлар, армону андуҳлар арийди? Нима қилай?.. Йўқ, ҳозир гўшакни кўтараман, ҳа! Саволига яраша жавоб қайтараман! Керак бўлса, бақириб ташлайман! Ортиқ бардошим етмайди!..
Керакли тугмачани босдим-да, бор овозда қичқирдим:
— Ҳа-а, тағин нима хоҳлайсан?..
— Вой, нега бақирасиз? — деди менга жавобан мулойимлик билан Шарифа. — Асабийлашманг! Мен бошқа масалада қўнғироқ қилдим.
— Хўш, нима масала? Фақат тезроқ гапир, вақтим зиқ!..
— Биласизми… Ҳазиллашгандим…
— Нима?.. Қанақа ҳазил?..
— Илтимос, ўзингизни босволинг!.. Сизни текшириб кўрмоқчийдим холос. Болангиздан совиб кетганмисиз, йўқми, шуни аниқламоқчи бўлдим. Хайрият, меҳрингиз сўнмаган экан. Хурсанд бўлиб кетдим… Биламан… бу ишим нотўғрийди. Лекин… Шундай қилдим… Аҳмоқман-да!.. Қодир ака, Собиржонингиз сизни жуда соғинган. Агар вақтингиз бўлса, бир келиб кетинг! Опкелган ўйинчоқларингизни ўйнаб ўтирибди ҳозир ҳам. «Даданг опкелибди» десам, нуқул қиқир-қиқир кулади. Ана, яна «Дада»лашдан бўшамаяпти!.. Келасизми?..
— Ўзинг айтаяпсанми шу гапларни? — сўрадим ишонқирамай. — Бояги гапларинг, муомаланг буткул бошқача эди-ку!
— Айтдим-ку, шунчаки сизни синаб кўрдим холос! Аслида… Э, қийнайвермасангиз-чи одамни! Газеталарда номингиз чиқса, фахрланиб кетаман. Дарров ўғлингизга кўрсатаман. Тушунмасаям барибир хурсанд бўлади!..
— Шунақами? Унда албатта бораман. Бугуноқ етиб бораман. Раҳмат сенга, раҳмат!..
Бу қувончли хабардан сўнг гўё елкамдан жуда оғир юк ағдарилгандек кутилмаганда енгил тортдим.
Ҳозиргина бағримни эзаётган дард қаёққадир чекинди, изсиз ғойиб бўлди. Оғзимнинг таноби қочиб, йўл-йўлакай Собиржонимнинг юз-кўзларини хаёлан тасаввур қилган кўйи уйга жўнадим.
… Орадан бир йил ўтди. Энди ўйлаб кўрсам, ўша Шаҳнозани учратган, туртиниб йиқилган, Собиржонимдан ёқимли хабар эшитган куним ҳаётимда кескин бурилиш содир бўлган экан.
Ўша кундан бошлаб Сусанна иккимизни фақат ёқимли лаҳзалар, хабарлар, муносабатлар қуршаб олди.
Биргалашиб тез-тез Шаҳнозадан хабар олиш учун олис қишлоқлардан бирига қатнайдиган, қайтгач, Собиржонни кўриш учун йўрғалайдиган бўлдик. Ҳамма мамнун, бир-бирига меҳрибон эди.
Шарифа ҳам Сусаннани кўрганда қуюқ саломлашадиган, турли пишириқлар билан меҳмон қиладиган, бир пиёла чой устида чақчақлашадиган бўлганди…
Қўлтиқлашиб кўчага чиқсак, ҳамманинг бизга ҳавас билан тикилаётганини кўрардик. Шунда иккимиз бир-биримизга боқардик-да, дардли жилмайиш қилардик. Ана шу жилмайиш баҳона кўз ўнгимиздан яқин ўтмиш, азоблар яшин тезлигида ўтарди ва янада енгил тортиб йўлимизда давом этардик.
Бугунгиси эса…
Бу кунни ҳеч қачон унута олмасайдим!..
Туғруқхонадан қайтаяпман-у, қўйиб беришса, айлана-айлана ўйнагим, оламга жар солиб ҳайқиргим келарди.
Ҳа, мен яна бир ўғил кўрдим. Сусанна менга ҳар куни, ўзим хоҳлаган паллада дилбандимни эркалаш, бағримга босиш, кўчаларда опичлаб сайр қилиш, ҳаммага кўз-кўз қилиш бахтини ҳадя этди…
Мен Сусаннамнинг кўзларида севинч ёшларини кўрганим ҳамоно яқин ўтмишга, мени ҳақоратлаган, хўрлаган, менсимаган, масхаралаган, ёруғ дунё жаҳаннамига отганларга бошим етгунча эгилиб қуллуқ қилгим келди.
