ШАЙТАНАТ… (82-қисм)

 

 

* * *

 

Яқинда салафлари қопчиқларини тўлдириб кетганларидан хабардор Бергер ўзининг сафари ҳам шундай тугашига амин эди. Ҳозирги саволидан сўнг Шарифнинг ўйланиб қолганини кўриб «Илинди!» деган фикрда ичдан қувонди.

Йўқ, Шариф «илинмаган» эди. «Козлов» деганини қачондир, қаердадир эшитган эди. У «Козловни кимдан эшитган эдим?» деб эслашга уринаётганди. Ҳа, эслади! Қилич Сулаймонов йигирма кунми, бир ойми аввал «Красноярда Козлов деган харидоримизнинг сўраганини берайлик» деган эди. Ўшанда Шариф «Уларнинг лимити йўқ», деганида Қилич Сулаймонов «Лимитни бизга қўйиб беринг» деган эди. «Бу хотин ўша Козловни айтяптими? Козловга вино юборилган эканми? У менга икки миллион сўм берибдими?..»

— Хўш? Намозов, мен сендан жавоб кутяпман!

— Нима сўрадингиз?

— Намозов, ўзингни меровликка солма. Агар бу тўнка миянг ишламаётган бўлса, ишлатадиган усулларимиз бор!

— Меровлик қилаётганим йўқ, саволингизни тушунмадим.

— Нимасига тушунмаяпсан: Козловдан олган пулларингни мана бу ерга қўй! — Бергер шундай деб думалоқ стол устини кўрсатди.

— Козлов? — Шариф бир зум сукут қилди. — Танимайман бунақа одамни.

— Танимайсанми? Козловни, Алексей Петровични-я? Красноярскка неча тонна вино юборганингни ҳам билмайсанми?

— Жўнатиш билан мен шуғулланмайман. Ўринбосарим бор.

— Қалбаки ҳужжатларга ҳам ўринбосаринг имзо чекканми? Сен менга чўпчагингни айтма, Намозов! — Бергер шундай дегач, Насибага қаради: — Намозова, сен ҳеч эрингга хиёнат қилганмисан?

— Нима?

Насиба унинг саволини тушунмади. Бергер саволни аниқлаштирди:

— Бегона эркак билан бўлганмисан?

— Вой… нимага… — Насиба русчалаб тушунтиролмай: — Вой, шарманда, — деб қўйди.

— Намозов, хотинингни бегона эркак билан бўлганини кўрганмисан?

— Йўқ, — деди Шариф унинг мақсадини англамай.

— Ҳозир кўрасан. Айтсанг — айтдинг. Айтмасанг, хотининг билан шу ерда, кўзинг олдида кетма-кет маишат қилишади.

— Менинг бойлигим йўқ, бор нарсам — кўриб турганингиз. Ишонинг, Козловни ҳам танимайман… — деди Шариф ялинчоқ оҳангда.

Бергер унинг гапларини тинглашни ҳам истамади.

— Влад, бошла. Тўртта туққан бўлса ҳам, кўриниши қиздек. Қора хотинлар зўр бўлади, деб эшитганман.

Бергернинг амрини сўзсиз бажаришга ўрганган кенг елкали йигит Насибага яқинлашиб қучоқлаб олди. Кучли панжалар аёлнинг кўкракларини сиқди. Насиба ҳам тан оғриғига, кўпроқ номус оғриғига чидолмай дод деб юборди. Шариф хотинини ажратишга интилган эди, Бергер ўрнидан сапчиб туриб, йўлини тўсди-да, икки чоти орасини мўлжаллаб қаттиқ тепди. Шариф букчайиб қолди, нафас олиши қийинлашди.

