Электромобиль аккумуляторлари қандай утилизация қилинади?

^{Фото: Дарё}
Вазирлар Маҳкамасининг қарорига кўра, шу йилнинг 1-майидан бошлаб Ўзбекистонда электромобиллар утилизацияси учун йиғим ундириш жорий этилади.

Утилизация йиғими миқдори:

• ишлаб чиқарилган муддатидан бошлаб 3 йилдан ортиқ бўлмаган электромобиллар учун БҲМнинг 120 баравари (45 млн сўм);
  
• ишлаб чиқарилган муддатидан бошлаб 3 йилдан ортиқ бўлган электромобиллар учун БҲМнинг 210 баравари (78 млн 750 минг сўм) этиб белгиланади.
  

Бутун дунёда электр транспорт воситаларининг сони ортиб бораётган бир пайтда уларнинг аккумуляторларини утилизация қилиш, энг муҳими, бу жараённи тўғри амалга ошириш кун тартибига чиқаётгани ҳеч кимга сир эмас. Қуйида электромобилларнинг аккумуляторларини утилизация қилиш усуллари ҳақида сўз боради.

^{Фото: Google Images}
Нима учун аккумуляторларни қайта ишлаш муҳим?

Электр автомобиль аккумуляторларида литий, никел, кобалт ва мис каби қимматбаҳо металлар мавжуд. Уларнинг қазиб олиниши юқори харажатлар талаб этишдан ташқари, атроф-муҳитга салбий таъсир ҳам кўрсатади. Аккумуляторларни қайта ишлаш нафақат экологик хавфларни камайтиради, балки қимматли ресурсларни қайта ишлаб, янги материалларни қазиб олиш заруратини камайтиради.

Қайта ишлаш жараёни қандай амалга ошади?

Аккумуляторларни қайта ишлашнинг бир неча усуллари мавжуд. Энг кенг тарқалганлардан бири гидрометаллургия бўлиб, металларни олиш учун аккумуляторлар кимёвий моддалар эритмасига ботирилади. Бу усул литий ва бошқа элементларни соф шаклда олиш имконини беради, бу эса уларни янги аккумуляторлар ишлаб чиқаришда қайта ишлатишни осонлаштиради.

Яна бир усул - пирометаллургия. Бу ҳолатда, аккумуляторлар юқори ҳароратгача иситилади, бу эса металларни бошқа материалларнинг қолдиқларидан ажратиб олиш имконини беради.

Бу жараён, шунингдек, кобалт ва никел каби ресурсларни бозорга қайтариш имконини беради ва уни истиқболли соҳага айлантиради.

Бироқ, электромобиль аккумуляторларини қайта ишлаш мураккаб ва қиммат жараёндир. Қайта ишлаш компаниялари инфратузилмани қуриш ва технологияни такомиллаштириш зарурати каби қатор муаммоларга дуч келмоқда.

^{Фото: Google Images}
Аккумуляторларни қайта ишлашга мўлжалланган бизнес модел

Sircular Energy Storage компанияси прогнозларига кўра, 2030 йилга келиб, қайта ишлашга мўлжалланган электр транспорт воситаларининг ҳажми ўн баробардан кўпроқ ўсиши кутилмоқда.

2022 йилда аккумуляторнинг ишлаш муддати тахминан 11,3 ГВт/соатга камайди. 2030 йилга келиб бу кўрсаткич 138 ГВт/соатгача кўтарилиши кутилмоқда. Бу тахминан 1,5 миллион электромобилга тенг.

Электр автомобиль аккумуляторлари 10 йил ёки ундан кўпроқ вақт хизмат қилиши мумкин. Мутахассислар 2040 йилга келиб, янги электр транспорт воситаларида ишлатиладиган аккумулятор материалларининг 40 фоизи қайта ишланган захиралардан олинишини тахмин қилишмоқда.

Битта электромобиль аккумулятори таркибидаги минераллар – биринчи навбатда литий, кобалт ва никел ўртача 1000 - 2000 евро туради. Келгуси бир неча йил ичида бу материаллар етишмаслиги мумкин, аммо батареяларнинг ўзи қувватни йўқотмасдан кўп марта қайта ишланиши мумкин.

Алтилиум Металс техник директори Кристиан Марстоннинг сўзларига кўра, электромобиллар ишлаб чиқарувчи ҳар бир компания аккумуляторларни қайта ишлаш масаласида Хитойга қарам бўлишни истамай, ўз таъминот занжирига эга бўлишни хоҳлаяпти.

^{Фото: Google Images}
Ҳозирги вақтда бензинда ҳаракатланадиган Европадаги автомобилларининг 30 фоизи чет элда изсиз йўқолади - улар ё ривожланаётган мамлакатлардаги янги эгалари қўлига ўтади ёки металлоломга топширилади. Шу сабабли, автомобиль ишлаб чиқарувчиларнинг ўзлари ҳар бир сотилган электр транспорт воситаларини доимий кузатиб боришга ҳаракат қилмоқдалар.

Хусусан, Nissan аккумуляторларни назорат қилиш учун Японияда ўз электромобилларини фақат лизингга сотади. Хитой электромобиль ишлаб чиқарувчиси Nio компанияси эса мижозларга аккумуляторларни ижарага бериб, уларга эгалик ҳуқуқини сақлаб қолади.

Renault ҳам худди шундай бизнес моделига эга. Аккумуляторларнинг ишлаш муддати тугагандан сўнг, ишлаб чиқарувчи уларни энг арзон нархда янги аккумуляторга алмаштириб беради. Ушбу ёндашув билан аккумуляторлар қайта тикланади ва қайта фойдаланишга топширилади.