Негаки, ўшалар бўлмаса, мен ҳаётда ўз йўлимни, қадримни, ўрнимни топа билмасдим.
Агар ўша азобларни бошдан кечирмасам, Сусаннадек садоқатли, меҳрибон, куюнчак йўлдош топмасдим.
Ўша қийноқлар исканжасида қолмасам, Шаҳноза каби ногирон, кўнгли ярим бир қизнинг дардига малҳам бўла олмасдим. У нобуд бўлиши мумкин эди.
Агар ўша аламли онларга йўлиқмасам, бугун Шарифа тўғри хулосаларга келмасди. Ўз хатоларини англай олмасди. Менга кўзи тушди дегунча қон йиғлаб, афсуслар оловида куймасди…
Энди бўлса, биз ғолибмиз. Биз ҳам ҳар куни энг тотли орзулар оғушида кўз очамиз, каравотда ухлаётган жажжигина гўдагимизни эркалаб уйғотиш бахтидан мосуво эмасмиз. Келгусида унинг орзу-ҳавасини кўришдан умидвор бўлибгина яшаймиз…
Ҳа, бизнинг шундан бошқа ташвишларимиз қолмади. Дунёдан, одамлардан, тақдирдан, қисматдан миннатдормиз!
Раҳмат сенга, СУСАННА!
* * *
Шанба куни ташкилот ишларидан холи бўлиб мириқиб дам олишдан умидвор эдим. Хаёлан ўзимча дам олиш режаларини ҳам тузиб қўйгандим. Насиб қилмаган экан. Ишдан келсам, Сусанна ҳали бир ёшга тўлиб-тўлмаган ўғлим Қобилжонни қучоқлаганча йиғлаб ўтирибди.
Жон-поним чиқиб кетаёзди. Саломни ҳам унутиб югура солиб келдим-да, Қобилжонимга ёпишдим.
— Нима бўлди унга? Нега йиғлаяпсан? — сўрадим Сусаннадан ҳовлиқиб. — Гапирсанг-чи!..
— Ишингизам бор бўлсин! — деди Сусанна йиғламсираб. — Шунча қўнғироқ қиламан, ҳеч ким гўшакни кўтармайди.
— Қани, менга бер ўғлимни! — шундай дедим-у, Қобилжонни қўлимга олиб бағримга босдим.
Унинг бадани қайноқ эди.
— Ие, иситмаси бор-ку! — дедим титраб. — Нега дўхтирга олиб чиқмадинг?
— Опчиқдим. Дори беришувди, бирпас исиммаси тушиб турди-да, тағин кўтарилиб кетди. Мана, бир дунё дори ёзиб беришган. Тезроқ олиб келмасангиз бўлмайди.
Боламнинг аҳволини кўриб бўлганимча бўлгандим. У шундоқ кўз ўнгимда оғир-оғир нафас олар, қур-қур йўталганда жоним узилгудек азобланардим.
— Бер буёққа қоғозни! — дедим ва Сусаннанинг қўлидан дори қоғозини юлқиб олдим-у, орқа-кетимга қарамай кўчага чопдим.
Дорихона биз яшайдиган жойдан анча нарида эди. Илдам юриб борардим-у, юрагим ҳаприқиб-ҳаприқиб кетар, ўпкам тўлиб нуқул Худога нола қилардим.
— Худойим, — дердим ҳайқиришдан аранг ўзимни тийиб. — Нега менинг бошимга кулфатлар ташлайверасан? Азобларинг, синовларинг фақат мени танлайди, забтига олади? Шу мурғак гўдагимнинг жонини омон қилсанг бўлмайдими? Унинг қанча жони борки, шафқатсизларча қийнасанг? Қайси гуноҳирмиз учун энди бу синовларга кўндаланг қилдинг?.. Йўқ, агар боламга бир нарса бўлсин, ҳеч кимни кечира олмайман. Ҳеч кимни аяб ўтирмайман. Чунки у менинг биттагинам, ёлғизим, ишонганим, суянганим!..
Шундай хаёллар, ўртанишлар, оҳ-воҳлар гирдобида дорихонадан керакли дориларни олиб уйга қайтдим.
Қобилжоним ҳамон гўё икки дунё оралиғида сарсон кезар, нафас олиши тобора қийинлашиб бораётгандек эди.
Хайрият, Сусаннанинг ҳамшираликдан яхшигина хабари бор. Тезда боламга укол қилди, зарур дориларни майдалаб ичирди. Шу орада мени овутишга, тинчлантиришга-да улгурди.
Лекин барибир мен анча маҳалгача ўзимга кела олмадим. Бағрим тиғланиб, ўғлимдан кўз уза олмадим. Дорилар таъсирида иссиғи тушиб уйқуга кетгачгина чуқур хўрсиниб ўринга чўзилдим.
(давоми бор)
Олимжон ҲАЙИТ