— Тўхта, — деди Бергер Владга, — ўзига келиб олсин. Бўлмаса томошанинг қизиғи қолмайди. — Бергер Насибага яқинлашиб, юзига енгил шапати урди: — Намозова, сен қаршилик қилма, ўзинг ечин. Мен хоҳлаган иш барибир бўлади. Мен «Йигитлар маишат қилишади», дедимми, демак қилишади. Еттита йигит сени қийнаб қўйиши мумкин, билиб қўй. Кейин… — Бергер заҳарли кулди: — тўққиз ойдан кейин туққан болангнинг отаси кимлигини билолмай гарангсиб юрасан. Лекин… сен ўзингни номусли аёл деб биласан-а?

Номусли бўлсанг, пулни қаерга яширганларингни айт. Хўш? Ҳовлига кўмиб қўйганмисанлар? Ё қариндошларингникидами? Айт! Балки манави янги уйингнинг ғиштлари орасига териб юборгандирсанлар, а? Агар хоҳласам уйингни ҳам бузиб кўришади. Унда ҳам эрсиз қоласан, ҳам уйсиз. Хўш, айтасанми?

— Пулимиз йўқ, — деди Насиба йиғламсираб.

— Влад, вақтни ўтказма, бу тўнкаларга гап тушунтириб бўлмайди. Эри ўзига келгунича ечинтириб қўя қол.

Бир зумда Насибанинг кийимлари парча-парча қилиб йиртилиб, ярим яланғоч ҳолга келди.

Икки қўли билан кўкракларини тўсиб, аёзда қолгандай титрай бошлади.

Бу орада Шариф сал ўзига келиб, қаддини ростлади.

— Намозов, эсингни йиғ, агар олиб кетсам, у ёқда баттарроқ азоблар бор. Айт,

Козловдан пул олдингми?

— Йўқ, танимайман, унақа одамни.

— Влад, бошла!

Влад дегани астойдил равишда шимини еча бошлади. Орқада турган йигит эса, Шарифнинг сочларини чангаллаб тортди.

— Тўхтанг! — деб бақирди Шариф жон ҳолатда. — Айтаман, тўхтанг. Фақат, хотинимга тегманг.

— Ҳа, эркакка ўхшар экансан-ку! Влад, шимингни кий. Осиёликлар номусни ҳамма нарсадан устун қўйишади, билиб қўй. Хўш, Намозов, энди айт.

— Аввал хотиним чиқиб кетсин. У билмайди.

— Сен бизга шарт қўйма, Намозов.

— Бунақа ҳолатда айтолмайман.

— Майли, Намозова, нима, совқотдингми? Кийиниб ола қол. Пулларни санаётганда бунчалик титрамагандирсан, а? Хўш, Намозов?

— Мени бу ердан олиб кетинг. Айтсам, мени ўлдиришади. Пул менда эмас.

— Қиз-з-зиқ… — Бергер шундай деб Шарифга яқинлашди-да, тутаб тугай бошлаган сигарет чўғини унинг юзига босди. Шариф инграб юборди.

Кийина бошлаган Насиба эса эрига қараб қолди.

— Сен кийинавер, — деди Влад, уни туртиб.

— Намозов, ўтир, ёз, — деди Бергер.

— Нимани?

— Козловдан икки миллион рубл олганингни ёз. Қаердалигини майли, кейинроқ айтасан.

Шариф тамоман гангиб қолган эди.

Яйраб, ўйноқлаб юрган қўзи тўсатдан қўл-оёқлари боғланганида, тепасида пичоғини қайраётган қассобга мўлтиллаб қараганини кузатганмисиз? Ҳозир Шариф ана шу жавдираш билан қарарди. У ҳозир ўзини ўйламас, аҳли аёли билан фарзандларидан хавотирда эди.

