Арча районында «Нуры-содур» поэмасының борынгы кулъязмасы табылган
Арча районының Югары Курса авылында Мөхәммәдьярның атаклы «Нуры-содур» поэмасының борынгы язмасы табылган. Сенсацион табыш турында Татарстанның Милли китапханәсендә сөйләделәр, анда шушы көннәрдә «Текст» китап фестивале – елның төп китапханә вакыйгасы узды.
Фестиваль кысаларында балалар һәм өлкәннәр өчен 30дан артык чара узды. Аларга 7,5 меңнән артык казанлы һәм шәһәр кунагы килде. Китап ярминкәсе, язучылар белән иҗади очрашулар, яңа китаплар презентацияләре үткәрелде. Традиция буенча китапханә хезмәткәрләре шулай ук республика авыллары турында археографик экспедицияләр барышында табылган иң кызыклы табылдыклар турында сөйләделәр. Мондый экспедицияләрне 30 ел дәвамында оештыралар, ә аларны илһамландыручы дип, ТР Милли банкының кулъязмалар һәм сирәк китаплар бүлеге мөдире Айрат Заһидуллинны атыйлар. Ул фестиваль кунакларына күптән түгел булган сенсацион табыш турында сөйләде дә инде.
Заһидуллин сүзләренчә, быел җәй Арча районының 23 торак пунктында үткәрелгән археографик эзләнүләр нәтиҗәсендә китапханә фондына 180нән артык кулъязма һәм 56 басма китап кергән. Табылган материалларның иң әһәмиятлесе – XVI йөз татар шагыйре Мөхәммәдьярның «Нуры-содур» поэмасының кулъязма исемлеге. Галимнәр әсәрнең үзен 1542 ел белән даталыйлар, ә табылган исемлек XVIII йөзнең беренче яртысына карый. Поэманың тексты гарәп бәйләвечләре белән фабрика кәгазендә кабатлана. Исәпкә алучы кулланган каралар купорос кушылган шафраннан эшләнгән. Әхлакка өйрәтүче гыйбрәтле хикәянең Шәрык традициясен дәвам итеп, Мөхәммәдьяр үзенең поэмасында хакимнәр ия булырга тиешле әхлакый сыйфатлар турында фикер йөртә һәм тыныч, бәхетле тормышның төп шарты буларак гаделлек турында сөйли.
Мөхәммәдьяр (1497-1549) – Казан ханлыгы чорындагы соңгы шагыйрьләрнең берсе. Нәселле дин белгечләре гаиләсеннән чыккан. Сафагәрәй хан (Сөембикә патшабикәнең ире) вакытында яшәгән һәм иҗат иткән. Мөхәммәдьярның безнең көннәргә кадәр килеп җиткән иҗади мирасы 2 поэмадан һәм 1 шигырьдән тора.
Мөхәммәдьярның иҗади мирасын беренче булып күренекле рус тюркологы Илья Березин ачкан. 1846 елда Санкт-Петербургтагы «Азия музее» (хәзерге Россия Фәннәр академиясенең Көнчыгыш кулъязмалары институты) архивында моңарчы беркемгә дә билгеле булмаган Мөхәммәдьярның «Төхфәи мәрдан» («Ирләр бүләге») поэмасының кулъязмасын таба. Березин аны тасвирлый һәм шагыйрь исемен фәнни әйләнешкә кертә. Ләкин соңыннан бу ачыш турында 100 елга диярлек оныттылар. Бары тик 1940 елда гына мәшһүр татар язучысы Нәкый Исәнбәт Казанда Мөхәммәдьярның «Нуры содур» поэмасы исемлеген таба. Поэма 1246 юлдан тора (соңыннан ачыкланганча, аның тулы күләме – 1710 юл).
Бүген Россиядә бу поэманың 16 исемлеге бар. Алар Санкт-Петербург, Казан һәм Уфа фәнни үзәкләрендә урнашкан. Арча районының Югары Курса авылында табылган исемлек – Татарстан Республикасы Милли китапханәсе фондларында сакланган исемлекләрнең иң тулысы. Якын арада белгечләр уникаль табышны текстологик тикшерүне дәвам итәчәкләр.
«Республика Татарстан»нан Белла Әхәтова язмасы тәрҗемә ителде