Ёзда у ғалати манзаранинг гувоҳи бўлганди: чумчуқнинг ҳали учирма бўлмаган боласи уясидан тушиб кетган экан. Мушук тайёр луқмани кўриши билан писиб кела бошлади. Чумчуқча чириллаб қочмоқни, учмоқни ихтиёр этарди. Аммо қора булут каби бостириб келаётган мушукнинг муддаога етмоғи аёнроқ эди. Мушук қушчага яқин келган онида икки чумчуқ пайдо бўлди. Уларнинг бири ҳеч тап тортмай, мушукнинг юзига урилди. Уларнинг «жанги» узоқ давом этмади. Мушукнинг панжаси унинг ҳамласидан кучлироқ чиқди. Мушук чалажон чумчуққа «Сен энди ҳаппаи ҳалол ўзимникисан. Манави жимиртак бирор кавакка кириб ғойиб бўлмасидан еб олай», дегандай қараб қўйиб, яна ўлжаси изига тушди. Шунда иккинчи чумчуқ унга ҳужум қилмади, балки қаноти сингандай унинг йўлига қулади. Сўнг, қанотларини ерга урганича чирқираб, судрала бошлади. Мушук энди унинг изига тушди. Чумчуқ судрала-судрала уни боласидан узоқлаштирди. Аммо… ўзи мушукка ем бўлди.

Шариф ўшанда бу манзарани қизиқиб томоша қилган, аммо мушукни ҳайдаб, қушларни асраб қолиш лозимлигини ўйламаган эди. Бу воқеани хотинига айтганида Насиба ранжиб, «Чумчуқлар увол бўлиб- ди-я…» деб ачинган эди.

Ҳозир ўзи ўша чумчуқ ҳолига тушди.

«Эрталабки нусха болаларимга шаъма қилди. У юз минг сўраган эди. Буниси икки миллион талаб қиляпти. У-ку, одам қонини сўриб юрувчи ҳайвон. Касби шунақа. Булар-чи?

Қайси бири баттарроқ? Масковдан келдим, деб нимани хоҳласа қилаверадими? Итми, мушукми, Масковдан келдим, деб бир чеккадан қийратаверса, биров уларга пишт демаса…»

Шариф буларни ҳозир эмас, кейинроқ, қамоқнинг бир кишилик совуқ хонасида ётганида ўйлайди. Ҳозир эса мушукни чалғитмоқчи бўлган чумчуқ каби Арина Бергер деган бу зулм қилғувчини уйидан узоқлаштиришни истайди…

 

***

 

Ботировнинг шаҳар турмасига келтирилганини Зоҳидга маълум қилишди. Зоҳид зўрланган қиз — Моҳира Нуриддинованинг гапларига қониқмаган бўлса-да, уни иккинчи сўроққа чақиришга шошилмади. Зўрлаган — Шокир Ботиров билан юзма-юз бўлганидан кейин ишни давом эттиришга қарор қилган эди.

Зоҳид кўчага чиққанида йўл-йўлакай Ҳамдам Толиповни йўқлаб ўтишга қарор қилди.

У бир неча кундан бери Саид Қодиров айтган гапларнинг мағзини чақиш билан банд эди.

«Ҳосилбойвачча изсиз кетиши мумкин эмас, — деб ўйлади у. — Катта йўл бўйида ёқилган мурдалар тақдири билан биров қизиқмади. Улар томчилар эди. Қумга томдилар-у, йўқ бўлдилар. Ҳосилбойвачча денгиз эмас, кўл ҳам эмас. Балки кўлмакдир. Бироқ, кўлмакка чўп ташласанг ҳам чайқалади. Сассиқ кўлмак бўлса, ҳиди чиқади.

Ҳосилбойваччанинг атрофидагилар нима учун жим? Нега чайқалмадилар?..»

Асадбекнинг йўриғидан бехабар Зоҳид ўзича калаванинг учини ечмоқчи бўлади. У «Ҳосилбойвачча у ёқ-бу ёққа қочиб кетмадимикин?» деб ҳам ўйлади. Аммо Саид Қодировнинг бу тўдада «одами борлиги»ни маълум қилиши хаёлларини маълум чегарада чеклашга мажбур этди.

Ҳамдам Толиповни йўқлашдан мақсади ҳам шу муаммони ечишга интилиши, унинг «миш-миш овлаш»га усталигидан фойдаланиш.

Ҳамдам хонасида ёлғиз эмас эди. Хона тутунга тўла бўлса ҳам, у навбатдаги сигаретини баралла бурқситиб ўтирарди. Зоҳидга Ҳамдамнинг иши унча юришмай тургани шундан аён бўлди. Ҳали муштлари, тепкиларини ишга сола олмаганидан хуноб кўринади.

Башанг кийинган, бўлиқ юзлари пўрсилдоқ нондай қизариб турган, бармоғига ёқут кўзли йўғон узук таққан одамда эса хавотир ёки ташвиш сезилмас эди.

Хонада бошқа стул йўқлиги сабабли Зоҳид дераза токчасига суянди.

— Кўриб қўйинг, ўртоқ прокурор, баъзан «Ишингнинг тайини йўқ», деб танбеҳ берасиз.

Мана бунақа акахонлар билан икки соатлаб отамлашсаг-у, бир тайинли гап чиқмаса, ишда қанақа унум бўлсин?

— Энди ука, гапни икки соатдан бери мен эмас, сиз чўзяпсиз. Сизга лўндасини айтдим: қайнонам азалдан мени ёмон кўради. Қизини укасининг ўғлига бермоқчи бўлиб юраркан, қизи унга тегмаса, мен айбдорманми? Қизи менга хуштор эди, қайнонам шунисига чидолмади. Ҳозир ҳам чидолмайди. Зоти паст уларнинг аслида.

Зоҳидга бу одамнинг гап оҳанги ғалати туюлиб, гапга аралашди:

— Қайнонангизнинг қизлари — сизнинг хотинингиз-да, а?

— Ҳа, ҳамма гап шунинг устида.

— Зоти паст, дедингиз, демак, ўзингиз ҳам зоти пастга тенглашибсиз-да, а?

— Энди… ёшлик-да, хуштор бўлганидан кейин…

— Хотинингиз сизни яхши кўрар экан, сиз-чи? Яхши кўрмасмидингиз? Бўйнингизга осилиб «Мени олсанг ҳам оласан, олмасанг ҳам оласан!» деб туриб олганми?

— Э, ука…

— Бу одам сизга ука эмас, прокурор! Шаҳар прокуратурасидан! — деди Ҳамдам зарда билан.

— Узр, ўртоқ прокурор, танимаганини сийламас, деган мақол бор-ку. Билмапман, кечирасиз. Сиз жуда тўғри савол бердингиз. Уни ўзим ҳам яхши кўрардим. Йигитлик ўзингизга маълум. «Муҳаббатнинг кўзи кўр», дейишади-ку… Ундан ташқари ғунажин кўзини сузиб турганидан кейин ҳар қанақа тентак буқача арқонини узади-да…

— Энди-чи, энди ёмон кўриб қолдингизми?

— Эндими… энди…

— Чайналмай айтаверинг: энди у хотин йўқ, ўлган! Бу акахонни қаранг, ўртоқ прокурор, хотинларини жарроҳнинг қўлига топшириб, ўзлари Ялтага жўнаворибдилар. Буларнинг бир мақоли бор: «Пулинг бўлса халтада, ялло қилгин Ялтада», шунақами, а?

— Дам олиш гуноҳ эмас-ку? Касали оғирлигини билмабман, дедим-ку? Ўзим ҳам армондаман.

Ҳамдам бу одамнинг айёрлигидан ғижиниб «Илгари тентак буқача бўлганингиз рост экан, энди улғайиб ғирт аҳмоқ ҳўкиз бўлибсиз», демоққа шайланди-ю, аммо бу ташбеҳдан ўзини тийиб, гапнинг лўндасини айтиб қўя қолди:

— Эй, инсон, одам дегани қўйини қассобга берса ҳам, сўйгунича пойлаб туради. Сиз қайнонангизга мағзава ағдариб, ўзингиз сувдан қуруқ чиқмоқчимисиз? Ўртоқ прокурор, бу одамнинг яна битта қилиғини айтайми: Ялтага ўйнашларини ачомлаб кетишларидан олдин…

— Ҳеч қанақа ўйнаш йўқ. Бу ердан бошлаб кетадиган аҳмоқ эмасман. Ялтада дарахтга қараб аксираб юборсанг, мингта қулинг ўргилсин жонон ёғилади. Ўрисларда мақол бор: «Тулага ўз самовари билан борилмайди».

— Қаранг, ўртоқ прокурор, бу акахонимизнинг турган-битганлари ғиж-ғиж мақол. Ҳатто ўрисларникини ҳам биладилар. Ўзбекларда ҳам бир мақол бўларди, балки биларсиз? Нима эди.

«Чучварани хом санаманг»миди? Акахон, мен Толиповман! Мана, менга ишонмасангиз, ўртоқ прокурор айтсинлар, мен ушлаган жойимдан кесаман. Ҳали ҳеч ким мени сувга олиб бориб, суғормай олиб келмаган. Ким билан борганингизни икки-уч кунда ўзингизга айтаман. Хоҳласангиз гаров ўйнаймиз: мен сизга ўйнашингизни рўпара қиламан, сиз эса… сизни бичамиз-қўямиз, келишдикми?

— Йўқ, келишмадик. Сизларни биламан, кўчадан битта шалоқни олиб келиб рўпара қиласиз.

Юзта гувоҳ ҳам топасиз.

— Йў-ўқ, акахон, — деди Ҳамдам ўрнидан туриб, — гаровда бунақа ғирромлик бўлмайди. Аниқ далил билан исботлайман. Исботлай олмасам, майли, «Иш»ни ёпаман.

— Қанақа «Иш»? Қуруқ туҳмат бу!

— Тўғри, ҳозирча жиноий иш қўзғолгани йўқ. Ҳозирча ариза бор. Бурнимнинг катталигини кўряпсизми? Мана шу бурним жуда сезгир-да. Ҳозирнинг ўзида жиноятнинг ҳидини сезиб турибди. Ўртоқ прокурор, бу акахон Ялтага ўйнашларини ачомлаб жўнашларидан олдин дўхтирга озгинагина чойчақа узатиб «Наркозни аяманг, бечора бу дунёда қийналиб кетди, ухлаганича уйғонмай қўя қолсин», деганлар.

— Туҳмат!

— Ўртоқ прокурор, сиздан маслаҳат сўрамоқчиман: мурдани кавлаб олиб текширишни нима дейишарди?.. Ҳа, эксгуматсия! Экспертиза унинг касали, берилган наркоз даражасини аниқлаб берса керак, дейман, а? Ана ундан кейин дўхтиржон ҳам сайраб берарлар? Ана шунда бу акахонни икки қўллаб сизга узатамиз. Ахир қотиллик билан кўпроқ прокуратура шуғулланади, тўғрими?

— Андишанинг отини қўрқоқ деманг, оғайни. Мени қўрқитмай қўя қолинг, ёш бола эмасман. Қонунни сиздан бошқа биладиганлар ҳам бор. Эксгуматсия қилгингиз келса, қилаверинг. Аммо билиб қўйинг: шахсан ўзимнинг иштирокимда очасиз.

— Ие, бўлмасам-чи? — деди Ҳамдам қўлларини ёйиб. — Сизсиз бўларканми бу иш. Энди гапни кўпайтирмай қўя қолайлик. Маслаҳатимиз пишди, а? Энди мана бу ерга чиройликкина имзоингизни қўйиб беринг.

— Нима бу?

— Аввал ўқинг. Қонунда аввал ўқиб кейин қўл қўйилсин, дейилган. Сиз иш бир ёқлама бўлгунича шаҳардан ташқарига чиқмай турасиз. Чақирганим замоним «Лаббай!» деб етиб келишингиз керак бўлади. Болалигингизда пионер бўлгансиз-ку, а? Шиорингиз «Всегда готов!»миди? Ҳа, билар экансиз. Мабодо битта-яримта сизга телефон қилиб қолса, шу шиор эсингизда турсин.

— Менинг телефоним ишламайди, бу бир. Иккинчидан мен пионер бўлмаганман. Шу шиорни билмаганим учун «Мафкуранг бузуқ», деб қабул қилишмаган.

— Хотиржам бўлинг, телефонингизни ишлатиб қўйишади. Мафкурангизни ҳам созлаб қўйишади.

Ўзаро пичинг тошлари отиб тугатилгач, тилхатга имзо чекилди-ю, «қайнона туҳматига учраган бечора куёв» хонани тарк этди. Эшик ёпилиши билан Ҳамдам унинг изидан ғазаб тошларини отди.

— Ҳайвон! Тўнғиз!

«Тўнғиз» «унвони» камлик қилдими, кейинги «тош»лар унинг онаси-ю, амма-холаларини тилга олиш билан отилди.

— Кўрдингми, бу ит эмганни, — деди Ҳамдам, сал ҳовури босилгач. — Бешта боласи бор экан. Кўнгли янгисини тусаб қолган бу буқанинг. «Иш»ини судга оширмай бўғиб ўлдириб қўйгим келяпти.

— Ҳали айби исботланмади-ку, балки чиндан ҳам қайнонаси…

— Сен прокурор, ҳали боласан. Бунақа ишларга ақлинг етмайди. Ҳозиргина айтдим-ку, бурним сезгир, деб… Хўп, буни қўявер, ўзингнинг ишларинг қалай?

— Юрибмиз ишла-аб…

— Асадбекларни қўлга олибсанми, а?

Ҳамдамдаги қолган-қутган заҳар томчиларининг ўзига аталганини сезган Зоҳид унинг пичингига эътибор бермай:

— Оляпмиз, — деб қўйди.

— Оляпсизми ё чўкяпсизми?

— Униси ҳам, буниси ҳам.

— Кейингиси тўғрироқдир.

— Балки… Сиз мабодо Ҳосилбойвачча деган одамни эшитмаганмисиз?

— Бунақа зўрларни прокурорлар эшитишади. Биз бир кичкинагина изқувар бўлсак… «Фас!» дейилса югурамиз. Етиб олсак, босамиз, тишлаймиз, «Фу!» дейилса — қўйиб юборамиз, — деди Ҳамдам заҳарли пичинг оҳангида.

— Ҳамдам ака, анчадан бери бировни чақа олмай зада бўлиб турган экансиз-а? — деди Зоҳид жилмайишга ҳаракат қилиб. — Мен бир иш билан келдим. Гапимни эшитишга тобингиз борми?

— Тобимми?.. Тобим бор. Билиб турибман: «Ҳосилбойвачча йўқолганмиш», демоқчисан.

— Эшитибсиз-да?

— Бу тешик қулоқ баъзан эшитиб ҳам туради.

— Миш-миш овлайдиган жойингиз бўларди?

— У ердаги гаплар сенга тўғри келмайди.

— Айтинг-чи?

— Бойвачча чет элга қочиб кетганмиш.

— Ишончсиз гапми бу?

— Сен ишонасанми? — Ҳамдам саволга савол билан жавоб қилди. Сўнг бир нафас тин олдида, афсус оҳангида қўшиб қўйди: — Ишонсанг — ғирт аҳмоқсан!

— Бу гапни нима сабабдан ишончсиз деяпсиз?

— Чет элда унга пишириб қўйибдими? Бу ерда ўзига хон, ўзига бек бўлса. Сенга ўхшаганлар мушугини пишт демаса… Чет элга қочиб кетиш осон эканми? Булар аҳмоқ эмас, қочишмайди. Чет элда нон йўқ уларга.

— Унда қаерга ғойиб бўлган?

— Сен гапни чўзма, ичингдагини айтавер: ўлдириб кетишган, демоқчимисан?

— Шу тахмин ҳақиқатга яқинроққа ўхшайди.

— Ким ўлдиради?

— Балки Асадбекдир?

— Сенинг танглайингни Асадбек кўтарганми? Нима иш бўлса ўшанга тақайдиган бўлибсан. Хўш, давом эт-чи?

— Мурдани топиш керак.

— Ўҳ-ҳў… иштаҳалар карнай-ку, а? Билиб қўй: агар бойвачча сен айтгандай ўлдирилган бўлса, ўлигини икки дунёда ҳам тополмайсан.

— Ҳарҳолда бир қизиқиб кўриш керакмикин?

— Менга қара, прокурор, фойда чиқмайдиган ишларга бошингни қотирма. Агар чиндан ҳам улар ўлдиришган бўлса-ю, мурдани топишимизни исташса, бизларни қийнашмас эди.

Аввалгиларига ўхшаб дарахтга осиб қўя қолишарди. Буни исташмадими — тамом, овора бўлма. Мен гугурт чўпини беш-олтига майдалаб Сирдарёга ташлаб юборай-чи, топа олармикансан? Мурдани йўқотиш усуллари кўп, топиш усули эса кам. Сен жасадни эмас, уни йўқотишда қатнашганларни топ. Ҳеч бўлмаганда биттасини топ. Гапингнинг ҳидига қараганда кимдир хабар қилганга ўхшайди. Ана ўшанинг гирибонидан ол.

Гапирмагунча қўйма.

«Унинг кимлиги маълум бўлганида нима қилишни ўзим билар эдим», — деб ўйлади Зоҳид унинг гапларини эшита туриб. — Агар Саид Қодиров рост гапирган бўлса, у одамни ёлғиз ўзи билади. Менга рўпара қилмайди. Гирибонидан ҳам олдирмайди».

Ҳамдам Толипов жасадни йўқотиш усулларини яна пича баён қилгач, гапдан тўхтади.

Зоҳид бу мавзуни давом эттирмакни истамай, суҳбат мавзуига таҳрир киритди. У бугун, улгуролмаса эртага Ботиров ишини юритган терговчи билан учрашмоқни ихтиёр этган эди. Зоҳид қўшни тумандаги бу терговчини танимасди. «Балки Ҳамдам ака танир», деб сўраб эди, янглишмади.

— Танийман уни, — деди Ҳамдам. Сўнг Зоҳидга муғомбирона тикилди. — У ишкалга нима учун ишқинг тушиб қолди?

— Бир «Иш»да хомлик қилганга ўхшайди.

— Бир «Иш»да сен хомлик қилишинг мумкин. Бор, ана, мен хомлик қилишим мумкин.

Унда хомлик деган гап бўлмайди, билиб қўй. Унинг лақаби «Ишкал». Бу нима дегани, биласанми? У ишкалликни пулга сотиб олади.

— Тушунмадим?

— Сен «Мушт ишлатасиз», деб менга кун бермайсан. Мен пичоқ бориб суякка қадалганда дўппослаб қоламан. Ҳаммани ҳам уравермайман. У «Ишкал» эса хонасига кирган одамни муштламаса кечаси ухлолмайди. Агар отаси кириб қолса, уни ҳам аямаса керак. Яна бир нарсани билиб қўй: у яхши ходимлар рўйхатида биринчилардан бўлиб туради. Топширилган ишнинг юздан тўқсон тўққизини очади.

Тушундингми?

— Тушундим.

— Йўқ, тушунмадинг, — деди Ҳамдам айёрона жилмайиб. — Ҳали тушунганинг йўқ.

Уч-тўрт кундан кейин тушунасан.

— Нега? — деб ажабланди Зоҳид.

— Негаки, у сенинг адолат қилишингга йўл бермайди. Сен бор, у билан суҳбатлаш. Лекин унинг ҳар бир тешикда акахонлари борлигини унутма. У хизмат варақасига қандайдир бир «зумраша» прокурорнинг «минус» қўйишига йўл бермайди.

Ҳамдам «Ишкал» деб аталган ҳамкасбининг қилиқларидан айтиб бергач, Зоҳид унга миннатдорлик билдириб, изига қайтди.

(давоми бор)

Тоҳир МАЛИК